اردوان روزبه / رادیو کوچه
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
روز شنبه سوم نوامبر، خیابان‌های هرات در غرب افغانستان درست مانند روزهایی بود که طالبان در این ولایت حکومت می‌کردند…
این جمله‌ای است که از دهان یکی از بازاری‌های شهر هرات شنیده شد. مسوولان شورای ولایتی شهر هرات به هم‌راه نماینده اطلاعات و فرهنگ با ماموران پلیس به بازار شهر راهی شده و با پایین کشیدن تابلو‌ها و اسپری کردن اسم‌هایی که به روایتی «نامانوس» شناخته می‌شود، ابلاغ ریاست جمهوری را اجرایی کردند.
این صحنه به نظر برخی از شهروندان این شهر خاطرات دوران «طالبان» را زنده کرده است. به نقل از یک صفحه فیس بوکی، یکی از مغازه داران هراتی اشاره کرده: «یک لحظه فکر کردم انقلاب شده، ده‌ها سرباز به مغازه‌ام ریختند، بدون این که بدانم چه شده، لوحه‌هایم را کندند، فکر کردم حکومت تغییر کرده و نظامیان دیگری به شهر ریخته‌اند.»
موضوع بر می‌گردد به سخنان رییس جمهوری افغانستان که پیش‌تر گفته بود در کشور از کلماتی که وی به عنوان «نامانوس» یاد می‌کرد، استفاده نشود.
اما «وحید پیمان» روزنامه‌نگار در هرات میگوید: «به طور مشخص روشن نشده وقتی گفته می‌شود کلمات ناموس مصداق‌اش چیست و چه کلماتی مانوس و چه کلماتی نامانوس است.»
به گفته مردم در هرات، روز شنبه تابلو فروش‌گاه‌هایی که از کلماتی نظیر «گالری»، «سیتی»، «اکشن» یا «سنتر» و کلماتی از این دست استفاده شده پایین کشیده و یا مخدوش شده است. این مردم می‌گویند کسی پیش‌تر به آن‌ها تذکر نداده است. آقای پیمان میگوید: «بنابر قوانین جاری در افغانستان اظهارات رییس جمهوری به منزله ابلاغ قانونی است.»
چیزی که برای مردم هرات موضوع را سخت کرده، مسئله تبعیضی است که از آن یاد می‌کنند. آن‌ها می‌گویند در بازار با خورده فروش‌ها برخورد می‌شود، اما در جایی دیگر -به طور مثال اسم هتل بزرگ دولتی «کنتینانتال» است- و تغییر نمیکند و یا بازار‌های بزرگی که مربوط به سرمایه‌داران است هنوز به عنوان «سیتی سنتر» یا «بیزنس سنتر» کابل و چیزهایی از این دست یاد می‌شود و کسی برخورد نمیکند اما سردر مغازه‌ای کوچک برای کلمه «گالری» مخدوش می‌شود.
به راستی مصادق این موضوع در کجاست؟ آیا پیش‌تر گفته شده از چه کلماتی به عنوان جای‌گزین استفاده شود؟ پاسخ منفی است چون فقط طرح موضوع با مسئله حذف کلمات ناموس شده و کسی به فکر کلمه‌های جای‌گزین نبوده است.
در هرات موضوع برخورد با مغازه‌داران یک وجه و سوی دیگر بحث گروه اجرایی است که روز شنبه اقدام به تخریب و مخدوش کردن تابلوهای مغازه‌ها کرده. برخی فعال‌های مدنی در هرات می‌گویند، به نظر می‌رسد این گروه فاقد صلاحیت برای عمل‌کرد انتظامی بوده است. نماینده شورای ولایتی و اطلاعات فرهنگ که هیچ کدام جای‌گاه اجرایی ندارند به نظر می‌رسد از اعضای اصلی تیم روز شنبه بوده‌اند. از سویی این اقدام نقض قوانین جزایی افغانستان بوده. در ماده چهار صد و نود و یک قانون جزای افغانستان آمده است:
«شخصی که عقار یا مال منقول یا غیر منقول ملکیت غیر را منهدم، تخریب یا تلف نماید یا آن را غیر قابل استفاده گرداند یا به آن ضرر برساند یا به هر نحوی که باشد آن را عاطل گرداند به حبس متوسطی که از دو سال بیش‌تر نباشد و جزای نقدی که از ده هزار افغانی تجاوز نکند یا به یکی از این دو جزا محکوم می‌گردد. مگر این که قانون جزای شدیدتری را پیش‌بینی کرده باشد.»
برخی از مغازه‌داران هراتی اینک می‌گویند، باید چه کسی برای نقض قانون تنبیه شود؟ کسانی که تابلوی مغازه‌شان کلمه «گالری یا سنتر» داشته یا کسانی که به صراحت با تخریب اموال مردم نقض قانون کرده‌اند.
به گفته آقای پیمان ارزش هر تابلو که در بازار هرات تخریب شده بین پنج تا ده هزار افغانی بوده است. اما موضوع این است که بسیاری از اداره های دولتی در افغانستان هنوز خود همان عنوان های نامانوس را یدک می‌کشند. مدیریت «تیاتر» در اداره اطلاعات و فرهنگ که خود پیش‌تر «کلتور یا همان کالچر انگلیسی» خوانده می‌شود. اداره «ترافیک»، «کرمینل تخنیک»، «قوماندانی»، «کادستر»، «کمیساری»، «افسوتر»، «کمپ» مهاجرین، مدیریت «پلان» از جمله بخش‌های دولتی هستند که به نظر می‌رسد دایره کلمات نامانوس به حوزه آن‌ها وارد نشده است.
در پی این رخ‌داد به نقل از تلوزیون محلی شهر «هرات» با حضور رییس اطلاعات و فرهنگ، «نقیب آروین» فعال فرهنگی و هم‌چنین «وحید قتالی» نماینده مردم در شورای ولایتی هرات در میزگردی رییس اطلاعات و فرهنگ تاکید کرده است این برخورد در هرات ادامه خواهد داشت. این موضوع با اعتراض نماینده مردم در شورای ولایتی مواجه شد و هم‌چنین نقیب آروین این حرکت را موجب بی باوری به نظام دانست.
به هر روی در شرایطی که بحران‌های امنیتی، مشکلات اقتصادی و معیشتی بر مردمی که هنوز بار سال‌ها جنگ و فشار‌ها را بر دوش کشیده و می‌کشند، سایه انداخته است نمی‌توان مطمئن بود استفاده از کلمه «گالری» یا چیزهایی از این است مشکل عمده مردم باشد.
در همین مورد گفت‌و‌گویی با «وحید پیمان» روزنامه‌نگار در هرات هم کرده‌ام. در این گفتوگو به موضوع استفاده از کلمات غیر افغان و غیر دری و به خصوص «فارسی ایرانی» در افغانستان و حساسیت‌هایی که بر‌انگیخته شد و هم‌چنین کلمات مانوس و نامانوس و مواردی پرداخته شد که در پی می‌آید.
حدود سه ماه قبل رییس جمهوری افغانستان فرمانی صادر کرد که در پهلوی بسیاری از موارد اجتماعی در افغانستان یکی از مواردی که گفت باید با آن برخورد شود استفاده از کلمات نامانوس عنوان شده بود ظاهرن منظور او کلمات خارجی بوده که به خصوص در ده سال اخیر در افغانستان رواج پیدا کرده. این‌طور نیست که هرات از این کلمات استفاده کند بلکه در سرتاسر افغانستان به ویژه در شهرهای بزرگ بیش‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلن در شهر هرات چندین سوپرمارکت بزرگ داریم که با نام‌هایی مثل دوبی سنتر، هرات پلازا، رحیم سنتر و از این قبیل، فروش‌گاه‌ها نام‌گذاری شده است. در پهلوی آن موارد دیگری هم هست که در این چند سال اخیر بیش‌تر کاربردی شده و مردم به آن رجوع کردند.
به هر حال رییس جمهوری افغانستان در فرمان 45 خود گفته بود که باید با چنین عبارات و واژه‌هایی برخورد شود که در فرمان خود به عنوان واژه‌های بیگانه یاد نکرده بلکه واژه‌های نامانوس گفته است.
اولین ولایتی که ظاهرن رییس اداره اطلاعات و فرهنگش خواسته این کار را شروع کند تا به نوعی حمایت رییس جمهوری را به دست آورد او بوده است. ممکن است عده‌ای از شهروندان هرات با برچیدن کلمات به گفته‌ی مسوولان دولتی افغانستان، نامانوس، موافق باشند و یا عده‌ی زیادی نیز مخالف باشند اما چیزی که دیروز در ولایت هرات اتفاق افتاد و موجب انتقاد گسترده‌ی فرهنگیان شد این بود که نوع برخوردی که با مغازه‌داران صورت گرفت، برخوردی کاملن طالبانی و خشن بود که پس از سقوط حکومت طالبان در افغانستان حداقل در هرات که من به خاطر دارم برای اولین بار است که چنین برخوردی با مردم هرات صورت می‌گیرد. و از صبح که من در فیس‌بوک بودم و جامعه حقیقی را تعقیب می‌کنم، فرهنگیان و جامعه مدنی هرات به شکلی شدیدن با این شیوه برخورد مخالفت می‌کنند.
اداره اطلاعات و فرهنگ هم‌راه با نماینده شورای ولایتی که توسط خود مردم انتخاب شده با حدود 20 و یا بیش‌تر سرباز پلیس به داخل خیابان‌ها ریخته و به یک‌بارگی لوحه‌ها و تابلوهایی که در سر مغازه‌ها هست و در آن عبارات و واژه‌هایی مانند سنتر، گالری هست را رنگ می‌کردند و لوحه‌های پارچه‌ای را پاره می‌کردند و یا آن‌ها را می‌شکستند که برخورد زننده‌ای بود.
آیا قبلن به مغازه‌دارها و فروش‌گاه‌ها ابلاغ شده بود که مصادیق اسامی نامانوس دقیقن چیست؟
در داخل قانون اساسی افغانستان آمده که بی‌خبری از قانون جرم محسوب می‌شود و وقتی فرمان رییس جمهوری افغانستان صادر می‌شود خود قانون است اما دیشب وقتی به عنوان خبر‌نگار با مغازه‌داران صحبت کردم گفتند دلیل نمی‌شود زمانی که در داخل ارگ ریاست جمهوری، رییس جمهوری فرمانی را صادر کرده و از طریق رسانه‌ها منتشر نشده بی‌خبری از قانون طلقی شود و ما جرمی مرتکب شده باشیم.
اولن استفاده از کلمات این‌چنینی در تمام دنیا رواج دارد و در کشوری مانند ایران که حکومت آن به نوعی بسته است نیز در شهرهای خود با چنینی عباراتی برخورد می‌کنیم اما حکومت گیر نمی‌دهد. هیچ رسانه خصوصی و دولتی قبلن بر سر این موضوع اطلاع‌رسانی کافی نکرده. یکی از جوانان به نام حمید گفت: «زمانی که سی سرباز پلیس با سلاح وارد مغازه من شدند و لوح دکان را کندند و رنگ پاشی کردند، احساس کردم که حکومت افغانستان عوض شده و یک حکومت دیگر سر کار آمده است.»
آیا دولت به طور رسمی اعلام کرده که چه کلماتی باید جای‌گزین کلمه‌ای مانند گالری یا سنتر شود؟
درد جامعه فرهنگی هرات این است که وقتی دولت میگوید فلان کار را انجام ندهید، برای آن جای‌گزین خاصی تعیین نمیکند. حکومت میگوید قبلن از طریق فرمان رییس جمهوری اعلام کردم اما مردم می‌گویند این فرمان را از طریق هیچ رسانه‌ای نشنیدیم و در این فرمان واضح نشده که به جای کلمات نامانوس کلمه‌ی جای‌گزین قرار دهید.
زور حکومت متاسفانه در افغانستان به مردم عادی می‌رسد. در داخل خود حکومت افغانستان عبارات بسیار عجیب و به گفته خود مسوولان دولتی عبارات نامانوسی داریم. مثلن اداره «پلان» داریم در حالی که می‌توانیم با فارسی آن را اداره «برنامه‌ریزی» خطاب کنیم. در افغانستان اداره کادسفر، اداره افسوتر داریم که واژه روسی است. مدیریت تیاتر در این کشور داریم. اداره پولیس داریم. بزرگ‌ترین هتل دولتی افغانستان به نام اینترکانتیننتال در کابل از طرف دولت افغانستان اداره می‌شود. هیچ مزاحمتی دولت ایجاد نکرده و هیچ اقدامی روی دست نگرفته که واژه‌هایی که مربوط به خود حکومت را دست‌کاری کند. اگر قرار باشد که کلمات خارجی به عنوان کلمات نامانوس خطاب شوند باید حکومت افغانستان اصلاحات را از خود شروع کند بعد مردم هم به پیروی از حکومت این کار را خواهند کرد.
روز شنبه آیا به این بسنده شده که تابلوهای مغازه‌ها شکست شود یا احتمالن کسی هم در این زمینه دستگیر شده؟
نه کسی دستگیر نشده. رییس محکمه شهری ولایت هرات امروز در گفتوگو با رسانه‌ها گفت پلیس و اداره اطلاعات و فرهنگ هرات مجوز از محکمه کسب نکرده بودند و اقدام آن‌ها غیر‌قانونی بوده و اگر کسی شکایت کند ما می‌توانیم بررسی کنیم.
اداره اطلاعات و فرهنگ اصلن صلاحیت اجرای چنینی ندارد. در قانون جزای افغانستان هم این مورد را داریم. ماده 491 قانون جزای افغانستان میگوید شخصی که مال منقول یا غیر‌منقول ملکیت غیر را منهدم، تخریب یا تلف نماید یا آن را غیر قابل استفاده گرداند یا ضرر برساند به حبس متوسطی که از دو سال بیش‌تر نباشد و جزای نقدی که از ده‌ها افغانی تجاوز نکند و یا به یکی از این دو جزا محکوم می‌گردد.
اداره اطلاعات و فرهنگ به هم‌کاری پلیس بدون مجوز محکمه با صلاحیت این کار را کردند جرم مرتکب شدند و فکر می‌کنم دولت باید اصلاحات را از خودش شروع کند.
یکی از مسایلی که در افغانستان وجود داشت، مسئله ورود ادبیات غیر‌افغان و مسئله ورود ادبیات فارسی ایرانی بود. به خاطر دارم این حساسیت در دانش‌گاه‌ها هم مطرح بود. و معترض بودند چرا کسانی که در ایران تحصیل کردند امروز آمدند و فارسی صحبت می‌کنند و نه دری. آیا مسئله صحبت کردن فارسی موردی مشابه همین است یا امروز هم مسئله گریز از ورود کلمات خارجی است یا نگاهی ستیزه‌جویانه‌تر وجود دارد و تصور این است که نوعی هجوم فرهنگی به زبان و ادبیات افغانستان محسوب می‌شود؟
برداشت کلی من این است که دولت با عباراتی که ایرانیزه شدند بیش‌تر حساس است. اما چون مردم افغانستان و مردم مناطق مرکزی مثل هرات نسبت به این قضیه حساسند، گه‌گاهی سکوت می‌کند و گه‌گاهی مسایلی را مطرح می‌کند. ممکن است او حساس‌تر باشد اما سدهایی جلوی افغانستان گذاشته است که مردم این کشور هستند که به حکومت اجازه نمی‌دهند که موضوع را بزرگ کند. متاسفانه در افغانستان این مسایل از طرف حکومت‌مردان چندین بار مطرح شده به خصوص در زمانی که وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان آقای عبدالکریم خرم بود که فعلن رییس دفتر رییس جمهوری افغانستان است. او خیلی نسبت به این قضیه حساس بود اما فعالیت‌های گسترده‌ی فرهنگیان، نویسندگان، شعرا و مردم فرهنگی افغانستان به خصوص در مناطق مرکزی و غرب کشور باعث شد که حکومت به شکلی سکوت کند و چند ماهی است که این مسئله کم‌تر شده است. هرچند بر سر عبارت دانش‌گاه و یا پوهنتون که دو کلمه فارسی و پشتو است، هنوز هم سرو صداهایی است اما به هر حال به شکلی نشد که گروهی بیرون بیایند و تابلو را در دانش‌گاه پایین کند و به جای آن پوهنتون بنویسد.
این بار حکومت چون می‌دانست یا حدس می‌زد که به آن پیمانه سرو صداها بلند نمی‌شود کار عملی را شروع کرد اما فرهنگیان هرات در این باره سکوت نکردند و فکر می‌کنم این اعتراضات و انتقادات نسبت به حکومت بیش‌تر شود.
آیا فکر می‌کنید تغییر فرهنگی آغاز مناسبی است؟
پیش‌تر هم گفتم که طبعن حکومت افغانستان باید اصلاحات را از خود آغاز کند. نباید ناگفته گذاشت که یک‌سری کلمات، عبارات و فرهنگ‌هایی است که تغییر دادن آن‌ها مشکل است. مثلن در حکومت افغانستان هشتاد درصد از حکومت‌مردان کروات می‌زنند و لباس و نوع پوشش‌شان کاملن غربی است. آیا می‌توانند این را عوض کنند در حالی که پوشش افغانستان لباس پارچه‌ای بلند است که شاید شما در رسانه‌ها دیده باشید. حتا در داخل جامعه با چیزهایی بر می‌خوریم که قابل تغییر نیستند. اسم تلویزیون، کامپیوتر و تلفن را نمی‌شود تغییر داد. اگر قرار است فعالیت‌هایی روی دست بگیرد دولت افغانستان باید با یک کار کارشناسی شروع کند و عجله نکند بلکه اول کلمات جای‌گزین را پیدا کند. از لحاظ حقوقی نیز باید ابلاغ و اخطاریه داده شود. بعد کار عملی که در تمام دنیا صورت می‌گیرد این است که مغازه‌دار جریمه شود نه این‌که ضربه اقتصادی به مردم وارد کند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
مسعود حسن زاده
یک طنز پنهان در این ماجرا هم درون همین عکسی ست که شما گذاشتید. ازقضای روزگار نام فامیلی مجری وفرمانده این عملیات خرابکارانه ی مضحک هم سروریار است.(رییس اطلاعات و فرهنگ هرات) نامی که بر سردر این مارکیت هم نوشته شده.از آن بدتر این که در زبان اداری افغانستان به همین ریاست محترم می گویند: ریاست اطلاعات و کلتور
روی وال حود این جناب و همه ی آن دیگران که فرمان می رانند نیز پر است ازواژه های که ناموس می خوانند.
رسوا
آفای کرزی سمبل یک سیاستکمدار خاورمیانه ای است با همه ی ویژگیهایشان : دروغگو، فاسد، دست نشانده ، وابسته، عوام فریب، موج سوار، دم دمب مزاج و ..
بهتر است آقای کرزی به فقر و گرسنگی و مواد مخدر و تروریسم بپردازند.
سعید محمدی
گفتگوی آقای پیمان را شنیدم، ایشان نقش اساسی را در توقف این روند داشتند. من از ایشان سپاسگذاری می کنم