«زمان به پایان رسید، برج جهان‌نما تعدیل نشد»

12  بهمن سال 1388، هم رسید. درست همان تاریخی که این روزها از آن به عنوان اول فوریه 2010، آخرین مهلتی که یونسکو برای تعدیل برج جهان‌نما اصفهان داده بود، یاد می‌شد. اول فوریه آمد و مهلت هم به پایان رسید اما هنوز یک طبقه برج جهان‌نما کوتاه نشده و معلوم نیست که چه سرنوشتی در انتظار میدان نقش جهان است. ماندن در فهرست میراث جهانی و یا رفتن به فهرست میراث در خطر؟

به گزارش CHN، به گفته خود مسوولان سازمان میراث فرهنگی، طبق قطع‌نامه یونسکو و آخرین توافقات صورت گرفته میان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش‌گری با مرکز میراث جهانی، دولت ایران تا اول فوریه سال 2010 زمان داشته تا باقی‌مانده برج جهان‌نما را که از سال 1380 تاکنون یکی از بحث‌انگیز‌ترین اخبار مربوط به میراث فرهنگی بوده را تعدیل کند و به این وسیله میدان نقش جهان از خطر پیوستن به میراث در خطر نجات پیدا کند. اما این زمان امروز به پایان رسید و برج جهان‌نما، با یک طبقه اضافی، هنوز هم در دادگاه یونسکو متخلف بوده و می‌تواند سرنوشت شومی برای میدان نقش جهان رقم بزند.

تعدیل برج جهان‌نما نخستین‌بار در زمستان 1384 آغاز شد. درست زمانی که مرکز میراث جهانی طی قطع‌نامه‌ای آخرین اخطارهای خود را به دولت ایران جهت شکستن شاخ جهان‌نما داده بود. در آن زمان سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که تعدیل برج جهان‌نما با تخریب برج فوقانی که 40 روز به طول می‌انجامد، از 8 بهمن ماه سال 1384برابر با 28 ژانویه آغاز شد.

همان‌زمان معاون رییس‌جمهوری و رییس سازمان میراث فرهنگی و گردش‌گری در نامه‌ای خطاب به کوچیرو ماتسورا مدیرکل یونسکو آمادگی ایران را برای اجرای مصوبه یونسکو مبنی بر تعدیل ارتفاع برج جهان‌نما اعلام کرد. بر این اساس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موظف شد طبق مصوبه برنامه زمان‌بندی تعدیل برج‌ جهان‌نما را عملیاتی کند.

در این نامه 40 روز برای تخریب فوقانی که آغاز شده‌بود، دو ماه برای آماده‌کردن طرح کاهش دیگر قسمت‌ها و یک ماه برای تجهیز کارگاهی تعیین شده‌است. هم‌چنین ذکر شد که با آماده‌کردن طرح کاهش و تجهیزات کارگاهی در طول شش ماه و از اول ماه می (11 اردیبهشت سال 1385) تعدیل دیگر بخش‌های مورد اشاره در مصوبه آغاز خواهد شد.

یونسکو در آخرین توافقات خود اعلام کرد که دیگر با موضوع تعدیل برج جهان‌نما شوخی ندارد و این‌بار اقدامی جدی انجام می‌دهد

درحالی است که 4 سال از آن تاریخ می‌گذرد و عملیاتی که قرار بود در حدود 8 ماه صورت گیرد به این درازا کشید. البته چرایی این تاخیر به درستی مشخص نیست و هربار پاسخ‌های متفاوتی به این سوال داده شد اما یونسکو در آخرین توافقات خود اعلام کرد که دیگر با موضوع تعدیل برج جهان‌نما شوخی ندارد و این‌بار اقدامی جدی انجام می‌دهد. ولی هنوز هم برج جهان‌نما به طور کامل کوتاه نشده‌است.

داستان برج جهان‌نما در سال 1374 با پیشنهاد یک طرح توسط شهرداری در کمیسیون ماده 5 قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی معماری آغاز شد. نقطه‌ای که برج جهان‌نما در آن واقع شده‌است در طرح تفصیلی فضای سبز عنوان شده بود و در طرحی که به کمیسیون ماده 5 در تاریخ 26/9/74 داده شد خواسته شده‌بود تا کاربری این نقطه از فضای سبز به کاربری دیگری تغییر یابد.

پیش از این پیشنهاد کاروانسرای تحدید درست در محلی واقع شده‌بود که امروز برج جهان‌نما روی آن ساخته شده‌است. این کاروانسرا به دلیل واقع شدن در طرح تفصیلی، هنگام ساخت و سازهای فضای سبز از بین می‌رفت و به همین علت زمانی که شهرداری به کمیسیون ماده 5 پیشنهاد تغییر کاربری فضای سبز به مجموعه‌ای فرهنگی، اداری و خدماتی را داد، اعضای این کمیسیون با خوش‌خیالی به این که کاروانسرا در این مجموعه فرهنگی سالم می‌ماند و استفاده می‌شود با این طرح موافقت می‌کنند. اما کسی از ساخت مجتمع غول‌پیکر برج جهان‌نما خبر نداشت.

اما کمیسیون ماده 5 به همین ساده‌گی با طرح شهرداری موافقت نکرد و در مصوبه خود بندی اضافه کرد که طی نامه‌ شماره 8535/5 مورخ 23/9/7 شهرداری اصفهان در کمیسیون ماده 5 مطرح و کاربری محل مشخص شده بر روی نقشه پیوست واقع در میدان امام حسین  اصفهان، به عنوان خدمات فرهنگی، تجاری و اداری مورد تصویب قرار گرفت، بدیهی است طرح مربوطه و تعیین کاربری های مختلف و تفکیک آن پس از مراحل بررسی و شناسایی به تصویب کمیسیون ماده 5 خواهد رسید.

این درست همان نقطه آغاز اختلاف‌هاست. به گفته مسوولان وقت سازمان میراث فرهنگی، شهرداری طرح خود را به کمیسیون ارایه نمی‌کند و در اواخر سال 1375 با تخریب کاروانسرای تحدید ساخت و ساز برج جهان نما آغاز می‌شود. در سال 1376 یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی نسبت به تخریب کاروانسرای تحدید اعتراض می‌کند و همان‌جا اعلام می‌شود که ارتفاع ساختمان تازه‌ساز نباید بیش از 12 متر باشد.

از ابتدای امر برخی مدیران کشوری نیز از جمله ریاست مسکن استان اصفهان، خطاب به شهرداری وقت اصفهان می نویسد: «ساختمان در حال ساخت موسوم به جهان‌نما بدون اخذ مجوز از کمیسیون ماده 5 است.» هم‌چنین سرپرست سازمان مسکن استان اصفهان نیز خطاب به معاونت عمرانی استانداری اصفهان اعلام می‌کند که در صدور پروانه ساختمانی، نظر کمیسیون ماده 5 در جلسه مورخ 26/9/74 لحاظ نشده و این موضوع موجب لطمه به آثار تاریخی اصفهان شده‌است.

در پی این موضوع سید محمد بهشتی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی با ارسال نامه‌ای در تاریخ 23/10/77 به سید جعفر موسوی، استاندار وقت اصفهان موارد قانونی تخلف شهرداری را تذکر می‌دهد. او در این نامه یاد آور می‌شود که حریم میدان نقش جهان در حفاظت سازمان میراث فرهنگی است و هرگونه تخلف در محدوده این میدان یا حریم مصوب آن برابر ماده 558 لغایت 569 از کتاب پنجم قانون اسلامی جرم محسوب شده و پی‌گرد قانونی به همراه دارد.

در تاریخ 4 تا 11 جولای 2002 (مردادماه سال 81) گروهی از متصدیان برنامه‌ریزی شهری فرانسه به همراه کارشناسانی از ایکوموس ( انجمن بین‌المللی سایت‌ها و بناهای تاریخی) از طرف کمیته میراث جهانی (WHC )، از محل میدان نقش جهان و شهر اصفهان بازدید می‌کنند. این گروه در پایان این سفر اعلام می‌کنند که شهر اصفهان نیازمند یک برنامه‌ریزی شهری جامع همراه با کنترل ارتفاع ساختمان‌ها است.

این گروه پس از بازدید از میدان نقش‌جهان و برج جهان‌نما اظهار داشتند که میدان نقش‌جهان را نمی‌توان منفرد و مجزا از اطراف آن دید و آنچه که در قالب بافت تاریخی اصفهان مانند کمربندی دور تا دور میدان نقش‌جهان را در بر گرفته موضوعی است که باید مورد توجه قرارگیرد. این گروه در پایان به منظور حفاظت از میدان نقش جهان، رای به تخریب 4 طبقه از برج جهان‌نما داد.

پیش از برگزاری بیست و هفتمین جلسه اجلاس جهانی یونسکو، ساخت و ساز در برج جهان‌نما به دستور دادگستری اصفهان متوقف شد و آینده برج‌جهان نما به رای شورای فنی گذاشته شد. شورای فنی نقشه‌ها را بررسی و با توجه به ضوابط میراث فرهنگی و نظر به سرمایه گذاری‌های انجام شده رای خود را اعلام کرد. در این رای، ارتفاع برج جهان نما از سمت میدان شهرداری 16/8 متر و از نیمه غربی 32/16 متر تعیین شد. این رای در تاریخ 6/3/82 به شهرداری اعلام شد.

کمیته میراث جهانی در بیست و هفتمین جلسه خود در پاریس موضوع جهان‌نما را مورد بررسی قرار می‌دهد و نتیجه این جلسه به صورت مکتوب توسط «فرانسیسکو باندارین»، مدیر مرکز میراث جهانی برای احمد جلالی نماینده دایم ایران در یونسکو ارسال می‌شود. در این نامه آمده‌است: «براساس رای نهایی این کمیته دولت ایران تا اول فوریه 2004 مهلت دارد تا آخرین گزارشات در مورد وضعیت حفاظتی میدان نقش جهان را به مرکز جهانی یونسکو ارسال کند تا در اجلاس 2004 یونسکو بر اساس گزارشات ارسالی درمورد میدان نقش جهان تصمیم‌گیری شود.» هم‌چنین سازمان جهانی یونسکو ضمن اظهار نگرانی از احداث ساختمان جهان‌نما در حریم میدان امام، تهدید می‌کند که میدان امام – نقش جهان – را در فهرست میراث در خطر قرار خواهد داد.

با این اخطار پی‌گیری‌ها و نامه‌نگاری‌ها آغاز می‌شود و بالاخره در جلسه‌ای، آن‌هم با عالی‌ترین مقامات استانی و سازمان میراث فرهنگی موافقت می‌شود که ارتفاع برج جهان‌نما در نیمه شرقی و از سمت خیابان چهارباغ تا 24/12 متر و از نیمه غربی از سمت میدان دروازه دولت و شهرداری تا 48/24 متر کاهش یابد.

در بیست و هشتمین اجلاس یونسکو در شهر سوشو چین موضوع جهان‌نما یک بار دیگر مورد بررسی کمیته مرکز جهانی یونسکو قرار گرفت. در این اجلاس با توجه به فعالیت‌های انجام گرفته توسط سازمان میراث فرهنگی کشور و اتفاق نظر مدیران عالی رتبه نظام جمهوری اسلامی ایران بر تعدیل برج جهان‌نما؛ یکبار دیگر به ایران فرصت داده شد تا آخرین گزارشات روند رو به تعدیل برج جهان‌نما را تا اول فوریه 2005 ( 13 بهمن 1383 ) به مرکز جهانی یونسکو ارسال کند تا درباره میدان نقش جهان تصمیم‌گیری شود.

از آن‌جایی که شهرداری اعتنایی به قطع نامه‌های مرکز میراث جهانی نداشت، پس از پایان مهلت یونسکو، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور شکایت کیفری خود را از شهرداری و شرکت سامان گستر تقدیم دادگستری اصفهان می‌کند. این اقدام سازمان میراث فرهنگی باعث می‌شود تا مرکز میراث جهانی یونسکو تحویل آخرین مدارک روند روبه تعدیل برج جهان‌نما را به تاخیر اندازد.

کشمکش‌ها ادامه پیدا می‌کند و بالاخره یونسکو در قطع‌نامه‌ای دیگر اعلام می‌کند که دولت ایران تنها تا اول فوریه سال 2006 فرصت تعدیل برج جهان‌نما را داد که البته قبل از این تاریخ، نخستین گام برای تعدیل این بنای نوساز اصفهان آغاز می‌شود. طبق اخبار منتشر شده یونسکو در آن زمان اعلام می‌کند که اگر میدان نقش جهان هم‌چنان در فهرست میراث جهانی باقی بماند ایران می‌تواند باقی آثار تاریخی این شهر هم‌چون مسجد جامع، بازار، چهارباغ و زاینده رود را نیز در امتداد نقش جهان در این فهرست ثبت کند. درغیر این صورت برای هر کدام از این بناها باید یک پرونده جداگانه به یونسکو ارایه شود.

در کنار تمام اقدامات یاد شده، برج جهان‌نما زمان تعدیل به حدود 50 متر رسیده بود. شهرداری اصفهان در تمام این مدت بدون توجه به مصوبات و قطع‌نامه‌ها ساخت و ساز را در این برج ادامه داده بود. اما به هر حال تعدیل آغاز شد و امروز پرسش باقی‌مانده این است که چرا این برج هنوز کامل تعدیل نشده‌است.؟

پیش از این رئیس سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردش‌گری اصفهان از انجام تعاملات لازم برای تعدیل باقی‌مانده طبقات مورد انتقاد یونسکو در برج جهان‌نما خبر داد. تنها یک طبقه دیگر تا رسیدن به خواست یونسکو باقی‌مانده بود و این در مقابل آن سه طبقه‌ای که کوتاه شد هیچ است. اما زمان به پایان رسید و این طبقه کوتاه نشد. حالا باید دوباره منتظر بود تا کارشناسان یونسکو که احتمالا تا 10 روز دیگر به این ساختمان و وضعیت آن سرکشی می‌کنند بیایند و نظرشان را بدهند.

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»