مه‌شب تاجیک / رادیو کوچه
«و خدایان از آسمان آمدند و از ما جایی برای نشستن می‌خواستند و برای رسیدن به اهدافشان به قوم من علم نجوم و ریاضیات بخشیدند و روز موعود فرا رسید، آن‌ها از آسمان آمدند و بسیاری از اقوام من را با خود بردند و تنها من می‌دانم.»
این قسمت عجیب‌ترین بخش ترجمه‌ی متن لوح «مایا» است. شاید بتوان آمریکای‌جنوبی را مهد تمدن‌های اسرارآمیز زمین دانست. تمام این اسرار به‌وسیله‌ی قوم‌های «اینکا» و «مایا» به‌وجود آمده است. سرزمین آمریکای‌جنوبی از همان آغاز به‌عنوان یک معما در برابر مورخین و باستان‌شناسان قرار گرفته است. قوم مایا با فرهنگ‌ترین جامعه را در سراسر آمریکای مرکزی تشکیل داد. آنان در زمینه‌های ادبیات نوشتاری، شهرسازی، ریاضیات و ستاره‌شناسی به پیش‌رفت‌های قابل توجهی نایل آمده بودند. تمدنی که به نقطه‌ی اوج هنر و علم می‌رسد و بناهایی را می‌سازد که حتا دانش‌مندان امروز با تمام وجود در برابرش کرنش می‌کنند. این قوم آثار زیادی را در نقطه نقطه‌ی آمریکای جنوبی از خود به یادگار گذاشته، به عنوان مثال خرابه‌های جنگل‌های «کوات‌مالا » و «یوکاتان» را می‌توان با ساختمان‌های عظیم و با‌شکوه مصر مقایسه کرد. سطح زیربنای هرمی چون «چولولا» که در شصت مایلی شمال مکزیکو قرار دارد بزرگ‌تر از هرم «خوفو» است و زیر بنای هرمی که در «تئوتی هاکان» در 30 مایلی شمال شهر مکزیکو قرار دارد ناحیه‌ای به وسعت تقریبی هشت مایل را پوشانده و همه‌ی ساختمان‌های این بنا در یک خط و در جهت ستارگان قرار گرفته‌اند.
تمدن در میان قوم مایا پیش‌رفت می‌کرد و آنان به داد و ستد بازرگانی با شهرهای «مونت‌آلبان» و «تئوری‌هوالکان» در شمال پرداختند. اما باید درنظر داشت که شهرسازی مایاها پیش ا ز آن‌که شهرهای باستانی فوق ساخته شوند، آغاز شده بود. مایاهای باستانی از یک نژاد و تیره بودند و به زبان‌هایی مشابه سخن می‌گفتند. سرزمین‌های اولیه قوم مایا شامل منتهی‌الیه جنوبی مکزیک، گواتمالا، و قسمتی از کاستاریکا و هندوراس می‌شد، مساحتی به‌طور تقریبی به اندازه‌ی بریتانیای کبیر. قلمرو مایاها را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. نواحی کوهستانی جنوبی که به سواحل اقیانوس آرام می‌رسد، نواحی مرکزی پوشیده از جنگل و نواحی خشک شمالی که بعد از دوره ترقی این تمدن ساخته شد. سرانجام نه پیش‌گویی‌ها توانست تمدن مایا راز افول نجات بخشد و نه قربانی کردن‌ها.
تمدنی عظیم و شگفتی‌آفرین که امروزه هنوز که هنوز است دانش‌مندان به دنبال کشف واقعیت‌های مربوط به این قوم هستند و هنوز رمز و راز بسیاری در دل تاریخ آن‌ها پنهان است
مایاها تقویمی بسیار دقیق داشتند که تا میلیون‌ها سال را به‌صورت دقیق محاسبه کرده بودند که حتا امروز هم برای دانش‌مندان به‌صورت یک راز باقی مانده است. آن‌ها منجمان و ستاره‌شناسان بی‌همتایی نیز بودند که در کار خود بسیار خبره نشان داده بودند. آن‌ها پس از مهاجرت دوباره شروع به ساختن ساختمان‌ها، اهرام و معابد خود، مطابق تاریخی که قبلن در تقویم ثبت شده بود کردند. دیدبانی یا رصدخانه‌ی «چیچن» اولین و قدیمی‌ترین ساختمان مدور در مایا محسوب می‌شود و حتا در حال حاضر هم که مرمت شده به‌طور دقیق شبیه رصدخانه‌های امروزی است. ساختمان مزبور، مدور و ارتفاع آن از جنگل‌های اطراف بسیار بالاتر است. و به روی سه قطعه زمین مرتفع بنا شده است و در داخل، پله‌هایی مارپیچ قسمت‌های پایینی را به قسمت بالایی پست دیدبانی متصل می‌کند و در قسمت گنبدی این ساختمان دیدبانی دریچه‌ای است که می‌توان از طریق آن‌ها ستاره‌ها و صفحه آسمان را به خوبی دید و رصد کرد.
پرفسور «ریماند‌کارتایر» درباره مایاها اعتقاد دارد که « آن‌ها در خیلی از زمینه‌های علمی از همتایان یونانی و رومی خود جلوتر بودند. آن‌ها در ستاره‌شناسی و ریاضیات خیلی ماهر بوده و در نتیجه‌ی علم گاه‌شماری را به مرحله تکامل رساندند. آن‌ها رصدخانه‌های گنبدی شکلی را می‌ساختند که از نظر جهت‌یابی از رصدخانه های قرن هفدهم پاریس دقیق‌تر بود. از آن جمله می‌توان به رصدخانه « کاراکل» اشاره کرد که در شهر «چیکن ایتزا» در سه طبقه ساخته شده بود. در تمام تمدن‌های دنیا، کتابت به صورت ناقص آغاز شد و در طول سیر خود، به‌صورت یک‌نواخت و تدریجی تکامل پیدا کرد. اما این امر در مورد مایاها صدق نمی‌کند، زیرا هنر کتابت آن‌ها از همان آغاز تمدنشان به حد کمال رسیده بود. در ریاضیات نیز مایاها از وجود صفر باخبر بوده‌اند، آن‌ها صفر را به‌صورت یک صدف ریز به‌کار می‌بردند. هم‌چنین به سیستم اعشاری، لگاریتم و دیگر محاسبات ریاضی آشنا بوده‌اند. پرفسور «آنر» در این‌باره چنین نوشته است: «موقعی که تصویری در یک کتیبه به‌طور مثال ده مرتبه یا بیش‌تر تکرار می‌شود و یا تعداد پله‌های یک هرم تا انتها به‌صورت دقیق و حساب شده محاسبه می‌شود، این نشانه یک محاسبه‌ی دقیق ریاضی است. تمام هنر مایاها در ریاضیات متمرکز شده بود که در نهایت به روی کتیبه‌های سنگی منتقل شده است.»
مایاها از مسکن و موادمخدر استفاده می‌کردند. مردم مایا در مراسم مذهبی‌شان به‌طور مرتب از داروهای توهم‌زا استفاده می‌کردند که از مواد طبیعی تهیه می‌شد، اما در زندگی روزمره‌شان نیز برای تسکین درد نیز از این مواد استفاده می‌کردند. به طور معمول از نیلوفر، بعضی از قارچ‌ها، تنباکو و گیاهان دیگر برای ساخت نوشیدنی‌های الکی استفاده می‌کردند. علاوه براین همان‌طوری که در شعرهای مایایی گفته شده و بر سنگ‌ها تراشیده شده، آن‌ها برای جذب سریع‌تر و تاثیرگذاری بیش‌تر مواد مخدر، داروی مایع و آیینی را به خودشان تزریق می‌کردند.
آخرین حکومت تمدن مایا تا سال 1697 وجود داشت. «تایاسال» مکان آخرین پادشاهی مستقل تمدن مایا محسوب می‌شد و برخی از کشیشان اسپانیایی با مسالمت و آرامش آخرین پادشاه ایتزا یعنی «کانک» را ملاقات و موعظه می‌کردند. پادشاهی «ایتزا» بالاخره در سال 1697 تسلیم اسپانیایی‌ها شد. حالا مصنوعات و بناهای باستانی در چیچن ایتزا، در این آخرین منطقه خودمختار واقع شده است. قابل توجه این‌که بیش‌تر زمین‌هایی که این مکان‌های باستانی در آن‌جا واقع شده است، جزو زمین‌های خصوصی یک خانوده محسوب می‌شود، درحالی‌که دولت آن‌ها را متعلق به خود و درحقیقت خود را اداره کننده این مکان‌ها می‌داند.
هیچ‌کس به‌طور واقعی نمی‌داند که چه چیزی باعث نابودی فرهنگ مایا شد. به خاطر دلایلی که هنوز هم مورد بحث‌اند، مناطق اصلی زندگی مایا که در سطحی پایین‌تر از زمین اصلی قرار داشت به مرور و در طول قرون هشتم و نهم شیب بیش‌تری پیدا کرد و پس از آن کم‌کم رو به نابودی رفت. این ادعا با نوشته‌های تاریخی و سازه‌های معماری در مقیاس بزرگ پیوند دارد. تئوری‌های غیر‌اکولوژی در مورد نابودی مایا به چندین زیر گروه در یک رده، مثل زیاد شدن جمعیت، تاراج خارجی‌ها، شورش و طغیان‌های محلی و فروپاشی مسیرهای تجاری دسته‌بندی می‌شوند. فرضیه‌های اکولوژی شامل حوادث طبیعی، بیماری‌های واگیردار و تغییرات آب و هوایی می‌شوند. حالا دلیل و شاهدی دال بر افزایش جمعیت اضافه بر ظرفیت محیط بوده که موجب فرسودگی پتانسیل‌های زراعتی و شکار بیش از اندازه حیوانات می‌شده و همین عامل نابودی تمدن مایا را تضمین می‌کرده است. برخی از محققان به تازگی استدلال کردند که خشک‌سالی دویست ساله شدید و سختی منجر به سقوط و فروپاشی تمدن مایا شده است.
تمدنی عظیم و شگفتی‌آفرین که امروزه هنوز که هنوز است دانش‌مندان به دنبال کشف واقعیت‌های مربوط به این قوم هستند و هنوز رمز و راز بسیاری در دل تاریخ آن‌ها پنهان است.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
