سایه کوثری / رادیو کوچه
زمان زیادی از ورود زنان به عرصه‌های مهم اجتماعی در ایران نمی‌گذرد. در تاریخ این کشور زنان شاعر و هنرمند بسیاری در اوج دوران‌های مرد سالارانه داشته‌ایم، اما عرصه‌های اجتماعی هم‌واره خالی از زن بود و تنها به مردان اختصاص داشت.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
جای‌گاه وکالت هم از آن حرفه‌هایی بوده که زنان سال‌های بسیاری صبر کردند تا بتوانند این صندلی را از آن خود کنند.
شاید نخستین زن وکیل در ایران «خدیجه کشاورز» باشد.
«خدیجه کشاورز» نخستین وکیل زن ایران محسوب می‌شود که در بیست و یکم فروردین ماه سال 1316 پروانه وکالت پایه دو دریافت کرد. گفته می‌شود هنگامی که وی درخواست پروانه وکالت داده بود یک عضو کانون وکلای آن دوره، که تحت نظارت دادگستری بود اعتراض کرد که اگر قرار باشد زنی پروانه وکالت بگیرد من از ادامه شغل وکالت معذورم اما رییس هیات مدیره، «سیدهاشم وکیل» پروانه وکالت خانم کشاورز را می‌پذیرد.
کشاورز که گفته می‌شود فردی بسیار سخت کوش، محکم، بااراده و مصمم بوده است، دکترای حقوق خود را از دانش‌کده تولوز فرانسه گرفت و عنوان پایان‌نامه او «کار زنان و کودکان در امور کارگری در ایران» است.
وی با آن‌که استحقاق دریافت پروانه وکالت پایه یک را داشت اما برای به دست آوردن آن بسیار بیش‌تر از مردان وکیل دیگر سختی می‌کشد تا بالاخره بیست و پنجم مهر سال 25 با صدور پروانه پایه یک او موافقت می‌شود.
«خدیجه کشاورز» با وجود موانع فرهنگی بسیار آن زمان به اشتغال به حرفه وکالت دادگستری اصرار می‌کند و در تحولات آن زمان نیز نقش داشته است. همسر او «فریدون کشاورز» مدتی در کابینه «قوام‌السلطنه» وزیر فرهنگ بود که پس از ترور محمدرضا شاه از کشور رفت و کشاورز نیز هم‌راه همسرش به کشورهایی مانند فرانسه، عراق، الجزایر و در نهایت سوییس رفت. وی در دهه 60 در خارج از ایران درگذشت.
دومین وکیل زن در ایران «کاترینا سعیدخانیان» بود.
وی به زبان روسی تسلط داشت و حدود سال 1310 یعنی ده دوازده سال پس از انقلاب کبیر روسیه که حدود سال 1918 بود فارغ‌التحصیل شد. البته به نظر می‌رسد که او بیش‌تر از کشاورز کار وکالت را به شکل عملی انجام داده است اما زیاد در ایران فعالیت نداشته و بعدها نیز به پاریس می‌رود.
اگر چه «مهرانگیز منوچهریان» اولین وکیل زن ایران به لحاظ زمانی نیست اما از نظر ابعاد کاری و فعالیت‌های حرفه‌ای می‌تواند شاخص‌ترین چهره در میان این سه زن باشد. وی به دلیل فعالیت‌هایش برنده جایزه صلح حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال 1968 و برنده جایزه صلح مرکز صلح جهانی از طریق حقوق درسال 1971 بوده است.
«مهرانگیز منوچهریان» متولد اول مهرماه سال 1285 در مشهد است و تاریخ مرگ او چهاردهم تیرماه سال 1379 است.
وی مدرک دکترای خود را در رشته حقوق قضایی (جزا) در سال 1341 از دانش‌گاه تهران می‌گیرد و پایان نامه خود را با موضوع جرایم اطفال و طرح تاسیس محاکم اختصاصی اطفال ارایه می‌دهد.
وی در مهرماه 36 درخواست می‌کند که کانون وکلای ایران برای مطالعه در محاکم اختصاصی اطفال و بنگاه‌های وابسته با آن نهاد او را به کشورهای فرانسه، انگلستان، اسپانیا، سوییس، بلژیک، ایتالیا، آلمان، هلند و آمریکا معرفی کند.
منوچهریان در سال 36 پروانه وکالت پایه یک دریافت می‌کند و طی سال‌های 27 تا 61 وکیل پایه یک دادگستری و مشاورحقوقی محسوب می‌شده است. او سناتور انتصابی مجلس سنا در سال‌های 1342 تا 1351 و مشاور حقوقی و جرم شناس در کانون هدایت کودک وابسته به انجمن ملی حمایت کودکان درسال‌های 1341 تا 1345 بوده است.
اسناد موجود در پرونده او نشان می‌دهد که در آبان سال‌های 34 تا 41 و 44 تا 55 و57 تا 59 پروانه وکالت وی تمدید شده است. وی در جلسه 13 تیرماه 1347 هیات مدیره کانون وکلا به عضویت کمیسیون بین‌المللی کانون وکلا انتخاب شد. در حالی که گفته می‌شود در آن زمان زنان را در کانون وکلا نمی‌پذیرفتند.
در کتاب «سناتور، فعالیت‌های مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات حقوقی زنان در ایران» نوشته نوشین احمدی خراسانی و پروین اردلان که در سال 82 به چاپ رسیده، درباره سوابق وی آمده است: «او مسلط به زبان فرانسه و انگلیسی و آشنا به زبان‌های آلمانی و عربی بوده، دبیر فلسفه و روان‌شناسی در سال‌های 1317 تا 32 در دبیرستان‌های تهران و دانش‌سرای عالی، استاد حقوق جزا درسال‌های 43- 47 در موسسه عالی حساب‌داری، استاد حقوق در بخش قضایی و مشاوران اجتماعی دانش‌گاه ملی ایران 45- 46، استاد مرکز آموزش سازمان امور استخدامی کشور در سال‌های 48- 50 بوده است».
هم‌چنین عنوان شده است که وی موسس و رییس و بعدها عضو اتحادیه زنان حقوق‌دان ایران بوده که این اقدام یکی از اجتماعات بسیار مهم محسوب می‌شد که در آن بیش از 50 زن حقوق‌دان از سراسر جهان به تهران آمدند و جلسه جهانی زنان حقوق‌دان در ایران تاسیس شد.
او هم‌چنین عضو کانون وکلای دادگستری ایران از سال 28 ، عضو اتحادیه بین‌المللی وکلای دادگستری، عضو اتحادیه بین‌المللی زنان حقوق‌دان، رییس افتخاری مادام العمر اتحادیه بین‌المللی زنان حقوق‌دان از سال 1963، عضو مرکز صلح جهانی از طریق حقوق، عضو انجمن آمریکایی حقوق بین‌المللی، عضو کمیته مکاتبات وابسته به شورای ملی زنان آمریکا، موسس و رییس سازمان داوطلبان حمایت خانواده، عضو انجمن بین‌المللی حقوق‌دانان، عضو اتحادیه بین‌المجالس و اولین زن عضو هیات منصفه مطبوعات بوده است.
منوچهریان در 26 کنفرانس شرکت کرده و 39 عنوان ترجمه و تالیف و 15 مورد ترجمه میثاق‌های بین‌المللی از او برجا مانده است.
به گفته شاگردانش، «مهرانگیز منوچهریان» راه دانش‌کده حقوق را به روی زنان گشود و در نتیجه ممارست او رشته‌ای به نام حقوق جزا به خصوص برای کودکان بزه‌کار در دانش‌گاه ملی (شهید بهشتی) ایجاد شد و منوچهریان اولین زنی است که در دانش‌گاه تهران حقوق ایرانی را خوانده بود.
به گفته آنان تعداد زنان بیش از 30 نفر در سال 42 نبود. منوچهریان یک کتاب در انتقاد از قوانین در مورد حقوق زن به چاپ رساند که اولین کتابی است که یک زن حقوق‌دان نوشته است.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
