پویا / واحد ترجمه / رادیو کوچه
توطئه‌ی القائده برای هدف قرار دادن شبکه حملونقل هوایی جهان باعث شده تا بحث‌های پیشین در خصوص هزینه‌های امنیتی دوباره مطرح شوند.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
در سال 1988 دو لیبیایی در مالت پس از خریداری یک استریوی ساخت شرکت توشیبا، داخل آن بیش از 280 گرم مواد منفجره جاسازی کردند. سپس آن را داخل کیف سامسونتی گذاشته و کیف را در هواپیمایی که عازم نیویورک بود، قرار دادند. پس از این ماجرا بود که دنیا متوجه شد حملونقل بین‌المللی در معرض حملات تروریستی چه‌قدر میتواند آسیب‌پذیر باشد. پرواز شماره‌ی 103 برفراز «لاکربی» (Lockerbie) در اسکاتلند منفجر شد و بیش از 270 مسافر آن کشته شدند.
هفته‌های گذشته اتفاقی افتاد که یادآور این واقعه‌ی دردناک بود. البته این بار خسارتی به بار نیامد اما اتفاقاتی که ممکن بود رخ دهد، تامل‌برانگیز است. دو بمبی که داخل کارتریج پرینتر لیزری جاسازی شده بودند به‌راحتی مسیر خود را از «صنعا» در یمن آغاز و سپس در دوبی و بریتانیا ادامه داده بودند، و درست چند ساعت قبل از پرواز به سمت شیکاگو رد‌گیری و کشف شدند. مسیری که بخشی از آن نیز در هواپیماهای مسافربری انجام شده بود.
اتفاقی که درست چند روز قبل از انجام انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا رخ داد و اگر سرویس امنیتی این کشور و عربستان صعودی موفق به کشف آن نمی‌شد، می‌توانست منجر به کشته شدن صدها نفر در هواپیما و چندین نفر روی زمین شود. اگرچه بمب‌گذاران در انجام ماموریت خود ناتوان بودند، اما توانستند توجه جهانیان را به خود جلب کنند. رییس جمهوری باراک اوباما، 24 ساعت بعد از خنثا شدن توطئه، طی بیانیه‌ای آن را محکوم کرد و نیروهای ضد تروریسم ایالات متحده وارد عمل شدند. مقامات امنیتی هواپیماهای دو شرکت «فدکس» (FedEX) و «یو.پی.اس» (UPS) را در فیلادلفیا و نیوآرک و هم‌چنین یک کامیون شرکت فدکس را در نیویورک مورد بازرسی قرار دادند. همه‌ی آن‌ها حامل محموله‌هایی از یمن بودند. ایالات متحده، بریتانیا، آلمان و هلند حملونقل محموله‌های باری از یمن را متوقف کردند. ایالات متحده حتا سرویس پستی خود را نیز در آن کشور تعلیق کرد.
توطئه‌ای که احتمالن کار القاعده بود، بار دیگر ضعف‌های سرویس امنیتی حملونقل بین‌المللی را آشکار کرد. سالانه حدود 37 میلیارد کیلوگرم بار در سراسر جهان توسط هواپیما جا‌به‌جا می‌شود که سهم ایالات متحده به تنهایی 16 میلیارد کیلوگرم است. حمل 3 میلیارد کیلوگرم از این حجم بار با پروازهای مسافری انجام می‌شود. در حالی که مسافران یاد گرفته‌اند بازرسی‌ها و کنترل‌های امنیتی فراوان را در فرودگاه‌ها تحمل کنند، دستورالعمل‌های امنیتی برای کنترل حملونقل محموله‌ها در کشورهای مختلف متفاوت است. در بعضی کشورها نظارت کامل روی کلیه محموله‌ها وجود دارد و در برخی دیگر تقریبن هیچ نظارتی وجود ندارد. ژوئن گذشته، مدیریت سرویس امنیتی حملونقل کالای ایالات متحده به کنگره‌ی این کشور اعلام کرد که تا پایان آگوست 2010 نمی‌تواند تمامی بارهای مسافران در پروازهای ورودی به ایالات متحده را کنترل کند. «جان سامون» (John Sammon) از سرویس امنیتی به کنگره اعلام کرد که به سه سال دیگر زمان احتیاج است تا بتوان نظارت بر محموله‌های ورودی مسافری را از 65 درصد به 100 درصد رساند. اگرچه خود او هم قبول داشت که هنوز مشخص نیست چگونه می‌خواهند این کار را انجام دهند. (تمامی محموله‌های داخلی مانند محموله‌های پرخطر خارجی کنترل می‌شوند، اما سرویس امنیتی مشخص نمی‌کند که چه محموله‌هایی در رده‌ی پرخطر قرار می‌گیرند و آیا چاپ‌گر ارسالی از یمن به شیکاگو محموله‌ای پر خطر محسوب می‌شده است یا خیر.)
در پس این آسیب‌پذیری مسایلی مانند تفاوت استانداردهای امنیتی در کشورهای مختلف و اساسن نیاز به آن و هم‌چنین مشکلات بازرسی در کشورهای فقیر نظیر یمن، خود را نمایان می‌کنند. سال گذشته سرویس امنیتی حملونقل هوایی در نظر داشت تا شرکت‌های هواپیمایی را وادار به کنترل دقیق تمامی محموله‌های باری ارسالی به ایالات متحده کند، اما بعد به این نتیجه رسیدند که الزام شرکت‌ها به اجرای این طرح، هزینه‌های سرسام‌آوری را در بر خواهد داشت. بر طبق گزارشی دولتی که در ژوئن 2010 منتشر شد سرویس امنیتی به این نتیجه رسید که اجرای بازرسی در این سطح در آینده‌ی نزدیک باعث افزایش هزینه‌ها برای مسافران پروازهای خارجی و کاهش ترافیک و حجم واردات خواهد شد. در تاریخ دوم نوامبر، «جان پیستول» (John Pistole)، رییس سرویس امنیتی اداره‌ی حمل نقل در کنفرانس حمل و نقل هوایی بین‌المللی خاطر نشان کرد که «امنیت نباید باعث رکود تجارت شود.»
این وضعیت شاید تا قبل از بمب‌گذاری اخیر قابل دفاع به نظر می‌رسید. به هر حال روند بهبود اقتصادی کاملن شکننده است و تاکنون هیچ صدمه‌ای از طریق بمب‌گذاری به هواپیماهای باری وارد نشده است. اما بمب ارسالی از یمن تا حد زیاد این استدلال را متزلزل نشان داد. «اد مارکی» (Ed Markey) نماینده‌ی دمکرات کنگره از ماساچوست، معتقد است که سرویس امنیتی تسلیم نگرانی‌های صنایع شده است. وی قانونی را در سال 2007 پیشنهاد داد که سرویس امنیتی را ملزم می‌کرد تا پایان آگوست 2010 کلیه‌ی محموله‌های ورودی به ایالات متحده مورد بازرسی قرار گیرند، می‌گوید: «دلایل مشابهی پس از حوادث یازده سپتامبر از سوی شرکت‌های هواپیمایی مطرح شد مبنی بر این‌که بازرسی از کلیه مسافران هواپیما باعث افزایش هزینه و ایجاد تاخیر می‌شود، در حالی‌که هیچ‌کدام از آن‌ها نهایتن اتفاق نیافتاد.» اگر بمب‌گذاری القاعده با موفقیت انجام می‌شد قطعن نحوه‌ی محاسبه‌ی هزینه‌ی کنترل‌های امنیتی، دچار تغییر می‌شد. سوال اصلی این است که این‌گونه قسر در رفتن نیز، همان تاثیر را خواهد داشت یا خیر.
به مقصد رسانیدن مرگ
طراحان این توطئه مهارت زیادی در بمب‌گذاری داشته و به‌خوبی از نقاط ضعف موجود در سیستم امنیتی حملونقل بین‌الملل با خبر بوده‌اند. بدنه‌ی کارتریج پرینتر به‌طرز هنرمندانه‌ای مهر و موم شده بود و ماده‌ی منفجره‌ی به‌کار گرفته شده نوعی پودر بود که عملن تشخیص آن از پودر عادی به‌کار رفته در تونر با استفاده از پویش‌گرهای اشعه‌ی ایکس، غیر‌ممکن است. قطعات الکترونیکی به‌کار رفته در کارتریج میتواند پوشش خوبی برای مکانیزم محرک باشد. در این مورد خاص یک گوشی تلفن هم‌راه به کارتریج پرینتر وصل شده بود تا به عنوان چاشنی عمل کند.
مقامات آمریکایی معتقدند که سازنده‌ی بمب «ابراهیم الاسیری» بوده است، فردی عضو القاعده. گمان می‌رود که الاسیری همان فردی باشد که سازنده‌ی بمب جاسازی شده در زیر شلوار است. بمبی که کریسمس گذشته در هواپیمایی که عازم دیترویت بود، چاشنی‌اش عمل نکرد. این توطئه بیش‌تر به این دلیل خنثا شد که بمب‌گذار نیجریه‌ای، «عمر عبدالمطلب»، حریف مسافران نشد. در این شرایط الاسیری به دنبال راهی برای حذف خطای انسانی بود، که شبکه‌ی حملونقل جهانی را از نزدیکی منزل خود هدف قرار داد. سیستم روان باربری بین‌المللی، پیک او برای رساندن بمب به مقصدش بود.
ارسال مرسوله از طریق شرکت فدکس یا یو پی اس از صنعا، تنها با ارایه‌ی یک کارت شناسایی معتبر مانند سایر نقاط جهان امکان‌پذیر است. اولین بمب در اواسط هفته‌ی گذشته به دفتر فدکس در صنعا برده شد و دومین بمب کمی آن طرف‌تر از دفتر یو پی اس ارسال شد. هر دوی این دفاتر در خیابان «حدا» قرار دارند. محله‌ای که به خاطر رستوران‌های غربی‌اش مورد توجه یمنی‌های ثروت‌مند است. مشخص نیست که آیا این بسته‌ها مورد هیچ‌گونه بازرسی در دفتر پیک یا فرودگاه صنعا قرار گرفته بودند یا خیر. معمولن در دفتر پیک مسوول مربوطه قبل از بسته‌بندی از محموله، بازرسی چشمی به عمل می‌آورد و طبق گفته‌های یک کارمند با سابقه‌ی یکی از شرکت‌های بین‌المللی حملونقل مرسولات در صنعا، سرویس امنیتی فرودگاه صنعا تمامی محموله‌های ارسالی به خارج از کشور را با پویش‌گرهای اشعه‌ی ایکس کنترل می‌کند.
این‌که محموله‌ها چه مراحلی از بازرسی را در یمن گذرانده‌اند شاید کم‌ترین اهمیت را داشته باشد. شرکت‌های فدکس و یو پی اس هم پرواز باری از صنعا ندارند. بنابراین محموله‌ها یک راست به آغوش مسافران هواپیماهای مسافربری می‌رود. بمب شرکت فدکس با یک هواپیمای ایرباس مسافربری شرکت «قطر ایرویز» (Qatar Airways) به مقصد دوحه حمل شد. «اکبر الباکر» مدیر قطر ایرویز در این رابطه گفت که هیچ‌گونه بازرسی روی محموله انجام نگرفته و انجام هرگونه بازرسی از حیطه‌ی مسوولیت این شرکت هواپیمایی خارج است. او گفت: «بازرسی محموله‌های ارسالی در حیطه وظایف شرکت هواپیمایی نیست.» از دوحه این محموله توسط یک جت مسافربری دیگر به دوبی ارسال شد تا به مرکز تقسیم بار شرکت فدکس برود. (در دوم نوامبر الباکر گفت که دیگر مطمئن نیست بمب از طریق پرواز قطر ایرویز ارسال شده باشد.)
بسته‌ی ارسالی دوم از یمن در راه «کلن» (شهری در آلمان) به سوی مرکز تقسیم بار شرکت یو پی اس بود و این بسته نیز از دوبی گذر کرده بود. اگر بگوییم بازرسی‌ها در صنعا چندان سخت‌گیرانه نبوده باشد، بازرسی‌ها در دوبی، در به‌ترین حالت به صورت تصادفی (راندوم) بوده است. اگرچه محموله‌های ارسالی از طریق دوبی 24 ساعت در آن‌جا متوقف می‌مانند، قبل از این‌که به سوی مرکز بعدی حرکت کنند، اما طبق گفته‌ی یکی از مقامات هواپیمایی مسافری امارات متحده‌ی عربی، معمولن چیزی بیش از بازرسی ساده روی برخی از بسته‌ها انجام نمی‌شود. «معمولن تا مسئله‌ی مشکوکی وجود نداشته باشد، روی محموله‌های ترانزیتی بازرسی انجام نمی‌شود.» این حرفی است که «سیف الصعیدی» (Saif al-Suaidi) مدیر عامل شرکت هواپیمایی مسافری، در یک گزارش تلویزیونی محلی بیان کرد.
با گذشت هر قدم از آغاز سفر تشخیص بمب با استفاده از پویش‌گرها سخت‌تر می‌شود. وقتی که آن‌ها به مراکز اصلی تقسیم می‌رسند (مانند کلن برای یو پی اس و دوبی برای فدکس) بسته‌هایی که به یک مقصد مشترک می‌روند دسته‌بندی می‌شوند و در مخازن مخصوص حمل بار قرار گرفته و مهر‌و‌موم می‌شوند. وقتی که داخل مخازن هستند بازرسی از مرسوله‌ها بسیار دشوار می‌شود. تنها ماشین آلات خاصی هستند که می‌توانند تصاویر جز به جز از محموله‌های داخل مخازن ارایه دهند. امروزه حمل هوایی بیش از 75 درصد محموله‌های ارسالی با استفاده از مخازن حمل بار انجام می‌شود.
از مرکز تقسیم کلن، بسته‌ی شرکت یو پی اس، داخل یک مخزن و سوار بر یک بوئینگ ام دی به مرکز تقسیم دیگری در فرودگاه «ایست میدلندز» (East Midlands) در بریتانیا ارسال شد. جایی که بسته در انتظار ارسال به فیلادلفیا و نهایتن شیکاگو بود. به‌خاطر اطلاعاتی که احتمالن از طریق یک منبع صعودی به دست آمده بود، پلیس محلی بار هواپیما را چک و بسته را پیدا کرد. در ابتدا، در بازرسی‌ها اثری از مواد منفجره به دست نیامد و هواپیما برای پرواز به مقصد ترخیص شد. پس از پیدا شدن بسته‌ی دوم در مرکز تقسیم بار فدکس در دوبی بود – که احتمالن آن هم با استفاده از همان منبع اطلاعاتی کشف شد- که سرویس امنیتی بریتانیا دوباره بار را کنترل کرد و این بار موفق به کشف بمب شد.
هزینه‌ها و پیامدها
مقامات سال‌ها است که از خطرات حمل محموله‌های باری با هواپیماهای مسافری مطلع هستند. پیش از این، مدیریت سرویس امنیتی به دولت آمریکا هشدار داده بود که خطرات ناشی از حملات تروریستی با استفاده از جاسازی مواد منفجره در محموله‌های ارسالی بسیار جدی است و احتمال این‌که این حملات از طریق هواپیماهای مسافری انجام شوند، بسیار زیاد است. در سال 2007، دفتر حساب‌رسی دولتی به سرویس امنیتی هشدار داد که بزرگ‌نمایی این خطر ممکن است آسیب‌های جدی به صنایع هوایی وارد کند.
اما بازرسی فرآیند دشواری است. حتا اگر دستورالعمل‌های بازرسی در ایالات متحده هم بی‌عیب بود، باز هم اختلاف نظر در روش‌های اعمال شده از سوی دولت‌های خارجی وجود داشت. تامل‌برانگیزترین بخش گزارش دفتر حساب‌رسی دولتی که در ماه ژوئن منتشر شد، این بود که سرویس امنیتی نمی‌تواند به‌طور قطعی در مورد کارآمدی استانداردهای بازرسی سایر کشورها در رد‌گیری این قبیل بمب‌های ساخت القاعده، اظهار نظر کند. سرویس امنیتی از کشورهای مشکل‌ساز نام نمی‌برد تا مبادا آن‌ها را شرمنده نکند. سیاستی که «مارکی» – نماینده‌ی ماساچوست- آن را به شو تشبیه می‌کند. وی می‌گوید: «دولت ما برای بالا بردن سطح استانداردهای بازرسی در این کشورها سخت‌گیری لازم را به عمل نمی‌آورد.» اما حتا کشورهایی که از تجهیزات پیش‌رفته برخوردارند نیز از شناسایی این قبیل بمب‌ها ناتوان هستند. پیش‌تر بریتانیا اعلام کرده بود که کلیه بارهای مسافری را قبل از سوار شدن به هواپیما بازرسی می‌کند، اما بعدن مشخص شد که بریتانیا نیز مانند دوبی روی محموله‌های باری ارسالی نظارتی به عمل نمی‌آورد. سرویس امنیتی در تلاش است از طریق لابی کردن، موافقت سایر کشورها را برای اجرای قوانین امنیتی در سطحی قابل قبول، به دست آورد چرا‌که برقراری امنیت بدون هم‌کاری سایر کشورها امکان‌پذیر نیست.
تکنولوژی تنها میتواند تا اندازه‌ای موثر باشد. مدیریت سرویس امنیتی، تکنولوژی بیش از 77 نوع پویش‌گر را برای استفاده در فرودگاه‌ها تایید کرده است، متاسفانه ورودی اکثرشان آن‌قدر بزرگ نیست که مخازن باری را بتوان از زیر آن‌ها عبور داد، آن‌هایی هم که ورودی بزرگی دارند عمدتن یا گران هستند و یا قابلیت تولید شدن در سطح انبوه را ندارند. در ماه ژوئن، سامون از مدیریت سرویس امنیتی به کنگره گفت: «من و هم‌کارانم از سرعت کم پیش‌رفت تکنولوژی و روند تایید شدن آن‌ها نگران هستیم.» دست‌گاه‌هایی وجود دارند که می‌توانند مخازن بار را بدون باز کردن، پویش کرده و مواد منفجره را قبل از ورود به هواپیما شناسایی کنند، اما هریک از این دست‌گاه‌ها قیمتی بیش از 10 میلیون دلار داشته و برای بازرسی از هر محموله به زمانی 5 تا 10 دقیقه نیاز دارد. با در نظر گرفتن فرودگاه‌های پرترافیک، هزینه‌های انجام این بازرسی‌ها سرسام‌آور خواهد بود. یکی از گزینه‌های مدیریت سرویس امنیتی این است که بخشی از مسوولیت را بر عهده‌ی شرکت‌های حامل بار بگذارد و آن‌ها را ملزم به بازرسی از کلیه محموله‌های ورودی به آمریکا کند. اما تاکنون سرویس امنیتی انجام این کار را بی‌مورد خوانده و آن را کند‌کننده‌ی روند فعلی بازرگانی دانسته است.
مسئله‌ی اساسی این است که بازرسی به تنهایی منجر به امنیت نخواهد شد. القاعده در پیدا کردن نقطه‌ضعف‌ها خوب عمل می‌کند و الاسیری بمب‌ساز یمنی، نیز در کار خود بسیار خلاق است. «استیو آلترمن» (Steve Alterman) عضو اتحادیه باربری هوایی می‌گوید: «اگر تنها راه شناسایی باز کردن کلیه بسته‌ها باشد، ما از عهده‌ی آن برنمی‌آییم، چون که انجام این کار غیر‌ممکن است.» البته او درست می‌گوید اما نمی‌توان منتظر بود تا تروریسم تجارت جهانی را متوقف کند. اگر این اتفاق بیافتد ممکن است ترسناک‌ترین خبر هفته رقم بخورد.
برگرفته از مجله‌ی تایم
نوشته‌ی: ماسیمو کالابرسی(Massimo Calabresi)
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
