«ورقی دیگر بر برگ‌های کهنه»

اکبر ترشیزاد/ رادیو کوچه

فایل صوتی را از اینجا بشنوید

فایل را از این جا دانلود کنید

نوجوان که بودم شیفته‌ی اسلام ایدئولوژیک بودم و به گمان خودم تنها راه رهایی دنیوی و اخروی هم‌میهنانم را در برقراری و اجرای کامل قوانین شریعت در جامعه می‌دانستم. کمی که گذشت و از برخوردهای تند اهل شریعت سرخورده شده و از سویی دیگر ناتوانی ادیان را در ساختن بهشت آسمانی بر روی زمین به چشم خودم دیدم به مصلحان دینی و اهل عرفان روی آوردم اما طولی نکشید تا بدانم که مشتری این متاع هم نیستم.

شمار فراوانی از مصلحان دینی در طول تاریخ انسان‌های شریفی بوده‌اند که دارای دغدغه‌ها و انگیز‌ه‌های متعالی و انسانی بوده و چنین گمان می‌کردند که با تغییر و اصلاح شریعت‌های موجود و به ارمغان آوردن آیین‌های نو می‌توان در میان انسان‌ها صلح و دوستی برقرار کرد اما آنچه که در نهایت رخ داده است افزودن مشتی قوانین، روابط و احکام تازه‌ی فقهی و شرعی بر داشته‌های پیشین بوده که جز دامن زدن بر اختلافات موجود و افروختن جنگ‌ها و ستیزهای بیشتر نتیجه‌ی دیگری در بر نداشته است. برای نمونه و در مسیحیت، مذهب پروتستان که در معنای واژه‌اش هم به معنی معترض و مخالف سرسخت است، به جز با نیت ایستادگی در برابر قوانین کلیسای روم ایجاد نشد و هدفی به غیر از قیام بر علیه سنن مذهبی و پاکدینی نداشت اما در نهایت به آیینی خشک و متعصب تبدیل شد که در برابر پیشرفت‌ها و نظریات علمی ایستادگی می‌کرد و  پیروان آن در حال حاضر بی‌اغراق کمتر از کاتولیک‌ها انعطاف‌پذیر و اهل تساهل و مدارا هستند.

همین رفتار را می‌شود به شکلی دیگر در میان باورمندان به آیین بهایی نیز دید. این دین ایرانی که با شعار و هدف یگانگی همه‌ی ادیان پیش از خود و ایجاد وحدت و همدلی میان تمام مومنان و باورمندان به خدا ایجاد شد و کنار گذاشتن تمام تعصبات جنسی، نژادی، قومی و دینی را در سرلوحه‌ی برنامه‌های خود می‌دانست کم کم احکام فقهی و شرعی تازه‌ای را بنیاد گذاشت که اگر نگوییم دست و پاگیرتر از قبلی‌ها بود چیزی کمتر از ادیان پیشینش نداشت. بهائیان نیز مانند دیگر شرایع، هم‌جنس‌گرایی را انحراف اخلاقی دانستند و با اصرار و پافشاری نانوشته بر ازدواج درون فرقه‌ای، نوعی تبعیض دینی، جنسی و نژادی تازه را بنیان نهادند. «احمد کسروی» از روشنفکران قرن حاضر نیز که با نیت زدودن زنگار و خرافات از اسلام به میدان آمد، در نهایت یک آیین تازه، مشهور به «پاک دینی» را بر کتاب پربرگ فرق پیشین افزود و پیروان او نیز خود را درگیر مشتی رفتارهای ظاهری و دست‌وپاگیر هم‌چون سوزاندن کتب به گمان این فرقه ظاله نمودند که کمترین نشانی از تساهل و مدارا در آن به چشم نمی‌آمد.

هر آیین تازه‌‌ی اصلاح‌گرانه‌ای که با هدف از بین بردن اختلافات میان دین‌داران به وجود می‌آید در نهایت نتیجه‌ی معکوس خواهد داد چرا که تنها یک شریعت و فرقه‌ی دیگر به جمع هزاران هزار دین و آیین موجود افزوده و سبب تعصبات و برخوردهای تازه می‌شود. شاید به همین سبب باشد که در قرن اخیر به نسبت تمامی تاریخ بشری کم‌ترین میزان از اقبال و توجه به ادیان و آیین‌های تازه بنیان‌گذاشته‌شده، در نقاط مختلف جهان دیده شده است. می‌شود گفت که در روزگار حاضر تنها راهی که برای برون رفت از شرایط و روابط موجود برای آن دسته از مردم و رهبرانشان که هنوز به کارکرد اندیشه‌های دینی، مذهبی و فرقه‌ای در جامعه‌ ایمان و باور دارند باقی مانده باشد این است که به جای بنیان گذاشتن یک آیین تازه تلاش کنند تا به پیروان خود رسم مدارا و تساهل را بیاموزند. رهبران مذهبی، روشنفکران و اصلاح‌گران باید بیشتر از پیش به دنبال وجه تشابه‌ها و مشترکات میان باورمندان به ادیان، مذاهب، آیین‌ها و از همه مهم‌تر میان اعتقادات خداباوران و بی‌خدایان بگردند تا بشود انسان‌ها را به هم نزدیک‌تر کرد. مفاهیمی هم‌چون حقوق‌بشر، مبارزه با تبعیض جنسی و نژادی و حفظ محیط زیست در شمار موضوعاتی هستند که تا اندازه‌ی زیادی برای تمامی انسان‌ها قابل احترامند. مشکلات و اختلافات را هم باید به گفت‌وگو سپرد و رسم مدارا و تساهل، بحث و تضارب آرا را آموخت، این روشی است که گریزی از آن نیست.

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»