محبوبه / رادیو کوچه
mahboobeh@koochehmail.com
امروز سی‌و یکم خرداد مصادف با سال‌روز مرگ «مصطفی چمران» است. وی از اعضای برجسته نهضت آزادی ایران، معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب دولت موقت، وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، نماینده آیت‌اله خمینی در شورای عالی دفاع و از فرماندهان جنگ‌های نامنظم بود که در جبهه جنگ ایران و عراق در سال 1360 خورشیدی کشته شد.
خدایا پستی دنیا و ناپایداری روزگار را همیشه در نظرم جلوه‌گر‌ساز تا فریب زرق و برق عالم خاکی مرا از یاد تو دور نکند.
«مصطفی چمران» به سال ۱۳۱۱ خورشیدی در خیابان پانزده خرداد تهران، زاده شد. وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه «انتصاریه» و دوران متوسطه را در «دارالفنون» و «البرز» طی کرد.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
وی از ۱۵ سالگی در جلسات تفسیر قرآن «سید محمود علایی طالقانی» در مسجد هدایت و در دروس فلسفه و منطق «مرتضی مطهری» شرکت داشت. به سال ۱۳۳۲ در رشته «الکترومکانیک» دانشکده فنی دانشگاه تهران پذیرفته شد. پس از فارغ التحصیلی در سال ۱۳۳۶، یک سال را به تدریس در دانشکده فنی پرداخت.
چمران از اولین اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران «مصدق»، از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت فعال داشت. وی در روز 16 آذر 1332 در حمله گارد به دانشگاه «پلی تکنیک» دانشگاه تهران جز معترضین به حضور «نیکسون» بود.
چمران با بورس شاگرد اولی در دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل به «آمریکا» رفت و هم‌چنان در دوره‌های کارشناسی ارشد (رشته الکتریسیته) دردانشگاه «تگزاس» و دکتری (رشته فیزیک پلاسما و الکترونیک) در دانشگاه «برکلی» شاگرد اول بود.
چمران در یک شرکت بزرگ آمریکایی به نام «بل» که روی پروژه‌های علمی «قمر مصنوعی» فعالیت داشت استخدام و تا تیرماه ۱۳۴۴ خورشیدی که به هم‌راه دوستانش به خاور‌میانه رفت، در این شرکت فعالیت داشت. چمران از شاگردان «آیت‌اله طالقانی» در ایران و از اعضای بنیان‌گذار نهضت آزادی خارج از کشور بود.
در آمریکا با هم‌کاری «ابراهیم یزدی» برای اولین‌بار انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه‌ریزی کرد و از موسسان انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در کالیفرنیا بود. به دلیل این فعالیت‌ها، بورس تحصیلی شاگرد ممتازی وی از سوی حکومت شاه قطع می‌شود.
پس از فارغ‌التحصیل شدن با خانواده خود به «نیوجرسی» منتقل شد و ضمن عضویت در شورای مرکزی «جبهه ملی» به عنوان عضو هیت اجرایی و مسوول مالی به فعالیت پرداخت. تدارک اعتراضات و بسیج دانشجویان در جلوی سازمان ملل در «نیویورک»، جلوی کاخ سفید در «واشینگتن» و هم‌چنین «سفارت ایران» در شهر واشینگتن و سایر کنسول‌گری‌ها در شهرهای شیکاگو، نیویورک و سانفرانسیسکـو در جهت اعتراض به وضعیت سیاسی، اجتماعی ایران بخش عمده‌ای از تلاش و فعالیت‌هایش در این سال‌ها است.
مصطفی چمران دو بار ازدواج کرد او از همسر اول خود، سه فرزند داشت، دو دختر و یک پسر، که فرزند پسر او، بعدها در سواحل آمریکا غرق می‌شود. چمران پس از سفر به لبنان، از همسر آمریکایی خود جدا شد و با یک زن لبنانی به نام «غاده» ازدواج کرد.
چمران پس از قیام پانزده خرداد هم‌راه با ابراهیم یزدی، ره‌سپار مصر شده و به تاسیس اولین پایگاه آموزش جنگ‌های مسلحانه می‌پردازد. او به مدت دو سال، در زمان «جمال عبدالناصر»، سخت‌ترین دوره‌های «چریکی» و «پارتیزانی» را می‌آموزد و به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته می‌شود.
در مصر با مشاهده جریان «ناسیونالیسم» عربی به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و ناصر ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آن قدر قوی است که نمی‌توان به راحتی با آن مقابله کرد و به دنبال آن به چمران و یارانش اجازه می‌دهد که در آن کشور نظرات خود را بیان کنند.
در سال ۱۳۵۰ «موسی صدر» در سفری به تهران ضمن ملاقات با بازرگان و گزارش خدمات در لبنان، از تشکیل یک مدرسه در شهر «صور» خبر می‌دهد و از بازرگان معرفی یک مهندس مجرب جهت اداره مدرسه را خواستار می‌شود. مهندس بازرگان، چمران را معرفی می‌کند. پس از تماس امام موسی صدر با چمران، این امر مورد قبول چمران واقع شده و او به سوی لبنان ره‌سپار می‌شود.
چمران در لبنان، در کنار امام موسی‌صدر، به فعالیت‌های فرهنگی و چریکی می‌پردازد و مدیریت مدرسه صنعتی «جبل عامل» را به عهده می‌گیرد. تاسیس پایگاه چریکی مستقل برای تعلیم مبارزان ایرانی در لبنان، از دیگر اهداف چمران بوده است. چمران در لبنان، به کمک امام موسی‌صدر، «حرکت‌المحرومین» و سپس جناح نظامی آن، سازمان «امل» را پایه‌گذاری می‌کند.
چمران عشق و ارادت عجیبی به امام موسی‌صدر داشت و از یادداشت‌هایش این امر به طور کامل هویداست.
با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، چمران هم‌راه با شماری از جنگندگان «امل» به ایران آمد و با آن‌که قصد ماندن در ایران را نداشت، به توصیه آیت‌اله خمینی در وطنش ماندگار شد. در اوایل پیروزی انقلاب، به تربیت اولین گروه از پاسداران انقلاب در سعدآباد پرداخت.
در جنگ کردستان، گروهی از زبده‌ترین تکاوران ارتش او را هم‌راهی می‌کردند. آن‌ها از تاکتیک ویژه‌ای سود می‌جستند و به جای آن که با پیش‌قراولان دشمن مواجه شوند، با هلیکوپتر در قلب پایگاه‌های دشمن فرود می‌آمدند و آن‌ها را تار و مار می‌کردند.
اوج شهرت چمران در واقعه‌ی خونین «پاوه» بود که هم‌راه با «تیمسار فلاحی»، در زیر باران گلوله، خود را به محاصره افکند. شهر پاوه به دست شورشیان افتاده بود و تنها خانه پاسداران و پاسگاه ژاندارمری مقاومت می‌کردند. در این حادثه، با پخش پیام آیت‌اله خمینی از رسانه‌ها که ارتش و پاسداران را به پاوه فراخوانده بود، آشوبگران پا به فرار گذاشتند و چمران در تعقیب بقایای آن‌ها، شهر به شهر، تا سردشت پیش رفت و شهرهای بزرگ کردستان مثل مهاباد، بانه، سقز و بوکان را آزاد کرد.
از حوادث دردناکی که در پاوه اتفاق افتاد، سقوط هواپیمای فانتوم، قتل عام مجروحین در بیمارستان شهر به دست محاصره‌کنندگان و برخورد هلیکوپتر ۲۱۴ حامل مجروحین به کوه بود که چمران از آن با تلخی فراوان و یک حادثه «دیوانه کننده» یاد می‌کرد. او پس از این جریانات به تهران احضار شد و از سوی آیت‌اله خمینی به سمت وزارت دفاع منصوب شد.
چمران در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی از تهران به نمایندگی انتخاب شد. با آغاز جنگ ایران و عراق به جبهه جنگ عزیمت کرد و به هم‌راه «سید‌علی خامنه‌ای» ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان نهاد. ایجاد واحد مهندسی فعال، برای ستاد جنگ‌های نامنظم یکی از این برنامهها بود که به کمک آن، جادههای نظامی به سرعت در نقاط مختلف ساخته شد و با نصب پمپهای آب در کنار رود کارون و احداث یک کانال به طول حدود بیست کیلومتر و عرض یک متر در مدتی حدود یک ماه، آب کارون را به طرف تانکهای عراقی روانه ساخت، به طوری که آن‌ها مجبور شدند چند کیلومتر عقب نشینی کنند و سدی بزرگ مقابل خود بسازند.
در سال ۱۳۵۹ چمران در اثنای نبردی متهورانه که برای آزادسازی «سوسنگرد» درگرفته بود مجروح شد، او با کامیونی که از دشمن به غنیمت گرفته بود خود را به بیمارستان رساند و بستری شد، اما بیش از یک شب در بیمارستان نماند و بعد از آن به مقر ستاد جنگ‌های نامنظم رفت.
اما دوباره در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ هنگام معرفی و توجیه فرمانده جدید محور «دهلاویه» به جای «ایرج رستمی»، در خط مقدم نبرد، بر اثر اصابت ترکش خمپاره ۶۰، دشمن از ناحیه سر زخمی شد. کمک‌های اولیه بر روی او در بیمارستان سوسنگرد انجام گرفت و آمبولانس به اهواز شتافت، ولی پیکر بی‌جان او به اهواز رسید.
مصطفی چمران در بهشت زهرا به خاک سپرده شد و در محل کشته‌شدنش در دهلاویه بنای یادبود باشکوهی از او ساخته شد.
«عباس چمران»، برادر او آخرین رییس دانشکده مهندسی برق دانشگاه «صنعتی شریف»، قبل از انقلاب بود که پس از کشته شدن مصطفی درگذشت.
«مهدی چمران» برادر دیگر او رییس شورای شهر تهران است.
منبع‌ها:
ویکی‌پدیا
هنرمندان خدا
بیوگرافی مصطفی چمران
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
