اردوان روزبه/ رادیو زمانه
درحالی‌که «علی متکان» مدیر کل بورس و دانشجویان خارج از کشور وزارت علوم از توقف اعزام بورسیه به کشورهای آمریکا، انگلیس و کانادا می‌دهد، بسیاری از صاحب‌نظران آموزش از عدم توجه به زبان واسط یا زبان دوم که برای ایرانیان انگلیسی محسوب می‌شود در نظام آموزشی کشور خبر می‌دهند و این را یکی از دلایل مهم و غیر قابل انکار ادامه تحصیل بسیاری از ایرانی‌ها در مقطع‌های تحصیلی تکمیلی در خارج از کشور می‌دانند.
متکان اشاره می‌کند که عدم ارایه آموزش مناسب را دلیل توقف اعزام دانشجویان ایرانی به برخی از کشورها می‌توان خواند. درحالی‌که وقتی با مسوولان بخش گزینش چند دانشگاه نظیر یو‌تی‌ام و یا یو‌سی‌اس‌آی در مالزی و چند دانشگاه معتبر در استرالیا گفت‌گو می‌کردم، ضعف عمده دانشجویان ایرانی را در این دانشگاه‌ها عدم توانایی و تسلط به بیان و درک زبان دوم یعنی انگلیسی را اساسی‌ترین مشکل آن‌ها می‌دانند. آن‌ها باید پیش از دروس دوره‌های از زبان انگلیسی را بگذرانند تا بعد از آن به دروس اصلی بپردازند.
اما از سوی دیگر برخی از اساتید زبان‌شناس نظیر دکتر سید علی میرعمادی، معتقدند عدم توجه به زبان دوم نه تنها بر شرایط کیفیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور موثر است، بلکه در کاهش رشد تحصیلی در کشور نیز آن‌ها را بی‌نصیب نگذاشته است. او اشاره می‌کند که در دهه‌ی اخیر یادگیری زبان و ادبیات انگلیسی در بین دانشجویان ایرانی افت کرده‌است. حضور دانشجویانی که زمینه‌های یادگیری زبان انگلیسی در بین آن‌ها بسیار ضعیف است و هم‌چنین از بین رفتن انگیزه‌های یادگیری این زبان را از دلایل اصلی افت یادگیری در دانشگاه‌های کشور دانسته‌است.
او ادامه می‌دهد که حتا در مورد دانشجویان زبان انگلیسی تعدادی از داوطلبان کنکور به رقم ضعف در درس انگلیسی و تنها به واسطه کسب رتبه و امتیاز در سایر دروس وارد رشته زبان انگلیسی شده‌اند که این امر بیشترین لطمه را به آن‌ها وارد می‌کند.
آیدین یک ایرانی ساکن در خارج از کشور و در آستانه ورود به دانشگاه است. اینک او در کالج آغاز به تحصیل کرده‌است. وی اشاره می‌کند که باید حداقل برای ارتباط با دروس دانشگاهی کشور میزبان دست‌کم یک سال انگلیسی را بخواند. آیدین می‌گوید: «اوایل خیلی مشکل داشتم. بعد از مدتی دوستان ایرانی پیدا کردم و مشکلاتم کم‌تر شد. البته سعی کردم به کلاس زبان بروم و زبان یاد بگیرم.»
الان آمادگی رفتن به دانشگاه و یادگیری دروس به زبان انگلیسی را دارید؟
نه هنوز در آن حد تلاش نکردم.
اما در ایران هم زبان انگلیسی از پایه راهنمایی تدریس می شود…
معمولن آموزش زبان کارآمدی نبود و معلم‌ها ما را در بخشی از کلاس آزاد می‌گذاشتند. بقیه‌اش هم طوطی‌وار چیزی گفته می‌شد و باید ازبر می‌شد و امتحان داده می‌شد و می‌رفت پی کارش.
دوستانت هم این مشکل را دارند؟
این مشکل برای اکثر ما هست.
به عنوان یک فارسی‌زبان که در یک کشور دیگری زندگی می‌کنید ندانستن زبان دوم برای شما چه تبعاتی دارد؟
در خیلی جاها نمی‌توانم صحبت کنم و از حق خودم دفاع کنم و حرف خودم را بزنم و این خیلی بد است. باید زبان را یادبگیرم به خصوص که در مالزی که مکانی توریستی است و از اکثر نقاط به این‌جا می‌آیند باید بتوانم رابطه برقرار کنم. متاسفانه در کشور ما اهمیتی به زبان داده نشده و ما همه این مشکل را داریم.
▪ ▪ ▪
دکتر میر عمادی عدم تعامل میان آموزش عالی و آموزش‌و‌پرورش و عدم ارتباط میان دروس مقطع متوسطه و دانشگاه را نیز یکی از عوامل افت تحصیلی دانشجویان به خصوص در دروس زبان انگلیسی و نظیر آن می‌داند. مباحث کتاب‌های دوره متوسطه و دانشگاهی از نظر او هیچ گونه ارتباطی با یکدیگر ندارند در حالی که آموزش‌ها باید به صورت زنجیره‌وار به محصل‌ها آموزش داده شود.
اما این مشکل فقط برای افرادی نیست که در مقاطع تحصیلی مختلف مشغول هستند به نظر می‌‌رسد مشکل به‌صورتی جدی در بین ایرانی‌هایی که برای ادامه زندگی به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند سایه افکنده‌است. ایرانیان در برخی موارد سال‌ها طول می‌کشد تا با جامعه میزبان ارتباط برقرارکنند و بتوانند خواسته‌ی اولیه‌شان را مطرح کنند. این عدم ارتباط در برخی موارد صدمات سنگینی نیز به زندگی آن‌ها می‌زند. تاثیرات به سزایی که در برخی موارد آن‌ها را درگیر معضلات و مشکلات روحی و روانی کرده است.
مینا 36 ساله دو سال است که از ایران به مالزی مهاجرت کرده‌است: «ندانستن زبان باعث‌شده که اعتماد به نفسم را از دست بدهم و منزوی شوم.»
تلاشی هم برای عوض‌کردن این شرایط کرده‌اید؟
متاسفانه چون ایرانی‌ها در این‌جا زیاد هستند نتوانستم در ارتباط با سایر ملل پیشرفتی داشته باشم.
فکر می‌کنید چرا ایرانی‌ها در کشورشان زبان دوم را یاد نمی‌گیرند؟
به این خاطر که مدارس در ایران خیلی دیر آموزش انگلیسی را شروع می‌کنند. اگر از سنین پایین به یادگیری زبان می‌پرداختیم مشکلی نداشتیم.
▪ ▪ ▪
دکتر سیدعلی میرعمادی زبان‌شناس ادامه می‌دهد: «یادگیری زبان انگلیسی یا سایر زبان‌های بیگانه هیچ ارتباطی با چیرگی تسلط فرهنگ بیگانگان در فرد ندارد اما ترویج این نظریه نادرست انگیزه‌های یادگیری زبان‌های بین‌المللی را در برخی خانواده‌های ایرانی سلب کرده‌است.»
وی تاکید می‌کند: «یادگیری زبان‌های بین‌المللی امروزه ضرورت‌دارد و باید به شکل کارشناسی‌تر و صحیح‌تری آموزش آن در مقاطع مختلف تحصیلی دنبال شود.»
«الهام عرب» مدرس زبان انگلیسی در یک کالج به نام کستوری است. او به صورت تخصصی کارش روش‌سازی در یادگیری زبان است:
با توجه به این‌که من به دانشجویان دیگر کشورها هم آموزش زبان داده‌ام نمی‌توانم به طور قطعی بگویم که سواد انگلیسی دانشجویان ایرانی کم است. اما به عنوان یک مدرس زبان که سال‌ها در ایران هم تدریس کردم، متوجه این مسئله شده‌ام که خیلی از ایرانی‌ها در سطح بسیار پایینی از زبان قرار دارند. من با تعداد افرادی که مسلط به زبان انگلیسی باشند خیلی کم برخورد کردم.
چرا زبان انگلیسی که پایه و بنیان ارتباط ما با دنیای خارج است در سطح پایینی قرار دارد؟
شاید چیزی که می‌گویم زیاد خوش‌آیند نباشد اما در این چندین سال تدریس متوجه شدم از نکات اصلی که باعث درگیری دانشجویان با این معضل شده‌است، انگیزه پایین و نبود پشت‌کار و کم‌صبر بودن در یادگیری و عدم مسوولیت‌پذیری است. ما در ایران بهترین کتاب‌ها و امکاناتی نظیر اینترنت و ماهواره را داریم و کسی نمی‌تواند از نبود امکانات شکایتی داشته باشد.
آیا سیستم و فرهنگ آموزشی در ایران را این موضوع دخیل نمی‌دانید؟
به طور یقین سیستم آموزشی در مدارس ضعیف است و در این بحثی نیست. از مقطع راهنمایی مشغول یادگیری زبان انگلیسی می‌شویم و زمانی که به دبیرستان می‌رسیم توانایی بالایی نداریم در نتیجه اغلب به موسسه و آموزشگاه زبان رجوع می‌کنند.
تبعات ندانستن زبان دوم برای کسانی که به عنوان میهمان به جامعه‌ای دیگر می‌روند چیست؟
من به‌طور ملموس این مسئله را دیده‌ام. در این‌جا هزینه و وقت زیادی باید صرف شود تا زبان انگلیسی را یاد بگیرند در برخی اوقات هم به دیگران کار خود را می‌سپارند که این امر هزینه‌ی زیادی دارد. اغلب هم به دلیل مشکلات زبان نمی‌توانند در دروس دانشگاهی موفق شوند. حتا برای ابتدایی‌ترین نیاز خود وابسته به افراد دیگر به عنوان مترجم می‌شوند. دانشجویانی که قادر نیستند هم‌پای دیگران پیش بروند دچار افسردگی می‌شوند و در آن‌ها سرخوردگی بوجود می‌آید. گاهی هم باید برای رفع نیاز خود به دیگران مراجعه کنند که این باعث افسردگی مضاعف می‌شود.
▪ ▪ ▪
شاید مواردی که در بالا رفت شامل برخی ایرانی ها حتا در داخل کشور نشود و گروهی نیز با انگیزه بالا از ابتدا سعی در یادگیری زبان دوم یا همان زبان واسط داشته باشند. اما درنهایت باید دانست در کشوری مانند مالزی که زبان رسمی آن «بهاسا مالایو» است، زبان انگلیسی مانند زبان مادری از ابتدا تدریس می‌شود و در برخی موارد نیز دروس به زبان انگلیسی تدریس می‌شود که چندی پیش اعتراض برخی از بنیادگران را به همراه داشت و باعث شد این تدربس زبان برای مدتی متوقف شود، اما وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که این توقف مقطعی است.
به هرحال برای آن‌هایی که می‌خواهند با دنیای بیرون ارتباط برقرارکنند این یک نیاز است لیکن برای جامعه ایرانی امروز با از میان رفتن مرزها با وسایل ارتباط جمعی یک خلا بزرگ است که تاثیر زیادی در زندگی و آموزش و تحصیل و روال آتی فرزندان این جامعه دارد. نباید فراموش کرد روزگاری پیش از این در ابتدای سال‌های پیروزی انقلاب در ایران برخی از مسوولان وقت زبان انگلیسی را زبان اجنبی خوانده و بیشتر بر روی یادگیری زبان عربی که آن را زبان قرانی می دانستند تاکید داشتند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
