شهره شعشعانی / رادیو کوچه
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
«محمدعلی جمال‌زاده» را «پدر داستان‌نویسی نوین ایرانی» خوانده‌اند. او به اتفاق صادق هدایت و بزرگ علوی آغاز گران نوع تازه ادبیات داستانی هستند که در غرب به نام رمان و داستان کوتاه شناخته شده است. پیشینه این هنر در رمان، به «سروانتس» و اثر جاودان او «دن کیشوت» می‌رسد، و در داستان کوتاه به شیوه‌ی امروزی هم موپاسان و چخوف در اروپا و نویسندگانی مثل ادگار آلن‌پو و ملویل در آمریکا از پیش‌تازان بوده‌اند.
در مورد سه نویسنده ایرانی پایه‌گذار ادبیات داستانی نوین فارسی جالب است گفته شود که هر سه جلای وطن کردند، یا تاب فراز و فرودهای پر‌تلاطم سیاسی و اجتماعی کشور خود را نیاوردند یا جامعه تاب نوآوری‌های آن‌ها را نیاورد، و در هر حال این سه داستان‌نویس فارسی زبان در خاک اروپا سکنا گزیدند و همان‌جا چشم از جهان بستند. نکته دیگری که در‌باره این سه تن باید گفت این است که در آثار بزرگ علوی گرایش سیاسی و حزبی او کمابیش مشهود است، حال آن که در آثار جمال‌زاده و هدایت چنین گرایش‌هایی مشاهده نمی‌شود.
تا پیش از جمال‌زاده داستان کوتاه را چه به نثر، چه به نظم در ایران «حکایت» می‌خواندند. جمال‌زاده خود نیز با عنوان داستان کوتاه مانوس نبود و داستان‌هایش را با وجودی که به شیوه یا به قول خودش «اسلوب» غربی می‌نوشت، معمولن همان «حکایت» می‌خواند.
میراث جمال‌زاده، هدایت و بزرگ علوی با جلای وطن ناگزیرشان تا حدودی در ایران بحران زدهء بعد از جنگ دوم جهانی عقیم ماند. رویارویی قدرت‌های پیروز در دوران جنگ سرد، ادبیات مبارز، آرمان‌خواه، و توده‌پسندی را می‌طلبید که در آن کفه‌ی ترازوی سیاست سنگین‌تر از کفه‌ی هنر بود، و این موضوع کمابیش جهانی بود و تنها مختص ایران نبود. به‌عنوان مثال در فرانسه نیز «ژان پل سارتر» و «کامو» بر جای «فلوبر» و «پروست» نشسته بودند، صرف‌نظر از بحث کیفی آثار نویسندگان می‌توان گفت وجه نسبت جانشینان هدایت و جمال‌زاده در ایران دوران جنگ سرد همان وجه نسبت فلوبر و پروست با سارتر و کامو در فرانسه است.
با این همه میراث آغازگران ادبیات نوین داستانی ایران فراموش نشده و تا جایی که به جمال‌زاده مربوط است حتا نیاز به بازنگری عمیق‌تر در وادی نقدهای احساساتی یا تنقیدهای سیاسی و ایدئولوژیک گذشته به‌خوبی احساس می‌شود، به‌خصوص که داستان‌های او در کمال شگفتی امروز می‌بینیم از گذر ایام بسا به سلامت بیش‌تری از بسیاری از داستان‌های حتا نویسندگان نسل بعد از خود بیرون آمده و نخستین داستان او «فارسی شکر است» که در این برنامه خوانده می‌شود خود شاهدی بر این مدعاست.
داستان کوتاه «فارسی شکر است»، برای نخستین‌بار در مجله «کاوه» چاپ «برلین» به سال ١٩٢١ منتشر شده است.
موسیقی متن:
پیش‌درآمد و چهارمضراب همایون، استاد جلیل شهناز
چهار مضراب ابوعطا، از آلبوم فریاد
حسین علی‌زاده: تار
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
