محبوبه شعاع / رادیو کوچه
mahboobeh@koochehmail.com
پنجم اردیبهشت برابر با زادروز «جلیل ضیاپور» نقاش، استاد‌دانشگاه، پژوهش‌گر و مولف ایرانی است که از او به عنوان «پدر نقاشی مدرن ایران» یاد می‌شود. او جدا از آن که نقاشی پیش‌رو و پرچم‌دار نهضت نوگرایی بوده است، فعالیت‌های پژوهشی گسترده‌ای را نیز در زمینه مردم‌شناسی، بررسی و شناخت زبان، فرهنگ عامه، پوشاک و نقش‌های زینتی مناطق گوناگون ایران داشته است که نتایج آن به عنوان کتاب مرجع این رشته در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. او هم‌چنین از پایه‌گذاران انجمن هنری «خروس جنگی» بود.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
جلیل ضیاپور، در پنجم اردیبهشت سال ۱۲۹۹ خورشیدی در بندر انزلی زاده شد. خانواده‌اش مازندرانی الاصل بودند، و یک نسل پیش از آن به گیلان مهاجرت کرده بودند. از علایق دوران کودکی او، مجسمه‌سازی با گل‌های مرداب انزلی بوده و به شنیدن موسیقی علاقه داشته است.
او تحصیلات هنری خود را از نوجوانی آغاز کرد، پس از به پایان رساندن مقدمات تحصیل، در سال ۱۳۱۷ به تهران آمد و برای آهنگ‌سازی، به هنرستان موسیقی که در آن وقت ریاست آن با آقای «مین‌باشیان»، بود وارد شد. ولی در همان زمان، استادان خارجی هنرستان به کشور خود بازگشتند و او نتوانست نظرش را در آن مدرسه دنبال کند.
پس برای ادامه تحصیلات و آشنایی کامل با هنرهای سنتی در مدرسه صنایع به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۲۰ وارد دانشکده هنرهای زیبا شد، در اولین دوره، هنرکده سه دانش‌آموخته در رشته نقاشی معرفی کرد، که ضیاپور با کسب مقام اول و دریافت مدال درجه یک فرهنگی از طرف دانشکده با بورس اهدایی دولت فرانسه رهسپار آن کشور شد و در دانشکده‌ی هنرهای زیبای «بوزار» پاریس در رشته هنرهای تجسمی به ادامه تحصیل پرداخت.
جلیل ضیاپور در سال ۱۳۲۷ به ایران بازگشت و هم‌راه نقاشان آکادمی یعنی «جواد حمیدی» و «حسین کاظمی» فعالیت جدی نقاشی معاصر ایران را شکل دادند. در سال ۱۳۲۸، ضیاپور با هم‌فکران خود به پایه‌گذاری انجمن هنری «خروس جنگی» که مجمعی پیش‌رو در زمینه طرح عرصه‌های هنر نو خاصه ادبیات، تاتر، موسیقی و نقاشی بود و نیز چاپ مجله‌ای با همین نام اقدام کرد و در همین سال نظریه‌اش را در مورد هنر تجسمی (نقاشی) به نام لغو نظریه‌های مکاتب گذشته و معاصر، «از پریمیتیو تا سوررئالیسم» عرضه کرد.
اما سرانجام مخالفین که مجله خروس جنگی را از نشریات وابسته به حزب توده معرفی کرده بودند و می‌پنداشتند که کوبیسم یعنی کمونیسم، سبب بازجویی ضیاپور در دادگاه تخلفات اداری و توقیف مجله شدند. او سپس مجله دیگری به نام «کویر» منتشر کرد که آن هم توقیف شد و پس از آن در نشریه «پنجه‌ی خروس» به انعکاس افکار خود پرداخت.
وی در طول فعالیت هنری خودش به عنوان نقاش، هم‌واره به عنوان سردمدار نوگرایی و اشاعه دهنده‌ی هنر مدرن مطرح بوده و آغاز کننده نقد هنری در ایران است. وی هدف انجمن خروس جنگی را «مبارزه در برابر کهنه‌پرستی و سنت‌گرایی به دور از واقعیات زمانه» بیان کرده است.
ضیاءپور در چهار جبهه به مبارزه پرداخت: مقلدان شیوه‌های گذشته، مدرنیست‌های بی‌ریشه برگشته از خارج، واپس‌گرایان توده‌ای و پی‌گیران روش کهنه اروپایی. سعی او بر این بود که با تکیه بر ظرفیت فرهنگ بومی، هویت ایرانی را حفظ کند اما با زبان جهانی سخن بگوید و آن را عرضه دارد و در نهایت فرهنگ ایرانی خویش را تعالی بخشد. او از سال ۱۳۳۱ از سوی اداره کل هنرهای زیبای کشور دعوت به کار شد و به فعالیت‌های فرهنگی هنری، مشاغل و ماموریت‌های متعددی مانند بنیان‌گذاری هنرستان‌های هنرهای تجسمی دخترانه و پسرانه تهران و دانشکده‌ی هنرهای تزیینی، ریاست موزه مردم‌شناسی نیز پرداخت. در سال ۱۳۵۷ از خدمات دولتی بازنشسته شد و از آن زمان تا روزهای پایانی زندگی به پژوهش، تالیف و تدریس در دانشکده‌های هنرهای دراماتیک و هنرهای تزیینی، دانشگاه مجتمع هنر اسلامی، تربیت مدرس و الزهرا پرداخت.
جلیل ضیاپور، سرانجام در سی‌ام آذرماه سال ۱۳۷۸ و در سن هفتاد‌و‌نه سالگی پس از سپری کردن دوره سخت بیماری در اثر نارسایی قلبی در بیمارستان توس تهران درگذشت و در روز دوم دی در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
ضیاپور در طول فعالیت هنری و فرهنگی خود، به ایراد بیش از هشتاد‌و‌پنج سخن‌رانی، ارایه بیش از هفتاد مقاله فرهنگی و هنری، تالیف بیست‌و‌هشت جلد کتاب در زمینه‌های پوشاک ایرانیان، هنر، تاریخ و هم‌چنین خلق نزدیک به چهل اثر نقاشی و چند مجسمه پرداخته است.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
