افشان برزگر/ رادیو کوچه
شاید این که می‌شنویم مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها و حتا پدر و مادرهای ما در سنین کودکی ازدواج کردند زیاد برای‌مان عجیب نباشد، اما تو این دوره زمانه اگر بشنویم دختری در سن 14 _ 15 سالگی و یا پسری در سن 16- 17 سالگی ازدواج کرده، برای‌مان بسیار عجیب و حتا ناخوشایند است، اما باید گفت که ازدواج کودکان در حال حاضر در دنیا و در ایران صورت می‌گیرد و روزانه ده‌ها کودک به خانه بخت فرستاده می‌شوند.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
براساس جدیدترین آمارها، هم اکنون بیش از 50 میلیون عروس کوچک در جهان زندگی می‌کنند و سالانه 10 میلیون دختربچه زیر 18 سال به این جمع اضافه می‌شود، یعنی در هر سه ثانیه یک دختربچه ازدواج می‌کند. اگر پسربچه‌هایی را هم که مجبور به ازدواج هستند به این رقم اضافه کنیم، این زمان کم‌تر از سه ثانیه خواهد بود.
ازدواج در کودکی به ویژه در آفریقا و شبه قاره هند رایج است. در میان 20 کشور با درصد بالای ازدواج کودکان، نیجریه در صدر جدول قرار دارد، به طوری که 75 درصد از دختران این کشور قبل از سن 18 سالگی ازدواج می‌کنند. 15 کشور دیگر آفریقایی نیز در این لیست قرار دارند.
بنگلادش هم با 68 درصد در ردیف سوم و هند با 50 درصد ازدواج در کودکی در مرتبه یازدهم قرار دارد. نکته قابل توجه، تنوع این پدیده در کشورهای آمریکای لاتین است. در بولیوی، مکزیک و تعدادی دیگر از مناطق این قاره، میزان ازدواج کودکان بین 25 تا 69 درصد است. در کشورهای عربی نیز به جز یمن میزان ازدواج کودکان 24 درصد گزارش شده است.
بسیاری از والدین با هدف پیش‌گیری از بیماری‌های عفونی و ایدز دختران خود را در کودکی مجبور به ازدواج می‌کنند، در حالی که نتیجه این امر برعکس بوده است، به طوری که آمارها نشان می‌دهد در صحرای جنوبی آفریقا 17 تا 22 درصد از دختران 15 تا 19 ساله دچار این بیماری هستند، در حالی که فقط سه تا هفت درصد پسران بیماری مشابه دارند.
پدیده ازدواج کودکان نه تنها در کشوهای فقیر، بلکه در کشورهای ثروت‌مند نیز وجود دارد، به‌طوری که در کشوری هم‌چون آمریکا یک درصد از نوجوانان 15 تا 17 ساله ازدواج کرده‌اند.
این در حالی است که براساس کنوانسیون منع تبعیض علیه زنان، مقوله ازدواج کودکان دختر به شدت منع و نامزدی و ازدواج کودکان غیرقانونی اعلام شده است.
سازمان یونیسف هم یکی از شیوه‌های رایج سو‌‌استفاده جنسی و استثمار دختران را ازدواج در کودکی اعلام کرده است، چراکه از مهم‌ترین پیامدهای زندگی زناشویی در کودکی، جدایی از والدین، از دست دادن هم‌بازی‌ها، ترک هم‌سالان و عدم دست‌رسی به آموزش، کار اجباری، بهره‌کشی جنسی و خشونت است.
اما در ایران اساسن محدودیت سنی برای ازدواج وجود ندارد و ازدواج در هر سنی ممکن است، ولی ازدواج دختران کم‌تر از 13 ساله و پسران کم‌تر از 15 ساله با اجازه ولی کودک و به تشخیص دادگاه ممکن است و در صورتی که ازدواج با دختر نابالغ بدون اذن ولی او صورت گیرد، مرد به شش ماه تا دو سال حبس محکوم می‌شود، اما برای ازدواج بدون موافقت دادگاه مجازاتی پیش‌بینی نشده است.
دین اسلام نیز خود مروج ازدواج زودهنگام دختران است، به‌طوری که در منابع معتبر آمده است «عایشه» در شش یا هفت سالگی به ازدواج «پیامبر اسلام» درآمد و یا دختر پیامبر،«فاطمه» در 9 سالگی با «علی» امام اول شیعیان ازدواج کرد که بسیاری از مسلمانان با استناد به این عمل‌کرد پیامبر، دختران خود را در کودکی به عقد مردان در می‌آورند.
البته بر اساس فتوای بسیاری از مراجع تقلید شیعه، داشتن رابطه جنسی کامل شوهر با همسر نابالغش ممنوع است و اگر این رابطه باعث از بین رفتن توان مقاربت زن به‌طور کامل شود، مرد باید دیه کامل را به همسرش پرداخت کند، اما با این وجود انواع دیگر رابطه جنسی در این نوع ازدواج بی‌اشکال است.
با این وجود، نتایج مطالعات صورت گرفته در ایران نشان می‌دهد که بیش از 20 درصد دختران قبل از رسیدن به سن 18 سالگی ازدواج کرده‌اند که کم‌ترین آن در شهر تهران با 7.7 درصد و بیش‌ترین آن در مناطق روستایی اصفهان و سیستان‌و‌بلوچستان با 40 درصد بوده است.
هم‌چنین نزدیک به 23 درصد دختران کم‌تر از 18 سال در مناطق روستایی و 13 درصد در مناطق شهری ازدواج کرده‌اند. از کل تعداد کودکان ازدواج کرده، 69 درصد را دختران و 31 درصد را پسران تشکیل می‌دهند که به‌طور متوسط 20 درصد این افراد در همان کودکی، بی همسر می‌شوند که علت 53 درصد بی‌همسری بر اثر طلاق و 47 درصد مابقی بر اثر فوت همسر بوده است.
آمارها نشان می‌دهد که به دلیل اهمیت دادن به فرهنگ دوشیزگی در همسرگزینی در ایران، دوره بی‌همسری اکثر زنانی که در کودکی همسر خود را از دست می‌دهند، بسیار طولانی است و حتا مردانی که در کودکی همسر خود را از دست داده‌اند، تمایل چندانی به ازدواج با این دسته از کودکان بیوه ندارند و به انتخاب همسر از میان دوشیزگان می‌پردازند.
با چنین اوصافی کودکان دختر بی‌همسر در به‌ترین حالت به همسری مردان بزرگ‌سال با فاصله سنی بسیار و یا مردان همسردار به عنوان هوو درمی‌آیند.
فقر که دلیل بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی به شمار می‌رود، در این زمینه نیز رتبه اول علل ازدواج کودکان را به خود اختصاص داده است، به‌طوری که برخی خانواده‌های فقیر دختران را هزینه اضافی می‌دانند که با ازدواج، این هزینه اضافی از بین می‌رود. حتا برخی خانواده‌ها به ازدواج دختران خود با مردان بسیار مسن‌تر تن می‌دهند تا وضع اقتصادی و اجتماعی زندگی خودشان نیز سامان یابد.
ملاحظات اخلاقی و حفظ آبرو نیز از عوامل موثر بر ازدواج کودکان است، به‌طوری که برخی خانواده‌ها بر این باورند که برای تضمین بکارت دختران باید زودتر آن‌ها را شوهر داد. هم‌چنین شیوع قتل‌های ناموسی در ایران نیز باعث شده که خانواده‌ها، دختران خود را در کودکی راهی خانه بخت کنند، تا از نافرمانی آن‌ها در بزرگ‌سالی در برابر ازدواج اجباری جلوگیری کنند.
هم‌چنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که ازدواج دختران در سنین کودکی در خانواده‌هایی که پدر معتاد، بیمار روانی، والدین بی‌سواد یا کودک تک‌والد یا والد ناتنی داشته باشد، بیش‌تر است.
پیامدهای ازدواج کودکان به خصوص دختران در کودکی بسیار گسترده است، به‌طوری که شیوع بیماری‌های جسمی و صدمات وارده بر اندام تناسلی دختران کم‌سن و گاه عمل‌های جراحی‌های ترمیمی، شیوع مشکلات روان‌شناختی از قبیل ترس از مقاربت جنسی، اختلال در رفتار جنسی، دیرهنگام یا زودهنگام شدن بیداری جنسی، عدم رعایت بهداشت فردی در رفتار و عمل جنسی و احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی و ایدز از تبعات اولیه این دسته از ازدواج‌هاست.
حاملگی‌های زودرس و مرگ بر اثر زایمان از دیگر پیامدهای ازدواج دختران در کودکی است، به‌طوری که دختران زیر 15 سال، پنج برابر بیش از دختران بالای 20 سال در طول دوران بارداری یا هنگام زایمان می‌میرند و امکان مرگ نوزادان این دسته از دختران 60 درصد بیش‌تر از سایر زنان است.
علاوه بر آن ازدواج زودهنگام منجر به زنانه شدن فقر می‌شود، چراکه دختران با ازدواج در کودکی از فرایند تحصیل دور مانده و با فقر آموزشی روبه‌رو می‌شوند و از سوی دیگر به دلیل همین کم‌سوادی و دانش اندک، توانایی رویارویی با مسایل خانوادگی را نداشته و در توسعه خانواده و تربیت فرزندان نیز سرمایه مناسبی محسوب نمی‌شوند. هم‌چنین پس از طلاق و یا فوت همسر، ادامه زیست برای این دسته از خانواده‌ها بسیار مشکل می‌شود.
جدایی از خانواده و دوستان، از دست دادن آزادی تعامل با هم‌سالان و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، کار اجباری، شیوع استثمار جنسی و خشونت علیه زنان، افزایش آمار شوهرکشی، خودکشی و خودسوزی در بین زنان، گسترش پدیده دختران فراری و ده‌ها مورد دیگر از دیگر پیامدهای مستقیمی است که کارشناسان نسبت به ازدواج زودهنگام دختران اعلام کرده‌اند.
در این میان کارشناسان معتقدند که گره از این آسیب اجتماعی تنها به دست دولت باز می‌شود، چراکه این دولت است که با اعمال سیاست‌های مختلف می‌تواند فقر را کاهش دهد، قوانین موجود را به نفع کودکان تغییر داده و ازدواج افراد زیر سن 18 سال را ممنوع و والدین را نسبت به تبعات ازدواج کودکان‌شان آگاه کند.
واقعن گناه این کودکان چیست که باید در کودکی بدون هیچ آموزش اولیه همسرداری و خانه‌داری و کودک‌پروری کنند؟ چرا این دسته از کودکان نباید در کودکی، کودکی کنند؟ در حالی که شادترین و لطیف‌ترین خاطرات یک انسان متعلق به زمان کودکی اوست.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
