«داشتن پوشش، توصیه یا اجبار؟»

سیمین/ رادیو کوچه

simin@koochehmail.com

این روزهای اخیر یکی از خبرهایی که برای خیلی‌ها جالب توجه بود خبر کنترل آرایشگاه‌ها در ایران در ادامه فعالیت های طرح عفاف و حجاب بود.

روز بیستم تیر در ایران روز «عفاف و حجاب» نام‌گذاری شده و به این مناسبت وزارت ارشاد برنامه‌ای تهیه کرده که هدف آن پیش‌گیری از مدل های غربی و شرقی و ابلاغ موی ایرانی است و این برنامه به عنوان «نقشه راه» در همایش روز عفاف و حجاب ارائه می شود.

هدف از برگزاری این همایش نیز آن‌طور که در اطلاعیه ستاد برگزاری جشنواره آمده، این است که بستر مناسب در جهت رعایت عفاف و حجاب در جامعه ایجاد شود و جلوی تروج مدل‌های غربی مو گرفته شود.

در برنامه امروز پرسه باز هم به سراغ موضوع حجاب رفتم و این بار از نگاه «فرشید آریان»، نویسنده، جامعه شناس و پژوهش‌گر تاریخی، که به اختصار تاریخچه‌ای از این پدیده را که از دیرباز در طول تاریخ جامعه‌ها و دین‌ها وجود داشته و در حال حاضر نقش یک چماق را در جامعه اسلامی ایران بازی می‌کند، بازگو می کند.

فایل صوتی را از اینجا بشنوید

فایل را از این جا دانلود کنید

«فرشید آریان» با اشاره به این که در اساس «حجاب» که به معنای پرده است کلمه درستی برای پوشش نیست و از دیرباز به آن «ستر» گفته می‌شده تاکید دارد که «پوشش» برای زنان حتا مردان در دوران‌های مختلف تاریخی وجود داشته: زمانی برای انجام عبادت و زمانی برای نشان دادن رده برتر اجتماعی.

«از دیدگاه باستان‌شناسی پیدایش حجاب به دوران پیش از مذاهب باز می‌گردد، بنابراین مذهب را نمی‌توان عامل پیدایش حجاب دانست. برپایه‌ی متون تاریخی در بیش‌تر تمدن‌ها و ادیان جهان، در میان زنان حجاب معمول بوده‌است. هرچند فراز و نشیب زیادی داشته‌است و گاه به میل حاکمان وقت، بیش‌تر یا کم‌تر شده‌است وگاه مستمسکی برای هژمونی بر جامعه  ولی هرگز به طور کامل از میان نرفته‌است.»

یونان باستان

او می‌گوید که در یونان باستان زنان پس ازاردواج باید خود را می پوشاندند و گفته می شود حتا پیرایه‌هایی که بر شانه و بدن «آرتیمیس» الهه‌ی عفت قرار گرفته نشانه‌ای از پوشش بوده چراکه او به عنوان الگویی برای زنان و دختران جوان مطرح بوده‌است.

«در دوره‌های گذشته زنان یونانی، صورت و اندامشان را تا روی پا می‌پوشاندند. این پوشش در جزایر کورس وامرجوس و دیگر جزایر ساخته می‌شد. زنان شهر «ثیب» حجاب ویژه‌ای داشته‌اند که حتی صورتشان را نیز با پارچه می‌پوشاندند. این پوشش صورت دارای دو منفذ بوده‌است تا قادر به دیدن باشند. دختران در «اسپارته» تا پیش از ازدواج آزاد بودند، ولی بعد از ازدواج باید خود را از چشم مردان می‌پوشاندند. از نقش‌های به جا مانده می‌توان دریافت که زنان سرشان را می‌پوشانده‌اند و صورت‌هایشان باز بوده‌است هرچند در بازار صورتشان را نیز می‌پوشانده‌اند. در نوشته‌های یونانیان از پوشش زنان بسیار یاد شده‌است. «آرتمیس»، الهه عفت بوده و بهترین الگو برای دختران جوان به شمار می‌رفته‌است.

در یونان باستان زنان فقط درصورتی می‌توانستند به دیدار خویشان ودوستان خود بروند و در تماشاخانه‌ها و جشن‌های مذهبی حضور یابند که کاملن در حجاب باشند.  یکی ازفلاسفه یونان باستان، درباره شدت پوشش زن، چنین نقل کرده‌است: «نام یک زن پاک دامن را نیز چون شخص او باید درخانه پنهان داشت.»

ایران باستان

ویل دورانت معتقد است نقش پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته‌است که می‌توان ایران را منشاء اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست. دایره‌المعارف لاروس نیز به وجود حجاب زنان در ایران باستان اشاره می‌کند. در تفسیر اثنی عشری چنین آمده‌است: «تاریخ نشان می‏دهد که حجاب در فرس(فارس) قدیم وجود داشته‌است.»

حجاب در میان زنان ایرانی از زمان آریاییان و در آیین زرتشت وجود داشته‌است. در دوران مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و پس از اسلام نیز این پوشش ادامه یافت.در ایران باستان و در میان قوم یهود و احتمالن در هند حجاب وجود داشته و از آن‌چه در قانون اسلام آمده سخت‏تر بوده است، اما در جاهلیت عرب حجاب وجود نداشته است و به وسیله اسلام در عرب پیدا شده است.

حجاب در قرآن

وی با اشاره به این که 5 سال پس از ظهور اسلام، خداوند توصیه می‌کند به پیامبر که به زنان و دخترانش هم چنین به زنان مومنه بگوید که زیورها و بخش‌هایی از سر و بدن خود را بپوشانند تا مشخص باشند که از خانواده پیامبرند، مومن هستند و مورد آزار قرار نگیرند، اکید دارد که این توصیه بیشتر جنبه امر بمعروف داشته نه اجبار و در جامعه زنان با شکل‌های دیگری نیز حضور داشتند.

«مسئله حجاب در دو سوره از سوره‌های قرآن مطرح شده است. ابتدا این نکته به طور اجمال در سوره احزاب آیه 59 مطرح شده، و سپس با تفصیل بیشتر در سوره نور آمده است:

و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمی] فرو بندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آن چه طبعاً از آن پیداست، و باید روسری خود را بر گردن خویش [فرو] اندازند و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [همکیش] خود یا کنیزانشان یا خدمت کاران مرد که [از زن ]بی نیازند یا کودکانی که بر عورت های زنان وقوف حاصل نکرده اند آشکار نکنند و پاهای خود را [به گونه ای به زمین ]نکوبند تا آنچه از زینت شان نهفته می دارند معلوم گردد. ای مؤمنان!همگی [از مرد و زن ]به درگاه خدا توبه کنید امید که رستگار شوید. و بر زنان از کار افتاده ای که [دیگر ]امید زناشویی ندارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار نهند [به شرطی که] زینتی را آشکار نکنند، و عفت ورزیدن برای آن ها بهتر است و خدا شنوای داناست.

گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که مسلمانان بعد از نزول این آیات، رویه متفاوتی را پیش گرفتند و با شنیدن این آیات به ضرورت ایجاد تغییرات و دگرگونی‌هایی در چگونگی پوشش زنان پی بردند و به همین دلیل بعد از نزول این آیات، زنان با پوشش‌های متفاوتی در اجتماع حاضر می شدند.»

او اشاره می‌کند: «از آنچه گذشت معلوم می‌شود که برداشت مردم از این آیات، ضرورت تجدید نظر در چگونگی حضور زنان در اجتماع و بوده است. فقها و مفسران نیز مفاد این آیات را وجوب پوشش خاص برای زنان در برابر مردان نامحرم قرار دادند. سوره احزاب و نور  که هردو از سوره های مدنی قرآن هستند. تاریخ نزول احزاب که متعرض حوادث سال پنجم هجری است.»

پس از این دوره آقای آریان به دوران صفوی و سپس به قاجار اشاره دارد که ناصرالدین شاه در سفر فرنگ تحت تاثیر لباس‌های آن دیار قرار می‌گیرد و پوشیدن لباس‌های کوتاه‌تر و مدگرایی را در حرمسرای خود متداول می‌کند.

در این دوران برخی افراد نیز در محافل بدون داشتن پوشش ظاهر شده‌اند هم‌چون زرین تاج برغانی قزوینی ، معروف به «قره‌العین یا طاهره» که در مجلسی به نشانه‌ی نوعی اعتراض،  بی‌پوشش ظاهر شد و سخنرانی کرد.

پس از این دوران نیز رضا شاه پهلوی، به تبعیت از آتاتورک، کشف حجاب اعلام کرد که به گفته آریان، برخی با این برداشتن حجاب با زور نیز مخالف بودند. به عبارتی گذاردن آن بازور و برداشتن آن با زور هر دو امری غیرمنطقی به نظر می‌رسد.

و ماجرا ادمه می‌یابد تا زمان محمدرضا شاه پهلوی که جامعه ظاهری مدرن به خود گرفته و پوشش مردم به تبعیت از غرب تغییر می کند در عین حال که آزادی انتخاب پوشش وجود داشته و هرکس مختار است با پوشش یا بدون پوشش در جامعه ظاهر شود.

و پس از انقلاب سال 1357، که داشتن پوشش (روسری) اجباری می‌شود و زنان به دلایل مختلف مجبور به تبعیت از این قانون می‌شوند.

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»