«خوردنی‌های یلدا»

سیمین/ رادیو کوچه

این روزها ایرانیان در هرجای دنیا که باشند در تدارک برگزاری جشن شب یلدا هستند.

این برنامه «پرسه» درادامه معرفی غذاهای کشورهای مختلف، به خوردنی‌های مخصوص شب یلدا پرداخته‌است.

هزاران سال است که ایرانیان و مردم برخی از کشورهای دیگر، آخرین شب پاییز را که طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می‌مانند، تا تولد خورشید را نظاره‌گر باشند.

«یلدا» به معنای میلاد است و ایرانیان باستان این شب را شب تولد ایزد مهر «میترا» می‎‎پنداشتند، و به همین دلیل این شب را جشن می‎گرفتند،  گرد آتش جمع می‎شدند و شادمانه رقص و پایکوبی می‌کردند.

پس از آن ولیمه‌ای می‌دادند با انواع خوراکی‌ها و در کنار آن، آن‌چه برای نیایش لازم بود مثل  آتش‌دان، عطردان و بخوردان را قرار می‌دادند.

جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد‌هم آمدن و شب‎نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‎شود. «متل‌گویی» یا «داستان‌خوانی» و خواندن شعر از آداب این شب است که به‌طور معمول توسط بزرگ‌ترها اجرا می‌شود. فال حافظ و خواندن شاهنامه‌ی  فردوسی از دیگر آیین‌های این شب است.

آیین شب یلدا یا شب چله، با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار ، شیرینی و میوه‌های گوناگون همراه است که همه جنبه‌ی نمادین دارند و نشانه‌ی برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند

آیین شب یلدا یا شب چله، با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار ، شیرینی و میوه‌های گوناگون همراه است که همه جنبه‌ی نمادین دارند و نشانه‌ی برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.

میوه‌هایی مثل خربزه، هندوانه، انگور، انار، سیب، خیار، به، ازگیل و خرمالو، میوه‌هایی هستند که می‌بایستی در این شب تمامی آن‌ها (به جز سیب و به) خورده شود و چیزی برای فردا، یعنی نخستین روز زمستان باقی نماند. در قدیم رسم بود اگر میوه‌ای از شب یلدا باقی می‌ماند دیگر خورده نمی‌شد.

میوه‌هایی که برای این شب استفاده می‌شوند بیشتر پردانه هستند و در واقع نمادی از این هستند که برکت خیزی و پردانه بودن خود را به انسان‌ها انتقال می‌دهند و نیروی باروری را در آن‌ها افزایش می‌دهند.

از سوی دیگر انتخاب این میوه‌ها به نوعی به خاطر رنگشان هست. میوه‌هایی به رنگ خورشید و نمایندگانی از روشنایی خورشید در سیاهی شب.

هندوانه پای ثابت جشن شب یلداست و میوه‌ای است که هیچ‌گاه از قلم نمی‌افتد، زیرا عده زیادی اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند سرما و بیماری بر آن‌ها غلبه نخواهد کرد.

آجیل آن هم از نوع شیرین  و شب چره، شامل دانه‌هایی چون گندم و نخود برشته، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، از جمله خوردنی‌های ثابت این جشن است.

قدیمی‌ها تا همین چندسال پیش برای این شب روی کرسی یک سینی بزرگ می‌گذاشتند و داخلش از میوه‌هایی که از تابستان یا اوایل پائیز در انبار خانه‌ها نگه‌داری کرده‌بودند قرار می‌دادند. علاوه بر آن خشکبار و تنقلات دیگری هم برای گذراندن این شب تا آغاز صبح آماده می‌شد.

آن‌ها که سال‌ها پیش‌تر را به خاطر دارند به یاد می‌آورند که مادربزرگ‌ها  چگونه انگورهای آخر تابستان را به بند می‌کشیدند و از سقف اتاق‌هایی که به عنوان انباری استفاده می‌شد یا زیر زمین‌های خانه‌ها آویزان می‌کردند تا به موقع از آن استفاده کنند.

در مورد سایر تنقلات و خوراکی‌ها نیز در هر منطقه‌ای به تناسب اقلیم و آداب و رسوم هر منطقه عمل می‌شود.

سفره‌ی یلدای مردم «شیراز» بسیار رنگارنگ است. مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج‌ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج‌ها موجود است. حافظ‌خوانی نیز جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی‌هاست.

در مناطق مختلف استان «همدان» تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه‌است در این شب خورده می‌شود. در تویسرکان و ملایر، گردو ، کشمش و مِیز (نوعی کشمش) نیز خورده می‌شود که از خوراکی‌های متداول این استان است.

در «اردبیل» رسم است که مردم، چله بزرگ را قسم می‌دهند که زیاد سخت نگیرد و خوردن گندم برشته (قورقا) ، هندوانه، مغز گردو، نخودچی و کشمش در این شب متداول است.

در «گیلان» هندوانه فراموش نمی‌شود و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد نه تنها در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند بلکه  در زمستان نیز سرما را حس نخواهد کرد. «آوکونوس» نیز یکی دیگر از خوردنی‌هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می‌شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند، خمره را پر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خمره را می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اطاق می‌گذارند. ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوش مزه می‌شود.  آوکونوس را با گل پر و نمک می خورند .(آو= آب و کونوس = ازگیل)

در قسمت‌هایی از جنوب روسیه نیز‌ جشن‌های مشابهی به‌مناسبت شب چله برگزار می‌کنند. این آیین‌ها شباهت بسیاری با مراسم شب چله در ایران دارد و پختن نان شیرینی‌های محلی به شکل موجودات زنده یکی از رسوم این شب است.

آشوریان نیز در شب یلدا آجیل مشکل گشا می‌خورند و تا پاسی از شب را به شب نشینی و بگو بخند می‌گذرانند.

منبع : ویکی پدیا

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»