آرش و آوا / دفتر آمریکا / رادیو کوچه
arash.ava@koochehmail.com
گروه موسیقی «کامکارها» در سال 1344برای نخستین بار در سنندج، به عنوان گروهی خانوادگی به سرپرستی استاد «حسن کامکار» (ویلن) و عضویت «هوشنگ»(آکاردئون)، «بیژن»(خواننده)، «پشنگ»(سنتور)، «قشنگ»(خواننده و ویلن) و «ارژنگ» (تمبک)تشکیل شد و برنامه‌های متعددی را در باشگاه افسران، مدارس و تالارهای شهر سنندج اجرا کرد. کامکارها اولین تمرینات خود را شب‌ها در کنار حوض کوچک حیاط منزل‌شان انجام می‌دادند. با بزرگ شدن فرزندان، به تدریج این گروه موسیقی متکامل‌تر شد، از نظر آنسامبل انسجام بیشتری پیدا کرد و در سال 1348 با اعضای خود، هوشنگ(ویلن)، بیژن(تار و خواننده)، پشنگ(سنتور)، قشنگ(خواننده)، ارژنگ(تمبک)، ارسلان(عود) و اردشیر(کمانچه) کنسرت‌هایی را به صورت رسمی در برخی از شهرهای کردستان و هم‌چنین شهر ارومیه برگزار کرد.
بخش اول
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
بعد از سال1350 برخی از افراد خانواده از جمله هوشنگ، بیژن، پشنگ و ارسلان برای فراگیری موسیقی آکادمیک به تهران آمده و در دانشکده‌ی هنرهای زیبا به تحصیل مشغول شدند(ارژنگ در آن دوره در رشته‌ی نقاشی تحصیل می‌کرد). پس از چندی کامکارها به اتفاق «محمدرضا لطفی»، «حسین علی‌زاده»، «پرویز مشکاتیان» و تنی چند از دیگر هنرمندان، گروه‌های «شیدا» و «عارف» را تشکیل دادند. این دو گروه کنسرت‌های موفقیت‌آمیزی را با خوانندگی «محمدرضاشجریان» و «شهرام ناظری» به اجرا گذاشته و آثاری را ارایه کردند که بی‌تردید از جمله آثار به یادماندنی موسیقی سنتی ایران به شمارمی‌آیند.
اولین کنسرت‌های رسمی این خانواده با نام «گروه کامکارها» در اوایل دوران پس از انقلاب در مجموعه آزادی و تالار وحدت اجرا شد که در بر گیرنده سه قسمت: موسیقی فارسی، تکنوازی سنتور اردوان و موسیقی کردی بود. در سال 1368 امید لطفی، فرزند قشنگ و محمدرضا لطفی، به گروه پیوست و نوازندگی تار گروه را به عهده گرفت.
کامکارها در کنسرت‌های اخیرشان برخی از استعدادهای جوان را نیز در کنار خود جای داده‌اند.
این گروه کنسرت‌های متعددی در داخل و خارج از کشور اجرا کرده و در اکثر فستیوال‌های بزرگ موسیقی جهانی از جمله WOMADبه مدیریت «پیتر گابریل»، «سامراستیج» (نیویورک) و اکثر تالارهای بزرگ و مهم اروپا و آمریکا هم‌واره حضوری قدرت‌مندانه و تحسین‌برانگیز داشته است.
گروه کامکارها در اکثر شهرهای کردستان عراق کنسرت‌هایی را برگزار کرده، هم‌چنین در سال1380 برای اولین‌بار در تاریخ کشور ترکیه توانست برنامه موسیقی کردی را در شهرهای استانبول و دیار بکر اجرا کند که نقط عطفی در رخدادهای موسیقی این مناطق به شمار می‌آید. از دیگر اجراهای مهم کامکارها، می‌توان به شرکت در فستیوال موسیقی «لوچیانو بریو»، آهنگ‌ساز بزرگ و مدرن ایتالیایی اشاره کرد؛ این کنسرت‌ها که در سال 1383در بسیاری از شهرهای انگلستان اجرا شد، حاصل هم‌کاری گروه کامکارها و ارکستر سیمفونیای لندن و نشان دهند هم‌آوایی دو نوع موسیقی کردی و موسیقی مدرن جهانی بود که توجه بسیاری از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان موسیقی را به خود جلب کرد.
اجرای کنسرتینو کمانچه با ارکستر سمفونیک «مالمو»ی سوئد در سال 1384نیز یکی دیگر از موفقیت‌های این گروه در همین دوران بود.
گروه کامکارها علاوه بر اجرای صحنه‌ای، آلبوم‌های متعددی را عرضه کرده است که از آن جمله می‌توان به «اورامان»، «زردی خزان»، «شیلره»، «گلاویژ»، «کامکارها»، «آگری زیندو»، «گل نیشان»، «پرشنگ»، «کانی سپی»، «سماع ضربی‌ها» (برای سازهای کوبه‌ای)، «سه نوازی و تکنوازی»، «به یاد صبا»، ، «ئه وراد» و «ایمشو» اشاره کرد. هریک از اعضای گروه کامکارها، علاوه بر این موارد، به تنهایی نیز آثار متعددی را در قالب آلبوم، موسیقی متن فیلم، تالیف و ترجم کتاب ارایه کرده‌اند که در شرح حال تک تک شان مورد اشاره قرار خواهد گرفت.
این گروه با دعوت از دیگر اساتید موسیقی کشور، درسال 1376 آموزشگاه آزاد موسیقی کامکارها را درتهران بنیان نهاد که تا به امروز به فعالیت خود ادامه داده و سهم به سزایی در معرفی چهره‌های مستعد و جدید به جامع هنری کشور داشته است.
استادحسن کامکار
موسس گروه کامکارها در سنندج به دنیا آمد و به دلیل علاقه وافر به موسیقی در سن ١٠ سالگی وارد ارتش شد، زیرا در آن زمان و شرایط، تنها مکان برای ارتباط با موسیقی، گروه موزیک ارتش بود.
حسن کامکار در سن ١٧ سالگی با سازهای سنتی و مخصوصن ویلون آشنا می‌شود و چون در ارتش سلفژ را فرا گرفته بود، این ساز را بدون استاد و با استفاده از نتها و ردیف‌های چاپ شده از «ابوالحسن صبا» تمرین می‌کند.
از آن جایی که او تمام سازهای ایرانی از قبیل سنتور و تار و سه تار و کمانچه را بدون استاد فراگرفت و نیز می‌توانست به راحتی این سازها را کوک کند، دارای استعداد بسیار خوبی بود؛ چون فرا گرفتن موسیقی بدون استاد و راهنما بسیار مشکل است. شرایط اجتماعی در زمانی که حسن کامکار شروع کرد، بسیار نامناسب بود؛ مخصوصن در شهری مثل سنندج که موسیقی را اصلن هنر نمی‌دانستند و این تصور وجود داشت که کسی که ساز می‌زند از نظر اجتماعی در سطح پایینی قرار دارد. اما او سرسختانه راه خود را ادامه می‌داد، زیرا بر این اعتقاد بود که موسیقی یک هنر است و باید این هنر شناسانده شود. علی‌رغم تمام این مشکلات استاد توانست تحولات زیادی در زمینه موسیقی و به خصوص موسیقی کردستان ایجاد کند، در آن زمان موسیقی محلی اصلن هیچ نت و علمی نداشت و وی توانست بسیاری از قطعات محلی کردستان را به طور علمی حفظ و ضبط کند؛ در واقع او به موسیقی محلی ارزش و اعتبار داد که در حال حاضر این کاست‌ها در آرشیو رادیو کردستان موجود است.
هم‌چنین او در سال ۴٠ اولین هنرستان موسیقی کردستان را با حمایت وزارت فرهنگ آن زمان تاسیس کرد و نیز در حدود سال‌های ۴۶، ۴٧ او توانست ۴ گروه موسیقی تشکیل دهد که یک گروه از آنان گروه بانوان و یک گروه دیگر را کودکان تشکیل می‌دادند و او خود برای این گروه‌ها قطعاتی می‌ساخت و با آنان تمرین می کرد؛ این چند گروه تا اوایل انقلاب نیز فعالیت‌هایی داشتند استادحسن کامکار خیلی علاقه داشت که این هنر را توسعه بدهد و در واقع بسیار علاقه‌مند بود که فرزندان خود نیز در این عرصه گام بگذارند و نیز به علت استعدادی که در فرزندانش وجود داشت آن‌ها با تربیت پدر و با راهنمایی‌های او توانستند موسیقی را فراگیرند.
هوشنگ کامکار
متولد 1325، سنندج است. او مقدمات موسیقی را نزد پدرش، استاد حسن کامکار، فرا گرفت و پس از دو سال تحصیل در هنرستان شبان موسیقی ملی در تهران به عنوان یک دانش آموخت موسیقی به زادگاهش سنندج بازگشت و در کلاس‌های فرهنگ و هنر به تدریس مشغول شد.
هوشنگ کامکار در سال 1351 به دانشکد هنرهای زیبا راه یافت و گواهی لیسانس خود را در زمین آهنگ‌سازی دریافت کرد. پس از آن، وی بلافاصله رهسپار ایتالیا شد و به مدت یک سال و نیم در دانشگاه «سانتاچیچیلیای» رم تکنیک‌های کنترپوآن و فوگ را فراگرفت.
او در سال 1357 پس از اخذ گواهی فوق لیسانس از دانشگاه ایالتی سان فرانسیسکو و هم‌زمان با پیروزی انقلاب به ایران بازگشت. هوشنگ کامکار چند سال در دانشگاه فارابی و دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس اشتغال داشت. وی علاوه بر تدریس در دانشگاه هنر، به مدت ده سال عضو هیت علمی و نزدیک به پنج سال مدیر گروه موسیقی این دانشگاه بود، او هم‌چنین بیش از چهارسال مدیریت ارکستر سمفونیک «فرهنگسرای بهمن» را بر عهده داشت.
بخش دوم
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
هوشنگ کامکار علاوه بر قطعات پرشماری که برای گروه کامکارها ساخته، آهنگ‌سازی اکثر آثار سمفونیک این گروه را نیز بر عهده داشته که تعدادی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: «بهاران آبیدر»، «کجایید ای شهیدان خدایی»، «گل همیشه بهار»، «در گلستانه»، «شباهنگام»(به اتفاق ارسلان کامکار)، موسیقی فیلم «پل آزادی» (به کارگردانی مهدی مدنی)، «به یاد حافظ»، «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر»( بر تارک سپیده) و «سماع ضربی‌ها» (برای سازهای کوبه‌ای.)
بیژن کامکار
متولد 1328، ارومیه است. او نیز هم‌چون دیگر اعضای خانواده نزد پدر به فراگیری موسیقی پرداخت. بیژن با خوانندگی در رادیو سنندج فعالیت حرفه‌ای خود را اغاز کرد. اولین سازی که وی برگزید، تنبک بود اما او پس از آن به عنوان نوازنده ملودیکا و تار در گروه خانوادگی کامکار حضور داشت. بیژن در سال 1348 با استاد محمد رضا لطفی آشنا شد. به گفته خود وی این آشنایی نقطه عطفی در زندگی او به شمار می‌آمد، چرا که لطفی بعد از پدر نقش به سزایی در آشنایی او با تار و موسیقی ایرانی داشت. او از نخستین کسانی بود که در مقام نوازنده تنبک به گروه شیدا پیوست اما پس از چندی با آمدن ارژنگ وی به نوازندگی رباب روی آورد. ولی پس از آن فصل جدیدی در زندگی بیژن و در حقیقت در موسیقی سنتی ایرانی گشوده شد. زیرا به پیشنهاد محمدرضا لطفی به نوازندگی دف پرداخت و پس از چندی این ساز خانقاهی را به عرصه اجراهای عمومی برد. استقبال مردم و دستان توان‌مند بیژن دلیلی بر ادامه حضور پر‌شور دف در موسیقی سنتی ایرانی شد، تا آن جا که اینک این ساز جز جدایی‌ناپذیری از این موسیقی به شمار می‌آید.
پشنگ کامکار
متولد1330، سنندج است. او که از سن12 سالگی فراگیری موسیقی را نزد پدرش آغاز کرد، در سال 1345 در مرکز فرهنگ و هنر سنندج آموزش سنتور را آغاز کرد و به مدت پنج سال با مرکز رادیوی سنندج هم‌کاری داشت. پس از این دوران وی به تهران سفر کرد و در دانشکد هنرهای زیبای دانشگاه تهران به اخذ درجه لیسانس موسیقی نایل شد. وی هم‌چنین در آزمون تکنوازی سنتور کانون باربد، که توسط نور علی خان برومند تاسیس شده بود، به مقام نخست دست یافت و در سال 1355 به مقام درج یک هنری توسط شورای ارزش‌یابی هنرمندان نایل شد.
پشنگ کامکار یکی از بنیان‌گذاران گروه شیداست. ازجمله آثار او می‌توان به سه نوازی و تکنوازی سنتور، «گلگشت»، «به یاد صبا»، «بارانه»(تکنوازی)، «فراق»، تکنوازی سنتور در ماهور و راست پنجگاه و «گل به دامن» اشاره کرد. وی هم‌چنین آثار مکتوبی چون شیو سنتور نوازی، ردیف میرزا عبداله برای سنتور، «موج»، «گلنار»، «یادگاران»، «سپیده» و «هزاردستان» را به دست انتشار سپرده است. او در کنار تدریس در دانشکد هنر و معماری دانشگاه آزاد و عضویت در هیت ژوری دانشکد موسیقی کرج، بیش از 30سال است که به تدریس نوازندگی سنتور مشغول بوده و از این رهگذر شاگردان متعددی را به جامع موسیقی ایران معرفی کرده است.
قشنگ کامکار
متولد1332، سنندج است. او در سنین خردسالی فراگیری ویلن را نزد پدرش آغاز کرد و در همان سال‌ها با مهارت، قطعات استــاد صبـا را می‌نواخت. قشنگ در گروه موسیقی پدر، علاوه بر نوازندگی ویلن به خوانندگی هم مشغول شد. وی پس از سفر به تهران به فراگیری سه تار روی آورد و نزد چند تن از اساتید موسیقی ایران از جمله «سعید هرمزی»، «محمدرضا لطفی» و «حسین علی‌زاده»، نوازندگی سه تار را با جدیت بیشتری ادامه داد. قشنگ نخستین بانویی است که پس از انقلاب به روی صحنه رفته و در تالار وحدت به همراه گروه کامکارها به اجرای کنسرت پرداخته است، این حضور که پس از یک دوران وقف کوتاه شکل گرفته بود، به صورت نقط عطفی درآمد و تا حدودی مقدمات نقش‌آفرینی گسترد بانوان اهل موسیقی کشور را بر روی صحنه‌ها پدید آورد. قشنگ کامکار همراه با «سیما بینا» کنسرت‌های متعددی را برای بانوان در خارج از کشور اجرا کرد. او اکنون در چندین آموزشگاه موسیقی ، به تربیت نوازندگان سـه تار مشغول است.
ارسلان کامکار
متولد1339، سنندج است. او مقدمات موسیقی را نزد پدر فراگرفت و در سنین خردسالی در شهر سنندج با گروه‌های مختلفی که توسط پدرش سرپرستی می‌شد، به اجرای کنسرت می‌پرداخت.
او پس از چندی به تهران سفر کرد و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فراگیری موسیقی را ادامه داد. وی پس از تکمیل دروس موسیقی، به عنوان نوازنده ویلن، هم‌کاری‌اش را با ارکستر سمفونیک تهران آغاز کرد. او هم اکنون یکی از اعضای ارزش‌مند این گروه و مایستر ارکستر سمفونیک تهران است.
ارسلان علاوه بر نوازندگی ویلن کلاسیک در عود نوازی نیز بسیار چیره دست است. وی آثار متعددی را پدید آورده که برخی از آن‌ها عبارتند از: «به یاد علی اصغر کردستانی»، «زردی خزان»، سوییت سمفونیک »افسانه سرزمین پدری‌ام»، «سرود ایران»، «شوریده دل»، سوییت سمفونیک «کردی»، کنسرتینو کمانچه (با هم‌کاری اردشیر کامکار)، «شباهنگام» (با هم‌کاری هوشنگ کامکار روی اشعار نیما یوشیج)، «جاد ابریشم»، موسیقی متن فیلم «مادر»( به کارگردانی علی حاتمی) موسیقی متن فیلم «آوازهای سرزمین مادری‌ام» (به کارگردانی بهمن قبادی)، آلبوم «خاک»، «نغم خراسانی»، «نغم صلح» (تقدیم به خانم شیرین عبادی) و آلبوم «ئه وین». او برای کودکان نیز موسیقی متن تاترهای «سبز در سبز»، «شش جوجه کلاغ و روباه»، «کارآگاه 2»، «بابا بزرگ و ترب» و موسیقی فیلم «تنبل قهرمان» (تمامن به کارگردانی بهروز غریب‌پور) را ساخته است.
اردشیر کامکار
متولد 1341، سنندج است. او از دوران خردسالی نزد پدرش به فراگیری ویلن پرداخت و خیلی زود به عنوان نوازند ویلن و کمانچه، ارکسترفرهنگ و هنر سنندج را هم‌راهی کرد. اردشیرکامکار دارای استعداد شگرفی در زمین موسیقی بود و توانست قطعات بسیار مشکلی را که استاد ابوالحسن صبا برای ویلن نوشته بود با کمانچه اجرا کند. او در سال 1359 رهسپار تهران شد و هم‌کاری‌اش را با گروه‌های شیدا و عارف آغاز کرد. وی هم‌چنین نزد محمدرضا لطفی و پشنگ کامکار دروس تکمیلی‌اش را در زمین ردیف سنتی ایران فرا گرفت و با تکنیک نوازندگی اساتید پیشگام موسیقی ایران آشنا شد. اردشیر مدتی نیز در محضر استاد «گنجه‌ای» از شیوه‌های مختلف ردیف سازی و آوازی ایرانی شناخت بیشتری پیدا کرد.
اردشیر هم‌واره عزم آن داشت تا قابلیت آوایی و تکنیکی ساز کمانچه را گسترش دهد و با همین منظور به اجرای قطعات ویلن استاد صبا (به یاد صبا) وکنسرتینو کمانچه (بر تارک سپیده) همت گمارد. او در اثر «بر تارک سپیده» با تجربیات بدیع و مهارت‌های تکنیکی گسترده‌اش موفق شد کمانچه را به سازی بسیار قدرت‌مند و پر شور مبدل کند.
از میان فعالیت‌ها و آثار اردشیر می‌توان به این موارد اشاره کرد:
«به یاد صبا»، «بر تارک سپیده»، «زهی عشق»، «تال» (قطعاتی بر روی موسیقی لرستان همراه آواز و کمانچه فرج علیپور)، «ناشکیبا»، «راز نگاه» ( هم‌نوازی کمانچه و لیره ساز یونانی و بداهه نوازی در موسیقی ایران و یونان به همراه ماتئوس تساهوریدیس) و شرکت در کنسرت‌ها و فستیوال‌های بین‌المللی در اکثر کشورهای دنیا به همراه گروه کامکارها و گروهای دیگری چون شیدا، عارف و دستان..
اردوان کامکار
متولد1347، سنندج است. او در سن چهار سالگی فراگیری سنتور را نزد پدرش آغاز کرد و در همان دوران خردسالی با گروه‌های مختلف فرهنگ و هنر رادیو هم‌کاری داشت. اردوان در سال 1358 عازم تهران شد و پس از یادگیری تکنیک‌های نوازندگی سنتور زیر نظر پشنگ کامکار، ردیف‌های سازی و موسیقی سنتی ایران را فرا گرفت. او از طریق شنیدن آثار و مطالع قطعات مکتوبی که در دسترس داشت با موسیقی محلی و نواحی مختلف ایران، هم‌چنین سبک و سیاق هنرمندان پیش از خود- هم در عرص نوازندگی سنتور و هم دیگر سازها- آشنایی کامل یافت.
اما شیو سنتی سنتور‌نوازی نمی‌توانست پاسخ‌گوی ذهن خلاق و روح جستجوگر او باشد، او در پی گسترش تکنیک‌های جدید نوازندگی بود و سرانجام با در آمیختن عناصر موسیقی‌های جهانی و داشته‌های ذهنی‌اش، هم‌چنین توانایی تکنیکی خود، توانست شیوه سنتور نوازی نوینی برای این ساز سنتی پدید بیاورد. ترکیب دقیق ملودی‌های مختلف، هم‌سانی قدرت مضراب‌های چپ و راست، اجرای ملودی‌های کامل و مجزا در هر دو مضراب، افزایش حجم صدا، نظم دقیق و بهنگام مضراب‌های چپ و راست در اجرای ملودی همراه با سازهای کوبه‌ای و تغییر در کوک متداول سنتور، از جمله تکنیک‌های منحصر به فرد او به شمار می‌آیند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
