«نوروز صیاد»

جدید آن‌لاین

دریا سفره‌ی روزی صیادان است و بیشتر حاشیه‌نشینان خلیج فارس، از جمله مردم روستای صَلخ در جزیره قشم، رزق‌شان از دریاست و بس. اما اهالی این روستا یک روز در سال صید را تعطیل می‌کنند و به هیچ روی به نیت صیادی به دریا نمی‌روند.

در گاه‌شماری ساحل‌نشینان خلیج فارس، این روز «نوروز صیاد» نامیده می‌شود که در آن روز صید و ماهی‌گیری جای خود را به تفریح و شادمانی و آب‌تنی می‌دهد.

این روز برای خود مراسم و آدابی دارد که تا همین چند سال پیش در بیشتر روستاهای خلیج فارس اجرا می‌شد و امروز فقط  صلخی‌ها هستند که در ۱۰۰ کیلومتری جنوب قشم به این رسم کهن وفادار مانده‌اند.

مردم این روستا بر این باورند که نوروز صیاد، روز زاد و ولد ماهیان و باروری دریاست و به همین خاطر در آن هیچ لنجی و قایقی به دریا نمی‌رود و اگر برود، از تور و قلاب خبری نیست.

بر خلاف اغلب ایرانیان که شب عید نوروز ماهی می‌خورند، صلخی‌ها در نوروز صیاد، ماهی و خوراک دریایی نمی‌خورند. اما این قوم، نمک‌گیر دریااند و نان‌های نازک محلی که در آردش از ماهی پودر شده استفاده شده و رویش گلک مالیده‌اند، یکی از خوردنی‌های امروز است.

گِلـَک را با خاک جزیرۀ هرمز درست می‌کنند. همه‌ی آن‌هایی که برای صید به هرمز می‌روند، از این خاک آن برای خانه سوغات می‌آورند. آن‌ها بر این باورند که مالیدن گلک روی پیشانی حیوانات، دام‌ها را از بیماری در امان نگه می‌دارد و مالیدن آن روی درخت‌ها و نخل‌ها باعث می‌شود تا بار بهتر و خرمای شیرین‌تری بدهد.

اما گِلـَک‌‌مالی فقط مختص جانور و گیاه نیست؛ درهای خانه‌ها هم از رنگ سرخ گِلـَک بی‌نصیب نمی‌ماند و  صلخی‌ها، با آن روی ورودی خانه‌هاشان «یاالله» می‌نویسند. باورشان هم این است که با این کار برکت و روزی حلال پا به خانه می‌گذارد.

نوروز خورشیدی آغاز بهار است. اما نوروز صیاد، آخر تیرماه. دریانوردان تغییر فصل‌ها را با تغییر احوالات دریا می‌سنجند. بر این اساس، سال صیادی از اول امرداد آغاز می‌شود و چهار فصل آن به ترتیب، گرما، شهری‌ماه، زمستان و جوزا هستند

صلخی‌ها می‌گویند، درست یک ماه بعد از نوروز صیاد، ستاره سهیل در آسمان دریای فارس می‌دمد. از شب رویت سهیل، آب چاه‌ها خنک می‌شود و نسیمی خنک به ساحل می‌وزد. برای همین در نوروز صیاد کمر گرما می‌شکند.

نوروز خورشیدی آغاز بهار است. اما نوروز صیاد، آخر تیرماه. دریانوردان تغییر فصل‌ها را با تغییر احوالات دریا می‌سنجند. بر این اساس، سال صیادی از اول امرداد آغاز می‌شود و چهار فصل آن به ترتیب، گرما، شهری‌ماه، زمستان و جوزا هستند. گرما یا اولین فصل سال دریایی ۶۵ روز طول می‌کشد و براساس این گاه‌شماری اقلیمی، سه فصل دیگر ۱۰۰ روز طول می‌کشند.

فصل بعدی که شهری‌ماه است، بیش از سه ماه خورشیدی طول می‌کشد و تا بادهای پاییزی ادامه دارد. زمستان نام فصل سوم است که تا هفته سوم فروردین طول می‌کشد و جوزا که فصل آخر به شمار می‌آید، تا آخرین روز تیرماه ادامه دارد. نوروز صیاد درست در پایان جوزا می‌آید و این فصل که تمام شود، نوروز نو سر می‌رسد و قرن‌هاست که ساحل‌نشینان زمان صید و کشت را از روی این تقویم تعیین می‌کنند.

مردان سفیدپوش صف می‌کشند و با چوب‌های کوتاه دهل می‌زنند تا نمایش موسیقایی “زریف” که اولین آداب نمایشی این مراسم است، آغاز شود. چند دهل نواز در وسط می‌ایستند و در دو طرف هم‌آوایان و هم‌سرایان آوازی شاد زمزمه می‌کنند. صف به همراه نوازندگان دهل جلو و عقب حرکت می‌کند.

آواز ادامه دارد که ناگهان، دو سیاه‌پوش که با لیف نخل صورتشان را پوشانده‌اند، با کلاهی از شاخه‌های خرما نزدیک می‌شوند و جیغ‌کشان به مردم حمله‌ور می‌شوند. با شاخه برگ نخل شروع به زدن مردم می‌کنند و جماعت با ساز و آوازشان پا به فرار می‌گذارند. صلخی‌ها می‌گویند، اینها شوشی‌اند و از پشت کوه آمده‌اند.

شوشی‌ها بازیگران نمایشی سنتی به همین نامند که فقط آن را در جنوب ایران می‌توان دید.

کم کم سر و کله نقش‌های بعدی این مراسم هم پیدا می‌شود. شتری کوچک با ساربان که از پشت جمعیت می‌آید و سر و کلۀ یک مرغ دریایی پیدا می‌شود که منقار بلندش را باز و بسته می‌کند و به سوی ساحل می‌رود.

با تاریکی هوا مراسم نوروز به سر می‌رسد و جمعیت ساحل را به سمت روستا ترک می‌کند و فردا روز تازه‌ای برای کار و صید خواهد بود.

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»