نزدیک به 20 سال پیش، جهانیان گردهم آمدند تا به کودکان «بله» بگویند؛ با در نظرگرفتن این مسئله که کودکان، یعنی هر انسان زیر 18 سال، مانند بزرگسالان از همه حقوق عمومی بشر برخوردارند و حقوق ویژه‌ای نیز دارند که نیاز خاص آنان به حمایت را در بربگیرد.
پیمان‌نامه حقوق کودکان، از زمان تصویبش در 20 نوامبر 1989، یک فرآیند تغییر اجتماعی را آغاز کرده است تا اساس دنیایی را بسازد که در آن حقوق کودکان تضمین شده و مورد حمایت است.
پیمان‌نامه به رسمیت شناختن کرامت انسانی همه کودکان و ضرورت تضمین رشد و رفاه آنان را پررنگ کرده است. پیمان‌نامه به وضوح این ایده را مطرح می‌کند که کیفیت اولیه زندگی باید حق همه کودکان باشد نه فقط حق عده محدودی.
پیمان‌نامه شامل مجموعه‌ای از حقوق همگانی کودک مانند حق داشتن هویت، نام و ملیت، حق برخورداری از آموزش و حق استفاده از بالاترین استانداردهای ممکن بهداشت و همچنین حمایت در برابر آزار و بهره‌کشی است.
این حقوق بر چهار اصل استوارند: عدم تبعیض، در نظر گرفتن منافع عالی کودک در موضوعاتی که بر آن‌ها تاثیر می‌گذارد، احترام به نظرات کودکان و حق زندگی، بقاء و رشد.
به همین صورت، پیمان‌نامه حقوق کودک چشم‌انداز جدیدی از کودک ترسیم می‌کند. کودکان نه جزئی از اموال والدینشان هستند و نه اشیایی منفعل و نیازمند ترحم. آن‌ها انسان هستند و صاحب حقوق. پیمان‌نامه از کودک چشم‌اندازی به عنوان یک فرد و یک عضو خانواده و جامعه به دست می‌دهد که دارای حقوق و مسوولیت‌هایی بنا بر سن و میزان رشدش است.
صویب پیمان‌نامه توسط اکثریت کشورهای جهان نشان‌دهنده یک تعهد جهانی به اصول حقوق کودکان است
تصویب پیمان‌نامه توسط اکثریت کشورهای جهان نشان‌دهنده یک تعهد جهانی به اصول حقوق کودکان است. با تصویب پیمان‌نامه دولت‌ها اعلام آمادگی می‌کنند تا این تعهد را به عمل تبدیل کنند. دولت‌های طرف پیمان‌نامه باید قوانین خود را اصلاح و یا قوانین و سیاست‌های جدیدی ایجاد کنند که پیمان‌نامه کاملk اجرا گردد؛ آن‌ها باید همه فعالیت‌هایشان را با توجه به منافع عالی کودک تنظیم کنند. این کار باید نه فقط با مشارکت دولت بلکه با مشارکت همه اعضای جامعه صورت پذیرد. استانداردها و اصولی که در پیمان‌نامه آمده تنها زمانی به حقیقت می‌پیوندد که توسط همه مورد احترام قرار بگیرد – در خانواده، مدرسه و دیگر نهادهایی که به کودکان خدمات می‌دهند، در جوامع محلی و در همه سطوح دولتی.
در ایران، پیمان‌نامه حقوق کودک نقشی حیاتی در شکل‌دهی و ارتقا زندگی کودکان، شامل کودکانی از جوامع آسیب‌پذیر و به حاشیه رانده شده، ایفا کرده است. لوایح پیشنهادی و جدید دادرسی اطفال و حمایت از کودکان و نوجوانان، تدوین برنامه جدید رشد و تکامل یک پارچه خردسالی، برنامه‌های جاری کمک به کودکان افغان در ایران و یا اجرای آزمایشی خدمات دوستدار نوجوان مثال‌های کوچکی از این فعالیت‌ها هستند.
علاوه بر این، پیمان‌نامه حقوق کودک در قلب فعالیت‌های انجام‌شده برای کاهش تعداد مرگ و میر کودکان زیر 5 سال، افزایش آموزش دختران و ارتقاء آموزش رایگان در سطوح دبستان و راهنمایی بوده است. دستاوردهای ایران در این زمینه‌ها برای کودکان هم سطح بسیاری از کشورهای با درآمد بالاست.
هرچند چالش‌های بسیاری نیز هم‌چنان باقی‌ست و گاهی چالش‌های جدیدی نیز به قبلی‌ها اضافه شده است. نمی‌توان ادعا کرد که پیمان‌نامه به آن‌چه که می‌خواسته، رسیده است اما همه مارا به اصولی تجهیز کرده تا بتوانیم نقش خود را در تغییر آن‌چه پیمان‌نامه به ما گوشزد می‌کند، ایفا کنیم.
برای تاثیرگذاری بر این تغییر باید پیمان‌نامه را در حد اعلای آن به کار ببندیم و از سه نقطه قوت اساسی آن استفاده کنیم؛ اول به عنوان یک ابزار قانونی، دوم به عنوان چارچوبی برای وظایفی که توسط بازیگران مختلف در سطوح مختلف جامعه ایفا می‌گردد تا به حقوق کودکان پاسخ داده شود و سوم به عنوان بیانیه‌ای اخلاقی، که ارزش‌های انسانی را درباره تعهد جمعی ما برای تامین کودکان ایران و جهان با بهترین‌ها، هم بازتاب می‌دهد و هم ایجاد می‌کند.
والدین و معلمان، پرستاران و پزشکان، رهبران دولتی و فعالان جامعه مدنی، رهبران مذهبی و ریش‌سپیدان جوامع، مدیران شرکت‌ها و کارگزاران رسانه‌ها به همراه خود جوانان و کودکان باید متحد بمانند تا از کودکی «همه» کودکان حمایت کنند.
بیستمین سالگرد پیمان‌نامه حقوق کودک که در تمام جهان در 20 نوامبر با عنوان روز جهانی کودک جشن گرفته می‌شود، نقطه‌ای الهام‌بخش برای شروع ترویج، ارتقا و جشن گرفتن حقوق کودکان است. روزی که به فعالیت‌های بیشتر برای جهانی شایسته کودکان و توسعه‌ای موفق برای ایران تبدیل می‌گردد.»
سازمان یونیسف نیز با گزارش وضعیت کودکان جهان بیست سالگی پیمان‌نامه حقوق کودک را گرامی می‌دارد.
شماره ویژه‌ای از گزارش وضعیت کودکان جهان که تاثیر پیمان‌نامه حقوق کودک و چالش‌های پیش رو را بررسی می‌کند امروز در آستانه بیستمین سالگرد تصویب پیمان‌نامه توسط مجمع عمومی سازمان ملل، منتشر شد.
«آن ونمن»، مدیر اجرایی یونیسف در این باره گفت:« پیمان‌نامه حقوق کودک تنها معاهده حقوق بشر در طول تاریخ است که بیش از هر معاهده دیگری توسط کشورهای مختلف تصویب شده‌است.» وی افزود:«این پیمان‌نامه نوع نگاه به کودکان و روش رفتار با آنان را در سراسر جهان تغییر داده است.»
پیمان‌نامه توسط 193 کشور تصویب شده، فرآیندی که طبق آن کشورها تصمیم می‌گیرند که به بندهای یک معاهده بین‌المللی وفادار باشند. پیمان‌نامه شامل مجموعه‌ای از حقوق همگانی کودک مانند حق داشتن هویت، نام و ملیت، حق برخورداری از آموزش و حق استفاده از بالاترین استانداردهای ممکن بهداشت و همچنین حمایت در برابر آزار و بهره‌کشی است.
این حقوق بر چهار اصل استوارند: عدم تبعیض، در نظر گرفتن منافع عالی کودک در موضوعاتی که بر آن‌ها تاثیر می‌گذارد، احترام به نظرات کودکان و حق زندگی، بقا و رشد.
پیمان‌نامه همچنین وظیفه دولت‌ها در انجام هر آن‌چه که در توانشان است برای احقاق این حقوق مشخص کرده است و در عین حال نقش مهم والدین را در تربیت کودکان درک می‌کند.
گزارش وضعیت کودکان جهان نشان می‌دهد که چگونه پیمان‌نامه همیشه موضوعیت دارد.
یش از 70 کشور بر اساس مواد پیمان‌نامه، قانون اطفال را در قوانین ملی خود گنجانده‌اند و از همان روزی که پیمان‌نامه بیست سال پیش برای امضای کشورها باز شد، فعالیت‌های ترویجی و آگاهی رسانی در زمینه مسایل حمایت از کودکان به صورت چشم‌گیری افزایش یافته‌است.
پیشرفت قابل توجهی در بیست سال گذشته رخ داده است:
• میزان مرگ و میر سالانه کودکان زیر 5 سال از 12.5 میلیون نفر در سال 1990 به حدود 8.5 میلیون نفر در سال 2008 رسیده که نشان‌دهنده کاهش 28 درصدی در نرخ مرگ و میر زیر 5 سال است؛
• بین سال‌های 1990 و 2006، 1.6 میلیارد نفر در سراسر جهان به منابع آب بهبود یافته دسترسی پیدا کرده‌اند؛
• در سطح جهانی، امروزه 84 درصد کودکان در سنین دبستان در کلاس‌های درس هستند و تفاوت جنسیتی در ثبت‌نام دوره دبستان رو به کاهش دارد؛
• کودکان دیگر در برنامه های اچ آی وی و ایدز نادیده گرفته نمی‌شوند؛
• قدم‌های مهمی برای حمایت از کودکان در برابر سرباز شدن، قاچاق شدن برای تن فروشی و یا بیگاری خانگی برداشته شده؛
• سن ازدواج کودکان در بعضی کشورها در حال بالا رفتن است و تعداد دخترانی که مورد ختنه زنانه قرار می‌گرفتند به تدریج درحال کاهش است.
اما بنا به گفته یونیسف هنوز هم تا تحقق کامل حقوق کودکان فاصله زیادی داریم.
ونمن در این باره گفت:«این پذیرفتنی نیست که هنوز هم بچه‌ها از بیماری‌های پیش‌گیری شدنی مانند ذات‌الریه، مالاریا، سرخک و سوء تغذیه می‌میرند. تعداد زیادی از کودکان جهان هرگز داخل یک کلاس مدرسه را نمی‌بینند و میلیون‌ها کودک در برابر خشونت، آزار، بهره‌کشی، تبعیض و غفلت، محافظت نمی‌شوند.»
حقوق دختران هم‌چنان نیازمند توجه ویژه است
حقوق دختران هم‌چنان نیازمند توجه ویژه است. اکثریت کودکانی که به دبستان نمی‌روند دختر هستند و احتمال بیشتری وجود دارد که دختران از خشونت جنسی رنج ببرند، قاچاق شوند یا مجبور شوند که در سنین کودکی ازدواج کنند. در بسیاری از مناطق دنیا آنان بخت کم‌تری دارند که از خدمات اولیه بهداشتی برخوردار شوند.
این گزارش شامل مقالات تخصصی کارشناسانی از بخش خصوصی و عمومی و همچنین نمونه‌هایی از مسایل حقوق کودک در تعدادی از کشورهاست. یاری از مقالات کارشناسان شامل پیشنهادهای آن‌ها در زمینه نقش پیمان‌نامه برای بیست سال آینده و پس از آن، در جهانی با جمعیت بالا، شهری شده و دست به گریبان چالش‌های زیست‌محیطی است. این گزارش همچنین شامل پیشنهادهایی است که می‌تواند ادامه و تعالی حمایت از حقوق کودک را تضمین کند.
بیش از 160 مراسم در کشورهای سراسر جهان اجرا می‌شود تا بیستمین سالگرد پیمان‌نامه را گرامی بدارند. نسخه ویژه گزارش وضعیت کودکان جهان نیز در همین راستاست و یونیسف هم‌زمان با انتشار آن، به طور مشترک به همراه جامعه مدنی و شرکای دولتی میزبان یک گرامی‌داشت جهانی و میزگرد است که 29 آبان ماه در دفتر اصلی سازمان ملل برگزار می‌شود.
ونمن در این باره گفت:« چالش بزرگ بیست سال آینده قرار دادن منافع عالی کودک در مرکز تمام فعالیت‌های انسان است. این مسوولیت جمعی ماست که از ایفای حق همه کودکان برای بقا، رشد، حمایت و مشارکت مطمئن شویم.»
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
