مه‌شب‌تاجیک/ رادیو کوچه
«آگوستو بوآل» نمایش‌نامه‌نویس،کارگردان و نظریه‌پرداز برزیلی بود که توانست طی سال‌ها تجربه‌ی عملی در کشورهای مختلف، تاتر را به خدمت مجموعه‌ی کنش‌گری‌های سیاسی و اجتماعی درآورد که پیش از او بی‌سابقه بوده است. «ریچارد یکنر» درباره‌ی بوال گفته است: «شما به چیزی دست یافته‌اید که برشت خواب آن را می‌دید و فقط درباره‌ی آن می‌نوشت و آن، ابداع تاتری‌ست سودمند که سرگرم‌کننده، مفرح و آموزنده است. این تاتری‌ست کاملن متفاوت، نوعی روان درمانی اجتماعی‌ست. این تاتر بر ذهن و درون انسان متمرکز می‌شود، روح را آزاد می‌کند و به مردم مجالی تازه می‌دهد تا به موقعیت‌های خود بپردازند.»
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
بوال نظریه‌ی اجرایی خود را «تاتر سرکوب‌شدگان» یا «تاتر ستمدیدگان» می‌نامید. نظریه‌ی او بر این فرض بنا شده بود که هریک از ما به خودی خود یک بازی‌گر، یا به عبارت به‌تر یک تماشاگر-بازی‌گر، هستیم و هدف تاتر سرکوب‌شدگان این است که ضمن فعال کردن این استعداد عام، افراد را به شناخت وضع موجود تشویق کنند تا بتوانند برای دست‌یابی به وضع مطلوب‌تری تلاش کنند. بسیاری از گروه‌های قبل از بوآل در برزیل به چنین نمایش‌هایی علاقه داشتند. نمایش‌نامه‌ها بیش‌تر در ارتباط با زندگی کارگران و کشاورزان نوشته می‌شد گاهی این نوع نمایش‌ها ظرف 24 ساعت نوشته و اجرا می‌شد. تفکر بوال حتا در تاتر قابلیت‌ها و پتانسیل‌های چندگانه دارد که هر یک به نوعی در خدمت پیش‌رفت و شکوفایی تاتر معاصر بوده است. بوال فرزند زمانه خویش است و چیزی را پیشنهاد می‌دهد که در روزگار ما برگرفته از شرایط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی است و طوری نظریه خود را به عینیت متصل می‌کند که برای همه قابل درک باشد. او به دنبال ارتباطی دو سویه است و هنرمند را از تماشاگر جدا نمی‌کند، بلکه با اتصال این دو بستر تاتر و زندگی را در هم می‌آمیزد تا آن‌چه به اجرا در می‌آید برگرفته از جریان خود زندگی روزمره باشد. مردم هم جزیی از این تاتر و زندگی هستند و خود پا پیش می‌گذارند تا با مطرح شدن مسایلی بتوانند حتی‌المقدور راه حلی هم برای خروج از آن پیشنهاد بدهند. ایجاد یک وضعیت عینی و ملموس بستر تاتر آگوستو بوآل است. او اندیشه‌ی خود را معطوف به لحظه اکنون می‌کند تا با توجه به اتفاقات و پیش آمدهای ریز و درشت بتواند همه را متوجه این موضوع کند و با وجود بی‌تفاوت نبودن تماشاگر او را کنش‌مند کند.
نمایش‌نامه‌های بوآل که برگرفته از داستان زندگی مردم زحمت‌کش بود، بیش‌تر در روستاها و محله‌ها‌ی فقیرنشین و برای بی‌سوادان اجرا می‌شد. بوآل به دنبال شیوه و فنی در تاتر بود که تماشاگر نه فقط تماشاگر، بلکه در نمایش هم مشارکت جدی و لاینفک داشته باشد. دلیل تمایز شیوه‌ی بوال با شیوه‌های دیگر در این است که به آرزو، خواست و دل‌مشغولی مردم می‌پردازد و شرایط زندگی آنان را به صحنه می‌آورد. بوآل به دنبال ایجاد تغییر در زندگی مردم است تا از فریب خوردن احتمالی مردم بر اثر کار، عادات و تاریخ‌شان پیش‌گیری شود. او از طریق تاتر مردم را برای انجام این تغییرات آماده می‌کند.
آگوستو بوآل و گروهش ضمن برخورداری از شیوه‌های تاتر تبلیغی، تاتر آموزشی، تاتر فولکلوریک و تاتر کولاژ که مبداشان آن‌ها نبودند، از چهار شیوه‌ی دیگر هم بهره‌مند می‌شدند که خودشان بنیان‌گذارش بودند. تاتر شورایی، تاتر مجسمه، تاتر روزنامه‌ای و تاتر نامرئیی از جمله سبک و شیوه‌های اجرایی خاص آگوستو بوآل بودند که هنوز هم در هر جایی از دنیا این شیوه‌ها برای مطرح شدن مسایل اجتماعی قابل اجرا شدن هستند.
سیستم نظام ژوکر یک قالب تاتری‌ست که بوآل و هم‌کارانش در«تاتر آرنا»ی سائوپولو در فاصله‌ی سال‌های 1968 تا 1971 ابداع کرده و بسط دادند. مشخصه‌ی این‌گونه‌ی تاتری، درهم آمیختن واقعیت و قصه‌پردازی ساختگی، تعویض نقش‌ها در طول بازی به نحوی که همه‌ی بازی‌گران همه‌ی شخصیت‌ها را بازی کرده باشند، فاصله‌گذاری میان بازی‌گر و شخصیت با استفاده از فنون تاتری برشت و به میدان آوردن سیمای «ژوکر»است که هم یک راوی‌ست که مستقیمن با تماشاگران سخن می‌گوید و هم بازی‌گری‌ست با امکانات «ورق ژوکر» که می‌تواند در نمایش‌نامه به درون یا بیرون هر نقش گام نهد. ژوکر همان کارگردان-کارفرمای تشریفات و مراسمی‌ست که در یک کار کارگاهی یا در یک اجرا تحقق می‌یابد. در تاتر برخورد آرا، ژوکر قواعد روی‌داد را برای تماشاگران وضع می‌کند، امکان جانشین‌سازی تماشاگران را به جای شخصیت اول تسهیل می‌نماید و به هنگام مداخله‌ی تماشاگر به جمع‌بندی چکیده‌ی راه‌حل پیشنهادی می‌پردازد. این اصطلاح از ورق ژوکر یا «Card wild» است در واقع ورقی اضافی که می‌تواند در مواقع لزوم از امتیاز ویژه‌ای برخوردار باشد. ورق ژوکر به یک خال یا امتیاز خاص مقید نیست، ژوکر در اصل خود را به حمایت از هیچ اجراکننده، تماشاگر و یا هرنوع تفسیری از وقایع متعهد نمی‌داند.
منبع:
اطلاع‌رسانی و کتاب‌داری «کتاب ماه هنر» اردی‌بهشت و خرداد 1379 – شماره 20 و 21
گروه تاتر خیابانی مردم
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
