پیمان عابدی/ رادیو کوچه
با سلام به مخاطبان گرامی رادیو کوچه، برنامه پیش روی شما، نگاهی موشکافانه است به موضوع تجدد در تاریخ معاصر ایران که جریان تاریخی-اجتماعی به هم‌پیوسته‌‌‌‌‌‌ای است و اجزای فلسفی-اقتصادی و زیبایی-شناختی هم‌سویی دارد که در این برنامه به تحلیل این اجزا می‌پردازم. امیدوارم که تا پایان سخن، هم‌راه و هم‌یار یک‌دیگر باشیم و من را از دریافت نظرهای خود بی‌نصیب نگذارید.
……………………………………
«سرانجام تلخ نویسندگان و شعرا در آغاز دهه ۱۳۰۰خورشیدی»
……………………………………
«میرزا جهانگیرخان و روزنامه صوراسرافیل»
……………………………………
«میرزا حسن رشدیه، بانی مدارس نوین»
……………………………………
«حزب ایران نو، پرآشوب و نافرجام »
……………………………………
«ابعاد نفوذ مدرنیته در انقلاب مشروطیت»
……………………………………
……………………………………
«نظارت و سانسور در مطبوعات عهد ناصری»
……………………………………
«اختلافات ایدئولوژیک متفکران صدر مشروطیت»
……………………………………
نمایش‌نامه‌نویسی در ایران از حدود صدسال پیش با ترجمه‌ی آثار «میرزا فتح‌علی آخوندزاده» به دست «میرزاجعفر قراچه‌داغی» آغاز شد و پس از او «میرزا مکلم‌خان» در این رشته آثاری به وجود آورد.
……………………………………
«میرزامحمدخان مجدالملک سینکی» نیای بزرگ خاندان امینی از رجال باسواد و فرهیخته عصر قاجار بود که در سال 1224هجری قمری در مطنقه سینک لواسانات از توابع مازندران به دنیا آمد و از این جهت به سینکی معروف شد. محمد پس از کسب مدارج عالیه توسط دایی خود «میرزا آقاخان نوری» وارد دست‌گاه دولتی شد.
……………………………………
مردی که پس از سال 1297هجری قمری بر نقاشی دوره قاجار سایه افکند، محمد غفاری بود که پس از تولد در تهران، در روستایی از روستاهای نزدیک کاشان تا نوجوانی در پایگاه خانوادگی خود زندگی کرد.
……………………………………
«میرزا حسین خان» فرزند «میرزا نبی‌خان قزوینی» در سال ۱۲۴۱هجری قمری در شهر قزوین متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی و مدتی تحصیل در دارالفنون، پدرش او را برای تحصیل به اروپا فرستاد و به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی تسلط پیدا کرد.
……………………………………
چنان‌چه می‌دانیم دومین روزنامه به زبان فارسی در ایران به نام «وقایع اتفاقیه» در سومین سال سلطنت «ناصرالدین‌شاه» و پس از گذشت چهارده سال از تلاش‌های مداوم «میرزاصالح شیرازی» چاپ و منتشر شد.
……………………………………
بار دیگر در دوران صفویه مردانی از انگلستان نظیر «آنتونی جنکینسون» و «برادران شرلی» به ایران پای گذاشتند تا زمینه‌ساز برقراری مجدد مناسبات شوند ولی سیاست «شاه عباس بزرگ» و تلاش دربار لندن نتیجه‌ای نداد.
……………………………………
مورخین قاجاری بر این نظرند که «عباس میرزا» ولی‌عهد «فتحعلیشاه» درخصوص تربیت فرزندش «محمدمیرزا»(محمدشاه) سعی بسیاری داشت. از این رو با درایتی سیاسی و نیتی ملی «قائم‌مقام فراهانی» را که محل اعتماد کامل وی بود،
……………………………………
واژه‌ی «داروغه» از لغت «درو» مغولی به معنی «فشار دادن» و «مهر کردن» گرفته شده است. این واژه در سلسله مراتب دیوانی مغولان به منصب مهمی اشاره داشت. اصطلاح داروغه برای نخستین بار در روزگار ایل‌خانان مغول وارد تاریخ ایران شد و تا اوایل قرن بیستم مورد استفاده قرار می‌گرفت.
……………………………………
در زمینه‌ی سیستم مالیاتی ایران به طور کلی از همان صدر اسلام تا قرن بیستم میلادی نوعی تداوم دیده می‌شود. بسیاری از ویژگی‌های تشکیلات مالیاتی عهد قاجار پیش از آن در زمان صفویان وجود داشت و دوره‌های افشاریه و زندیه هم آن‌قدر کوتاه بودند
یکی از آزادی‌خواهان و روشن‌فکرانی که در مبارزه با استعمار و بیداری مردم ایران سهم به‌سزایی داشت، «سید جمال‌الدین اسدآبادی»(افغانی) بود. او در حدود نیمه‌ی قرن سیزدهم (به قولی به سال 1254 هجری قمری) متولد شد.
……………………………………
«میرزا ابوالقاسم» معروف به «عارف قزوینی» یکی از شعرای آزادی‌خواه ایران بود که در سال 1262خورشیدی در قزوین متولد شد. عارف با ذوق و استعداد سرشاری که داشت در سنین جوانی به سرودن شعر پرداخت.
……………………………………
یکی از سازمان‌های سیاسی که در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه به همت «میرزا ملکم‌خان» در ایران برقرار شد، تشکیلات «مجمع آدمیت» (جامع آدمیت) بود. رهبری این مجمع در بدو تاسیس با «عباس‌قلی‌خان قزوینی» بود که بعدها به «آدمیت» معروف شد.
……………………………………
در دوران سلطنت پنجاه ساله‌ی ناصرالدین شاه در محیط استبدادزده‌ی ایران، زمینه‌ای برای بحث و انتقاد و اعلام نظریات روشن‌فکران و آزادی‌خواهان فراهم نبود، به همین دلیل، ایرانیان روشن‌فکر و اصلاح‌طلب در خارج از کشور به نشر افکار…
……………………………………
سازهای سنتی و باستانی ایران را میتوان به دو دسته‌ی سازهای بزمی و سازهای رزمی تقسیم‌بندی کرد. سازهای بزمی شامل آلات موسیقی بوده است که در مراسم خاص آیینی، مذهبی یا جشن‌ها و بزم‌های فرمان‌روایان توسط نوازندگان نواخته می‌شده
……………………………………
در تاریخ ادبیات کلاسیک ایران، به جز «عبید زاکانی» کم‌تر شاعری را می‌شناسیم که به قصد بیداری مردم و برای نشان دادن معایب و مفاسد جامعه، حقایقی را در غالب طنز به توده مردم گوش‌زد کرده باشد. به نقل از «یحیا آرین‌پور» در کتاب «از صبا تا نیما»، «طنزنویسی بالاترین درجه نقد ادبی است…
……………………………………
موسیقی در تاریخ ایران سابقه‌ای بسیار کهن دارد. در ایران باستان به روایت کتاب‌های مذهبی، موسیقی و سرود و آواز وجود داشته است و قسمت‌های منظوم اوستا را با آواز و سرود می‌خواندند و وجود «گات‌ها» که سرودهای مقدس مذهبی است شاهدی بر این ادعاست.
……………………………………
«تورج ژوله» در کتاب «برگى از قالى خراسان» چنین مى‌نویسد :« «آرام اولئاویوس» که جزو یک هیات هفت نفره بود، در زمان شاه عباس دوم به ایران آمد و در سفرنامه خود نوشت به‌ترین قالی‌ها در ایران بافته مى‌شود.
……………………………………
اسلیمی» و «ختایی» نقش‌مایه‌های اصلی در تزیین قالی ایرانی هستند. به طور معمول، چند نوع ختایی و اسلیمی درهم بافته می‌شوند. در دوران صفوی ساقه‌های دارای برگ‌های مختلط کوچک و بزرگ؛ ملهم از گیاهانی چون نیلوفر آبی و گل صدتومانی؛ را هنرمندان ایرانی از چین به عاریت گرفتند.
……………………………………
یکی از صنایع بسیار قدیمی ایران، صنعت قالی‌بافی است. قالی ایرانی در اصل، فرشی دست‌بافت و یک‌پارچه است که از تارها ، پودها و گره‌ها تشکیل شده و هر قالی از تعداد بی‌شماری رج‌گره ساخته می‌شود. به درستی نمی‌دانیم که قالی گره‌بافته….
……………………………………
آن‌گونه که بیان شد قهوه‌خانه‌ها از دوره صفویه تا پایان عهد قاجاریه کمابیش دایر و مرکز تجمع و ملاقات مردم بودند. با رواج نقالی و شاه‌نامه‌خوانی در قهوه‌خانه‌ها، نقاشان شاخص کاشی به تصویر کردن صحنه‌های این نقل‌های قهوه‌خانه‌ای روی آوردند.
……………………………………
در قهوه‌خانه‌ها از همان دوران صفوی، شاه‌نامه و داستان‌های حماسی دیگر خوانده می‌شد و بسیاری از مردم برای شنیدن شاه‌نامه به آن‌جا می‌رفتند، شاه‌نامه‌خوانی کار آسانی نبود و بیش‌تر شاه‌نامه‌خوانان، خود شاعر و ادیب بودند،
……………………………………
«قهوه‌خانه‌ها و سنت قلیان کشیدن در ایران» – بخش نخستپس از کشف قاره آمریکا، توتون و تنباکو که از محصولات بومی آن منطقه بود به وسیله سوداگران پرتقالی و هندی در دوران صفویه از بندرهای جنوب به ایران وارد شد. چنین به نظر می‌رسد که کشیدن توتون و تنباکو در نیمه‌ی اول قرن دهم هجری قمری در ایران متداول شده بود.
……………………………………
«لباس ایرانیان در دوران قاجار » – بخش دومدر دوران «ناصرالدین شاه»، «میرزا حسین خان سپه‌سالار» ضمن تغییرات فراوانی که در سازمان ارتش و وضعیت ادارات دولتی داد، تصمیم گرفت که لباس و هیات ظاهری مردم را نیز تغییر دهد. کلاه دراز کوتاه شد، قباهای راسته‌ی بلند تبدیل به «سرداری» شد،
……………………………………
«لباس ایرانیان در دوران قاجار» – بخش نخست«سر جان ملکم»، که در عهد «فتحعلیشاه» به ایران آمده است، می‌نویسد: « وضع لباس مردم ایران را مسافرین قدیم و جدید نوشته‌اند، اما از صدسال قبل تا به حال اسباب آن تغییر یافته است.
……………………………………
در دوره پادشاهان قاجار، کلام منظوم در شیوه‌ی نثرنویسی هم‌چنان غلبه دارد و چنان‌که می‌دانیم در شعر فارسی هم نهضتی برای بازگشت به سبک قدما به نام «مکتب بازگشت» پدید می‌آید. اما بازگشت ادبی به کلام منثور کم‌تر توجه دارد و این نهضت و جنبش در نثرنویسی نه تنها دیرتر اتفاق می‌افتد بلکه بسیار کند و تدریجی است.
……………………………………
«عوامل تاریخی استبداد شرقی» – بخش دوم«احمد اشرف» در این ارتباط معتقد است موانع داخلی رشد شیوه‌ی تولید سرمایه‌داری و به دنبال آن دموکراسی را که موجب تداوم استبداد موروثی آسیایی می‌شود باید در خصوصیات شیوه‌های تولید شهری، روستایی و ایلی و نظام سیاسی و اجتماعی مبتنی بر آن جست‌وجو کرد.
……………………………………
«عوامل تاریخی استبداد شرقی » – بخش نخست
«هوشنگ ماه‌رویان» در کتاب «تبارشناسی استبداد ایرانی ما» می‌نویسد: «آبادانی ایران در طول تاریخ بر دو بند بوده است. بند بر آب و بند بر بادیه نشینان مهاجم یا مفسدان. این دو بند را دولت مستبد مرکزی می‌ساخت و اداره می‌کرد.
……………………………………
«هویت ایرانی در عصر جدید» – بخش دوم
برخی از نویسندگان ایرانی بدون توجه به نو بودن مفهوم «ملت» و معنای «هویت ملی» و بی‌اعتنا به نگرش تاریخی و تطبیقی، چنین می‌پندارند که «هویت ملی ایرانی» در معنای امروزی آن، سابقه‌ای چند هزارساله دارد.
……………………………………
«هویت ایرانی در عصر جدید» – بخش نخست
هویت ایرانی به مانند هر پدیده دیگر اجتماعی با صورت‌های گوناگون به تصویر درآمده است. نخستین تعریفی که از هویت ایرانی در عصر جدید تدوین شد و میان روشن‌فکران رواج گرفت، بازسازی هویت ایرانی بر مبنای دیدگاه تخیلی و احساساتی میهن‌پرستانه یا ناسیونالیسم رومانتیک بود.
……………………………………
«ترجمه‌های قاجاری» – بخش دومدرباره دقت در ترجمه‌های قاجاری باید گفت یکی از شاخصه‌های ارزشی ترجمه، دقت و کیفیت آن در کار ترجمه است. «کریم امامی» معتقد است که برداشت از ترجمه‌ی دقیق در ایران، برداشتی جدید است.
……………………………………
«ترجمه‌های قاجاری» – بخش نخست
دوران حکومت خاندان قاجار، از زمان «عباس میرزا» تا پایان این سلسله از دیدگاه ترجمه آثار فرنگی و عربی و نشر آن‌ها و تاثیرهای مستقیم و غیرمستقیم و پیامدهای دیگر، دوران با اهمیتی است. بنا به برآورد «ایرج افشار»، در دوره قاجار حدود 5000 عنوان کتاب به فارسی ترجمه شده و شمار مترجمان کتاب حدود 130 تن بوده است.
……………………………………
تبیین طبقاتی هنر به طور عام و هنرمندان به طور خاص در جامعه‌ی ایران تا حدود زیادی دشوار است. دشواری این مسئله به خود مفهوم و ساختار طبقاتی جامعه‌ی ایران به ویژه پس از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد.
……………………………………
در این تردیدی نیست که امروزه سنت به تنهایی پاسخ‌گوی نیازهای متنوع و نوظهور انسان نیست اما این را هم باید بدانیم که سنت هیچ‌گاه ما را رها نخواهد کرد و انسان موجودی است اهل خاطره و تاریخ و نمی‌تواند سنت را ناگهان دور بیاندازد.
……………………………………
آغاز دهه‌ی 1340 خورشیدی سال‌های بحرانی برای حکومت وقت محسوب می‌شد، زیرا دولت وارث اوضاع نابسامانی بود که بعد از کودتای 28 مرداد به وجود آمده بود.
……………………………………
«تاثیر تحولات اجتماعی در ادبیات دهه‌های ۱۳۴۰ و ۵۰»
گسترش شهرنشینی از پیامدهای مهم انقلاب صنعتی در ابعاد اجتماعی بود. با پیدایش واحدهای صنعتی در شهرها زمینه مناسبی برای جذب نیروی کار و مهاجرت روستاییان به شهر فراهم شد. این عامل، زمینه‌ساز ظهور تحولات سریع کمی و کیفی در شهر شد، به گونه‌ای که تا پیش از آن سابقه نداشت.
……………………………………
……………………………………
«وضعیت فرهنگی ایران در دهه ۱۳۴۰»– بخش چهارم
در عرصه‌ی هنرهای تصویری در دهه 1340 خورشیدی، به رغم آمیختگی فعالیت‌های جدی و تفنن‌آمیز، هنر نوگرا مجال شکوفایی یافت. بدون شک، آفریده‌های نومایه‌ای که در عرصه‌های مختلف از این دوره به جای مانده‌اند، پشت‌وانه هنر امروز ایران را تشکیل می‌دهند.
……………………………………
«وضعیت فرهنگی ایران در دهه ۱۳۴۰»-بخش سوم
«وضعیت فرهنگی ایران در دهه ۱۳۴۰»– بخش دوم
……………………………………
«وضعیت فرهنگی ایران در دهه ۱۳۴۰»– بخش نخست
……………………………………
«فضای روشن‌فکری در دوران پهلوی دوم» -بخش چهارمچنانچه اشاره شد، «جلال آل احمد»، به عنوان نمونه روشن‌فکر برجسته‌ی این دوران، برای خود یک رسالت اجتماعی و آرمانی قایل بود و به همین دلیل، خودخواسته در مقام ایدیولوگ نسل خویش درآمد.
……………………………………
«فضای روشن‌فکری در دوران پهلوی دوم» – بخش سوم
در این تردیدی نیست که دلیل اصلی شکل‌گیری کودتای 28 مرداد 1332 خورشیدی مسئله‌ی نفت بود و دخالت آمریکا در این کودتا نیز به‌خاطر یک‌سری منافع نفتی صورت گرفت. ملی شدن صنعت نفت ایران به همان اندازه که به زیان انگلستان بود، به زیان منافع نفتی آمریکا نیز بود.
……………………………………
«فضای روشن‌فکری در دوران پهلوی دوم» – بخش دوم
آن‌گونه که در بخش پیشین اشاره شد، پاره‌ای روشن‌فکران که از اندیشه‌های مارکسیستی- سوسیالیستی پیروی می‌کردند در ابتدای دهه‌ی 1320خورشیدی «حزب توده» را بنیان گذاشتند.
……………………………………
«فضای روشن‌فکری در دوران پهلوی دوم» – بخش نخست
از شهریور 1320 خورشیدی که نیروهای متفقین ایران را اشغال کردند تا مرداد 1332 که کودتای نظامی به نخست وزیری «محمد مصدق» پایان داد، دوره‌ی آزادی‌های سیاسی و فکری بود.
……………………………………
«نسل اول نقاشان نوگرا در دوران پهلوی» – بخش سوم
با برکناری «رضاشاه» از سلطنت و آغاز سلطنت «محمدرضا شاه»، فضای به نسبت باز سیاسی ایجاد شد که نتیجه‌ی آن برخورد آزاد آرا و عقاید، ترجمه‌ی وسیع آثار ادبی و هنری نویسندگان و شاعران بزرگ جهان، افزایش تعداد نشریات و روزنامه‌ها و رونق بحث‌های روشن‌فکری بود.
……………………………………
«نسل اول نقاشان نوگرا در دوران پهلوی» – بخش دوم
هنگامی که «کمال‌الملک» در سن 93 سالگی در 27 مرداد 1319خورشیدی درگذشت، در مهر‌ماه همان سال «اسماعیل مرآت» وزیر معارف وقت، دانش‌کده‌ی هنرهای زیبای تهران را پس از شش سال از آغاز به کار دانش‌گاه تهران تاسیس کرد.
……………………………………
«نسل اول نقاشان نوگرا در دوران پهلوی» – بخش نخست
از آنجایی که بحث در ارتباط با سرچشمه‌های نوگرایی در هنرهای تجسمی ایران بسیار مفصل است آن را به قسمت‌های بعدی این برنامه موکول کرده و در این بخش، تنها به بررسی ظهور نسل اول نقاشان نوگرای ایران در دوران پهلوی اول می‌پردازیم.
……………………………………
«نوگرایی در ادبیات عصر رضاشاه» – بخش چهارم
«محمد اسلامی ندوشن» معتقد است «دوره‌ی رضاشاهی، یک خصوصیت داشت و آن این بود که چون جامعه بسته بود و آزادی فکر مقید و در فشار بود، موجب گشت که مسایل اجتماعی در قالب رمان‌نویسی، داستان‌نویسی، شکافتن جامعه و طرح مسایل سیاسی، کم‌تر مطرح گردد.
……………………………………
«نوگرایی در ادبیات عصر رضاشاه» – بخش سوم
در ادامه بررسی نشریات مهم ادبی باید به نشریه‌ی پیش‌رو دیگری که جوانان ایران با اسلوب اروپایی منتشر کردند یعنی نشریه ماهانه‌ی «آینده» نیز اشاره کرد که «محمود افشار» سردبیری آن را به عهده داشت.
……………………………………
«نوگرایی در ادبیات عصر رضاشاه» – بخش دوم
ویژگی ناسیونالیستی دولت «رضاشاه» به‌میزان زیادی در توجه به ادبیات عامه متبلور شد. در تهران موزه‌ی مردم‌شناسی ایجاد شد و وزارت فرهنگ مجموعه ای از دوبیتی‌ها، افساته‌ها و موسیقی عامیانه را گردآوری کرد.
……………………………………
«نوگرایی در ادبیات عصر رضاشاه» – بخش نخست
در دوران مشروطه شعر نوگرای ایران به طور عمده تحت تاثیر ادبیات فرانسه بود. این تاثیر، گاه مستقیم و گاه به واسطه ادبیات روسیه و ترکیه به شعر ایران وارد می‌شد. شاعران اولیه‌ی نوگرای ایران نیز تحت تاثیر شاعران اولیه‌ی نوگرای غرب یعنی رمانتیک‌ها و سمبولیست‌ها بودند.
……………………………………
«دولت مطلقه مدرن، عامل و مانع توسعه»
از دیدگاه برخی تحلیل‌گران دولت و حکومت رضاشاه پهلوی توانست نظم، قانون، اقتدار مرکزی، ناسیونالیسم و وسایل رفاهی جدید مانند راه آهن، اتوبوس، رادیو، سینما و تلفن و به‌عبارت دیگر «توسعه»، «انسجام ملی» و «نوسازی» را به هم‌راه آورد…
……………………………………
«نشانه‌های استبداد رضاشاهی»- بخش دوم
یکی دیگر از مصادیق این استبداد، رفتار رضاشاه با مجلس بود که به تصدیق مورخین و تحلیل‌گران سیاسی از نقش جدی و تعیین کننده‌اش باز داشته شده و به قول «یرواند آبراهامیان»، « به جامه‌ای تزیینی تبدیل شده بود که عریانی حاکمیت نظامی را می‌پوشاند».
……………………………………
«نشانه‌های استبداد رضاشاهی» – بخش نخست
از کودتای سوم اسفند 1299خورشیدی که منجر به قدرت‌گیری «سردار سپه» شد تا شهریور 1320 خورشیدی که پایان سلطنت اول پهلوی بود را میتوان عصر رضا شاه دانست.
……………………………………
یکی از مهم‌ترین هدف‌های رضاشاه به‌وجود آوردن دولتی مدرن و غیر دینی کردن ساختار جامعه بود. در این راه وظیفه‌ی دشوار نوسازی کامل وزارت عدلیه را به «علی اکبر داور»، حقوق‌دان تحصیل‌کرده‌ی سوییس واگذار کرد و او هم حقوق‌دانان تحصیل‌کرده جدید را جای‌گزین قضات سنتی و مذهبی کرد، ترجمه‌های تعدیل یافته‌ای از حقوق مدنی فرانسه و حقوق جزایی ایتالیا را که برخی از آن‌ها با قوانین شرع متعارض بود به نظام حقوقی ایران وارد کرد.
……………………………………
در دوران رضا شاه که دوران پی ریزی یک نظام جدید بود اقداماتی در جهت تقویت ناسیونالیسم (ملی گرایی) صورت گرفت.
……………………………………
در سال‌های سلطنت رضا شاه، نظامی جدید پی‌ریزی شد که ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران را دگرگون ساخت. اگر دوران قاجار دوران نبود تحرک، نبود پویایی اجتماعی و به‌ویژه اقتصادی بود….
……………………………………
آن‌گونه که در قسمت قبل اشاره شد، آشوب‌های داخلی و دخالت‌های خارجی در سال‌های پیش از 1300 خورشیدی (1921 میلادی) آن‌چنان گسترش پیدا کرده‌بود، که در تمام نقاط ایران نارضایتی مردم به اوج خود رسیده‌بود و کم نبودند کسانی که خواهان نظم و از بین بردن این نابسامانی‌ها بودند.
……………………………………
سال ۱۲۹۹ خورشیدی یکی از پرحادثه‌ترین سال‌های تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود. در فروردین این سال قیام «شیخ محمد خیابانی» در تبریز آغاز و منجر به تصرف این شهر گردید و در ماه شهریور همین سال وی توسط نیروهای قزاق به قتل رسید.
……………………………………
برخی از کارشناسان تاریخ معاصر ایران، انقلاب مشروطه را انقلابی فرهنگی با محتوای سیاسی دانسته‌اند. متفکران اوایل مشروطه، ضمن آن‌که خواستار سلطنت مشروطه بودند، برای تجدد ایران نیز نسخه‌های مختلفی می‌پیچیدند.
……………………………………
«گرایش‌های فکری بعد از مشروطه» – بخش سوم
در قسمت قبل به چگونه‌گی ورود و شکل‌گیری ایدیولوژی سوسیال دموکراسی در ایران و سازمان‌های سیاسی اجتماعی مرتبط با آن اشاره ی کوتاهی صورت گرفت. درواقع این ایدیولوژی پس از آن‌که در نبرد نخستین برای تنظیم قانون اساسی مشروطه و مجلس شورای ملی به پیروزی رسید رو به گسترش نهاد.
……………………………………
«گرایش‌های فکری بعد از مشروطه» بخش دوم
در سال 1296 خورشیدی «وثوق‌الدوله» (رییس‌الوزرا) مجبور شد بی‌طرفی اعلام شده از سوی ایران را کنار گذاشته و با تشکیل یک سپاه ۱۱ هزار نفره مرکب از نظامیان انگلیسی و هندی در جنوب ایران تحت نام «پلیس جنوب» موافقت کند.
……………………………………
«گرایش‌های فکری بعد از مشروطه» – بخش نخست
آن گونه که اشاره شد، در سال‌های جنگ جهانی اول، ایران به عرصه تهاجم نظامی، سیاسی و تبلیغاتی روسیه، انگلیس و آلمان و عثمانی تبدیل شد. کنسول‌گری‌های اروپا در شهرهای ایران به دژهای مسلح بیش‌تر شباهت داشتند تا اقامت‌گاه‌های نمایندگان سیاسی.
……………………………………
با تشکیل مجلس دوم مشروطه در آبان ماه 1289 خورشیدی، به‌نظر می‌رسید مبارزه برای مشروطه سرانجام به نتیجه رسیده باشد، اما درواقع چنین نبود. چیزی نگذشت که دولت جدید دریافت که ابزارهای لازم برای اداره کشور را در اختیار ندارد
……………………………………
«احمد کسروی» در «تاریخ مشروطه» می‌نویسد: «از پیش‌روان مشروطه نبایستی چشم داشت که مردم را از همه گرفتاری‌ها (از پراکندگی کیش‌ها و اندیشه‌ها و از آلودگی خوی‌ها) بپیرانند. این کار از دست آنان برنیامد
……………………………………
درباره‌ی تاثیر دو طبقه‌ی مهم روحانیون و روشن‌فکران در ایجاد حرکت و جنبش مردمی در قسمت‌های پیشین نکاتی بیان شد. واقعیت این است که هر دو طبقه در جنبش مشروطه در نقش و لباس خود،
……………………………………
هنگامی‌که «مظفرالدین شاه» درگذشت و فرزندش «محمدعلی شاه» به سلطنت رسید، وی مخالفت خود با مشروطه را علنی کرد و اصابت نارنجک دستی به اتومبیل خود در 25 محرم 1326 هجری قمری را از ناحیه مجلس دانست.
……………………………………
«گروه‌های اجتماعی موثر در انقلاب مشروطه»
در میان گروه‌های اجتماعی موثر در انقلاب مشروطه، علما و روحانیت توانستند در این دوره با زمینه‌ها و تمهیداتی که با توجه به مقبولیت و نفوذ اینان در میان مردم کوچه و بازار فراهم شده‌بود، مشارکت و فعالیت برجسته‌تر و نقش تعیین کننده‌ای داشته باشند
……………………………………
«گروه‌های اجتماعی موثر در انقلاب مشروطه»
در سال‌های منتهی به انقلاب مشروطه، بازرگانان که منافع شغلی‌شان در نتیجه سیاست‌های اقتصادی دولت مورد تهدید واقع شده بود، روحیه محافظه‌کارانه خود را از دست داده بودند و …
……………………………………
«گروه‌های اجتماعی موثر در انقلاب مشروطه»
«یرواند آبراهامیان» توصیف روشن‌فکران یا منورالفکرهاى ایرانى را به عنوان نماینده‌های طبقه متوسط جدید در دوران مشروطه این گونه آورده است: «آراى اندیش‌مندان غربى به آن‌ها آموخته است تاریخ نه آن طور که روحانیون مسلمان ایرانى معتقد بودند، نمایش اراده خداوند است و …»
……………………………………
«گروه‌های اجتماعی موثر در انقلاب مشروطه»
هنگامی که «عین‌الدوله» جمعی از سران جنبش ازجمله مهم‌ترین آن‌ها «سید جمال واعظ»، «میرزا حسن رشدیه»، «مجدالاسلام کرمانی» و «میرزا آقای اسپهانی» را از تهران تبعید و «شیخ محمد واعظ» را نیز دست‌گیر کرد، این اقدامات منجر به شورش مردم و هجوم آنان به قراول‌خانه‌ای که شیخ را در آن زندانی کرده بودند شد.
……………………………………
«ریشه‌های انقلاب مشروطه» – بخش سوم
پس از اتحاد میان دو سید «بهبهانی» و «طباطبایی»، رشته حوادثی اتفاق افتاد که در برافروختن آتش خشم مردم موثر بود، از آن جمله فلک کردن «حاجی میرزا محمد» از شاگردان بنام «آخوند ملا محمد کاظم خراسانی» و دو مجتهد دیگر دست‌یار وی در کرمان بود.
……………………………………
«ریشه‌های انقلاب مشروطه» – بخش دوم
انقلاب مشروطه با هم‌خوانی و ایتلاف میان اصلاح‌طلبان لیبرال، رهبران روحانی، بازرگانان، پیشه‌وران، محصلین، کارگران و اعضای رادیکال انجمن‌های سری که خواهان تدوین قانون اساسی و ایجاد عدالت‌خانه بودند، امکان‌پذیر شد.
……………………………………
«ریشه‌های انقلاب مشروطه» – بخش نخست
ضعف و زوال دولت مرکزی قاجار و بحران عمیق اجتماعی و وابسته‌گی و شکست تلاش‌های اصلاح‌طلبانه از درون دست‌گاه دولتی و اجرایی، زمینه را برای حرکت اصلاحی از طرف اقشار و گروه‌های ناراضی اجتماعی از علما و روشن‌فکران و تجار و دهقانان فراهم ساخت.
……………………………………
«ناصرالدین شاه» در طی سلطنت طولانی‌اش بیش از اسلاف خود با دنیای غرب و مظاهر ترقی آن آشنا شد، ولی هیچ‌گاه نخواست عوامل اساسی این ترقی را بشناسد. وی از ابتدا همان شیوه‌ی زندگی شکوه‌مند «فتح‌علی شاه» را برگزید، اما به گونه‌ای که یک شاه متجدد شناخته شود.
……………………………………
«اصلاحات سیاسی در عصر ناصری»– بخش سوم
اوضاع ایران در دو دهه پس از «امیر کبیر» به این صورت بود که تقریبن همه طرح‌های امیرکبیر بر هم زده شد. ارتش از هم گسیخت، کارخانه‌ها تعطیل شدند و کسری بودجه دوباره پدیدار شد. «قحطی سال 1869 میلادی 49-1248 شمسی بر بی لیاقتی شاه و سرکوب محافظه کارانه دولت سرپوش نهاد.
……………………………………
«اصلاحات سیاسی در عصر ناصری»- بخش دوم
مرگ «امیر کبیر» ( 1231هجری شمسی / 1268قمری ) فرصت‌ها را برای «ناصرالدین شاه» فراهم آورد که برای جبران کسری بودجه‌اش به امتیازات خارجی روی آورد، از حجم و اهمبت منابع مالی داخلی کاسته شد و به جای آن نیاز حکومت به وام‌ها و قرض‌های خارجی روز به روز فزونی یافت.
……………………………………
«اصلاحات سیاسی در عصر ناصری» – بخش نخست
سلطنت طولانی پنجاه ساله‌ی «ناصرالدین شاه» از هر جهت شایسته‌ی بررسی تفصیلی است. دوران حکومت وی اگر چه خوب آغاز شد، اما ادامه و پایانی مصیبت‌بار و تاسف آور داشت. ایران در این عصر، نه تنها فرصت طلایی ترقی و پیش‌رفت را از دست داد، بلکه به سراشیبی تند انحطاط افتاد.
……………………………………
«طبقه بندی جامعه‌ی ایران در عصر قاجار» -بخش چهارم
پس از توضیح احوالات طبقات گوناگون اجتماعی ایران و نقش آنان در تحولات اجتماعی دوران قاجار، باید در پایان این بخش به مهم‌ترین و تاثیرگذارترین طبقه، که هسته‌ی اصلی هیت حاکمه یعنی شخص شاه، روسای ایل قاجار، شاه‌زادگان، درباریان، مستوفیان و وزرا بودند بپردازیم.
……………………………………
«طبقه بندی جامعه‌ی ایران در عصر قاجار» -بخش سوم
چنان که ذکر شد در ساختار اقتصادی و طبقاتی اجتماع دوره قاجاریه، تجار در شمار نیرومندترین و ثروتمندترین طبقات اجتماعی جامعه بودند که در پی یک رشته تطورات سیاسی و اجتماعی به جریانی مقابل دست‌گاه حاکمه تبدیل شدند.
……………………………………
«طبقه‌بندی جامعه‌ی ایران در عصر قاجار»– بخش دوم
همان‌گونه که در قسمت قبل اشاره شد، در دوران قاجار واحدهای تازه‌ی اجتماعی پدید آمد و روابط نوین اجتماعی اقتصادی شکل گرفت. «جیمز فریزر» فرستاده‌ی انگلیس به ایران می‌نویسد: «چهار گروه اساسی مردم ایران را که از نظر حال و روز اقتصادی و حقوقی، با یک‌دیگر به شدت تفاوت داشتند میتوان بازشناخت.»
……………………………………
«طبقه‌بندی جامعه‌ی ایران در عصر قاجار» – بخش یکم
عموم جمعیت ایران را در دوره‌ی قاجاریه (تا پیش از مشروطیت) میتوان به چهار طبقه‌ی جداگانه تقسیم کرد. از مجموع طبقات چهارگانه، تنها عناصر اصلی طبقه‌ی نخست، هیت حاکمه را تشکیل می‌داد.
……………………………………
«موانع رشد سرمایه‌داری در عصر قاجار» – بخش دوم
وضعیت نیمه استعماری و وابستگی اقتصاد سنتی جامعه‌ی ایران به بازار نوپای جهانی در سده سیزدهم هجری قمری باعث سلطه‌ی اقتصادی همسایگان شمالی و جنوبی (که معطوف به اهداف سیاسی‌شان بود) شد.
……………………………………
«موانع رشد سرمایه‌داری در عصر قاجار» – بخش یکم
شیوه‌ی تولید شهری- روستایی در ایران به گونه‌ای بود که سبب توسعه نیافتن و تقسیم کار اجتماعی میان کشاورزی، بازرگانی و صنعت می‌شد و در نتیجه جامعه را از جداکردن تولید شهری و روستایی باز می‌داشت.
……………………………………
«ساختار اقتصادی- اجتماعی ایران در عصر قاجار» – بخش چهارم
به ترتیبی که پیش از این ذکر شد در استبداد ایرانی همواره بخش عمده‌ای از زمین‌ها متعلق به حکومت بود که آن‌ها را به تیول‌داران واگذار می‌کرد و یا اجاره می‌داد. در نتیجه اشرافیت موروثی در ایران پیدا نشد.
……………………………………
«ساختار اقتصادی- اجتماعی ایران در عصر قاجار» – بخش سوم
در ادامه‌ی بحث درباره‌ی شیوه‌ی تولید آسیایی و نظام اقتصادی موجود در ایران عصر قاجار، در این قسمت نیز نهادهای مهم اقتصادی جامعه‌ی ایران را در آن دوران بررسی می‌کنیم. تعریفی که میتوان از یک جامعه‌ی آسیایی-موروثی به دست داد، یک مقوله‌ی در اساس ایستا است که بر خلاف غرب استعداد توسعه ندارد.
……………………………………
«ساختار اقتصادی- اجتماعی ایران در عصر قاجار» – بخش دوم
در قسمت قبل درباره‌ی شیوه‌ی تولید آسیایی مطالبی بیان شد. در ایران نیز به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و قرار گرفتن در منطقه‌ای خشک و بی آب، شیوه تولید آسیایی را میتوان مبنای فهم و تحلیل مسایل و تحولات آن قرار داد.
……………………………………
«ساختار اقتصادی- اجتماعی ایران در عصر قاجار» – بخش نخست
همان‌گونه که در بخش‌های پیشین به اختصار اشاره شد، ایران پیش از آغاز روند اصلاحات در اوایل قرن نوزدهم میلادی در دوره‌ها و مقاطعی شاهد جلوه‌های غنی فرهنگی و تمدنی بوده و مایه‌هایی از عقلانیت، مدنیت، نظم و ثبات، علم و نو‌‌آوری، قانون‌مندی و سازمان‌دهی عالی و تساهل و مدارا را نشان داده است.
……………………………………
«نمودهای نوگرایی در عصر ناصری»
جدای از مسایلی که تا به حال در مورد تجددخواهی و تجددگرایی مطرح شد و در مردم نوعی انقلاب بر علیه سنت ایجاد کرد، عوامل دیگری نیز در روند روشن‌گری ایرانیان تاثیر‌گذار بودند. یکی گرایش به کتاب‌ها و آثار کلاسیک غربی بود که در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی به فارسی ترجمه می‌شدند.
……………………………………
«دارالفنون» – بخش دوم
در قسمت پیشین به چگونگی تشکیل و راه‌اندازی مدرسه‌ی دارالفنون اشاره شد. برنامه‌های آموزشی دارالفنون در ابتدا عبارت بودند از پیاده‌نظام، سواره‌نظام، توپ‌خانه، مهندسی، پزشکی، جراحی و داروسازی. البته، زبان فرانسه، علوم طبیعی، ریاضی، تاریخ و جغرافیا، در همه‌ی این شاخه‌ها آموزش داده می‌شد. سپس، زبان انگلیسی، روسی، نقاشی و موسیقی نیز در برنامه‌ی آموزشی دارالفنون وارد شد.
……………………………………
گشایش دارالفنون در واقع سومین حرکت فرهنگی (اصلاح‌‌‌‌گرایانه و نوسازی) ایران توسط فرادستان جامعه برای اخذ دست‌آوردهای علمی- فرهنگی جهان متجدد بود. آن‌چنان که دو حرکت نخست یعنی اعزام دانش‌جو به خارج و تاسیس چاپ‌خانه نیز به همین منظور صورت گرفته بود، گروهی از جمله «گریبایدوف»، شاعر و سفیر مقتول روسیه تزاری در ایران، معتقد بودند که فکر اولیه تاسیس دارالفنون هم از عباس میرزا بوده که مرگ مهلتش نداد به انجام برساند. هرچه هست، موسس دارالفنون «میرزاتقی خان امیرکبیر»، صدر اعظم (نخست وزیر) وقت، و پیش‌کار سابق عباس میرزا و شاگرد «قائم مقام مقام فراهانی» (وزیر مقتول) بود.
……………………………………
بر اساس مدارک موجود، نخستین کتابی که در ایران چاپ شده، زبور داوود یا ساغموس است که در 1047 هجری قمری، 1638 میلادی به زبان و خط ارمنی در 572 صفحه در جلفای اصفهان و به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسیده است..
……………………………………
«ستون‌های تجددگرایی در عصر قاجار»
با فرارسیدن عصر ناصری نسل نوینی از اصلاح‌طلبان پا به عرصه‌ی سیاست و فرهنگ نهادند. با گشایش دارالفنون و چاپ اولین روزنامه، تماس با غرب برای کسب علوم و صنایع افزایش یافت و متفکران بسیاری، که از طریق مهاجرت و سفر با جهان جدید آشنایی یافته بودند، اندیشه‌های خود را مخفیانه و علنی منتشر می‌کردند.
……………………………………
«ملاقات نزدیک با غرب» – بخش سوم
پس از توصیف شگفتی‌های ناشی از مشاهده علوم، صنایع، مطبوعات و قانون، نوبت به ساختار سیاسی و حکومت می‌رسد. مهم‌ترین جنبه‌ای که بدون استثنا در سفرنامه‌ها و سیاحت‌نامه‌ها ذکر شده، عبارت است از محدودیت قدرت پادشاه و در مقابل حق انتخاب حکومت یا پارلمان(مجلس) از ناحیه ی مردم.
……………………………………
«ملاقات نزدیک با غرب» – بخش دوم
آن‌گونه که در بخش پیشین گفته شد ردپای تاثیر اجتماعی اروپا بر ایرانیان از همان تماس‌های اولیه دولت صفوی که با غرب برقرار شد، به چشم می‌خورد. «اروج بیک بیات» یکی از نخستین ایرانیانی است که این تجربه را پیدا می‌کند.
……………………………………
«ملاقات نزدیک با غرب» – بخش نخست
در اساس، تفکر اصلاحات و اندیشه تجدد در جامعه ایران، در نتیجه تماس و با آگاهی از غرب متولد شد که به لحاظ تاریخی بیش‌تر به دوره سلطنت طولانی 50ساله ناصرالدین شاه قاجار مربوط می‌شود. جنگ‌های ایران و روسیه در روزگار فتحعلیشاه موجب شد که ایرانیان مجبور شوند به جای‌‌گاه فرودست خود در جهان متجدد بییندیشند.
…………………………………..
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
