«صدایی از جنس جنگ جهانی»

مارال/رادیو کوچه

maral@koochehmail.com

«سید جواد بدیع‌زاده» از هنرمندان بزرگ عرصه موسیقی ایران در سال 1281 شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش «آقا سید رضا بدیع کاشانی» ملقب به «بدیع‌المتکلمین» روحانی مشروطه‌خواه روشن‌اندیشی بود که به «سید انارى» شهرت داشت. وی اغلب فرزندش را نیز به مجالس وعظ و روضه خوانى خود مى‌برد تا با شیوه‌ی آوازخوانى مذهبى آشنا شود. بدیع‌المتکلمین با تسلط کافی بر ردیف موسیقی ایرانی، پسر خود را نیز به فن آواز موذنی و روضه خوانی و تعزیه آشنا ساخت و او از تجربیات پدر استفاده کرد و به فراگیری گوشه‌ها و ردیف‌های موسیقی دستگاهی ایران پرداخت. جواد، موسیقى ردیف سنتى و گوشه‌هاى بی‌شمار آن را از پدر و نیز از دایى خود «میرزا یحیی سعید واعظین» که او نیز از واعظان خوش صداى زمان خود بود، فرا گرفت.

فایل صوتی را از اینجا بشنوید

فایل را از این جا دانلود کنید

بدیع‌زاده تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه «تدین» و دوره متوسطه را در مدرسه‌ی فرانسوی «آلیانس»  و پس از آن در «دارالفنون» به پایان رساند و پس از پایان دوره متوسطه برای مدتی به کار مترجمی زبان فرانسه و منشی‌گری تجارت‌خانه‌های آن دوران روی آورد؛ تا آن که در سال 1304 خورشیدی به استخدام مجلس شورای ملی در می‌آید و با سمت مسوول بلیت و لوایح در آن‌جا به کار می‌پردازد.

پس از درگذشت سرهنگ «مین باشیان»، بدیع‌زاده که در آن روزگار آوازخوانی مشهور بود، به سروان «ابراهیم ارژنگ» (سرپرست برنامه موسیقی ایرانی رادیو) معرفی شد

در آن ایام تنها خواننده رادیو «قمرالملوک وزیری» بود. استاد بدیع‌زاده با افتتاح رادیو به جمع هییت ارکستر آن زمان رادیو پیوست و در کنار استادانی چون «حسین تهرانی»، «مرتضی نی داوود»، «حبیب سماعی» و «استاد ابوالحسن صبا» آثار با ارزشی را در حوزه موسیقی ایرانی پدید آورد؛ هم‌چنین وی سال‌ها عضو شعر و موسیقی رادیو تهران بود.

استاد بدیع‌زاده علاوه بر خوانندگی در امر آهنگ‌سازی نیز از بزرگان موسیقی ایران به شمار می‌آید. در سال ۱۳۰۴ که کمپانى انگلیسی صفحه پرکنى «هیز مسترزویس» به قصد تهیه و ضبط صفحه از نواخته‌ها و خوانده‌های هنرمندان ایرانی، نماینده خود را به ایران اعزام کرد و شعبه خود را در تهران گشود، بدیع زاده به عنوان نخستین خواننده مرد، با معرفی و توصیه «عبدالحسین خان شهنازی»، انتخاب شد و اولین صفحه او با عنوان «جلوه گل» روانه بازار شد، که شامل دو قطعه آواز و سه تصنیف از ساخته‌هاى خودش بود. از آن پس تا سال ۱۳۱۴ بدیع زاده ۲۴ تصنیف ساخت که همه روى صفحه ضبط شده است.

بدیع‌زاده از دهه 30 به بعد از عرصه هنر کناره گرفت و بیش‌تر در نهادهای اجرایی و اداری رادیو ایران مشغول به کار بود. بعدها نیز مشوق گروهی از خوانندگان جوان روزگار خود شد. از جمله «داریوش رفیعی» خواننده خوش صدای دهه 30، که با تشویق بدیع‌زاده به رادیو راه یافت و تا زمان حیاتش (بهمن 1337) بیش‌تر ایام را با بدیع‌زاده به سر می‌برد و در خوانندگی نیز تا حدودی از شیوه وی پیروی می‌کرد.

وقوع جنگ جهانی دوم مهم‌ترین حادثه به وقوع پیوسته در زمان حیات بدیع‌زاده بود. او در این دوران به هندوستان و آلمان رفت و در آن‌جا به فعالیت خود ادامه داد.

در سال 1315 خورشیدی، کمپانی صفحه پرکنی «اودئون» آلمان به صورت رسمی از او دعوت می‌کند تا به آلمان برود و تعدادی صفحه پر کند. او در آن سال به برلین می‌رود و در این سفر «اسماعیل ساتری»، تنها نوازنده‌ایی بود که وی به همراه داشت؛ ساتری نوازنده ویولون و تار بود که از نظر علمی نیز به موسیقی وارد بود. از این رو  در آن جا به کمک میزبان آلمانی خود برای پیدا کردن هنرمندان مناسب تحقیق کرد و با گروه کوچکی که عبارت از یک ویولونیست و یک پیانیست بود، تعداد 40 صفحه بر روی صفحه گرامافون کمپانی اودئون ضبط می‌کند. «خزان عشق» یا «شد خزان»‌ که از معروف‌ترین و زیباترین آثار ماندنی بدیع‌زاده در دستگاه همایون با شعری از «رهی معیری» سراینده نامیست، از بارزترین آن‌ها است. او هم‌چنین کنسرت بزرگی نیز در شهر بمبیی برای پارسیان ایرانی در تجلیل از مقام فردوسی شاعر بلند آوازه ایران اجرا کرد، که همیشه آن را از افتخارات بزرگ دوران زندگی خود می‌دانست.

بسیاری از بزرگان چون «اسماعیل مهرتاش» (هنرمند ارزنده تیاتر، موسیقی، و معلم آواز)، «علی تجویدی»، «پرویز یاحقی»، «منوچهر همایون‌پور»، «بیژن ترقی»، «نورا همایون»، و هم‌چنین شاعر گران‌قدر «نواب صفا» تا آخرین لحظه‌های زندگی، از جمله نزدیکان دایمی او بوده‌اند؛ و به واسطه‌ی همین هم‌نشینی‌ها، او خاطرات و یادداشت‌های فراوانی از تمام هنرمندان هم عصر خود و تا حدودی پیش از خود در حفظ داشت و از این رو، می‌توان او را به عنوان حافظ بخشی از تاریخ موسیقی ایرانی نام برد که خوش‌بختانه تمامی این خاطرات و یادداشت‌های بیش از 60 سال زندگی هنری و معارشت با طبقات مختلف هنرمندان به صورت دست نوشته از او باقی مانده است.

بداهت و تازگی و عدم تکرار جمله‌ها و قسمت‌های مختلف آهنگ‌های بدیع‌زاده که در هیچ‌یک از آن‌ها دو قسمت مساوی و یک‌سان با یک آهنگ شنیده نمی‌شود، از ویژگی‌های بارز آثار این هنرمند است

جواد بدیع‌زاده در بهمن 1357 دچار سکته مغزی شد؛ یک سالی در ایام بیماری گذشت، ولیکن در پانزدهم دی ماه تاب سکته دوم را نیاورد و در سن 77 سالگی در حالی که بیش از شش‌صد قطعه از درخشان‌ترین آثار موسیقی از خود به یادگار گذاشته بود، زندگی را بدرود گفت.

از میان آفریده‌هاى معروف او مى‌توان از سرود «ایران، کشور داریوش» و ترانه‌هاى «جلوه گل»، «داد دل»، «دل افسرده»، «هدیه خاک»، «گل پرپر»، و «خزان عشق» یاد کرد. «خزان عشق» که تا زمان ما جاذبه خود را حفظ کرده در سال ۱۳۱۳ در پیوند با متنى عاشقانه از «رهى معیرى» ساخته شده است.

یادش و نامش هماره جاودان

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»