«شهر سوخته عظمت تمدن و فرهنگ»

امیر و کاملیا / رادیو کوچه

شهر سوخته در ساحل رودخانه‌ی «هیلمند» و ۵۶ کیلومتری شهر باستانی زابل قرار دارد. شهری که نقش بسیار مهمی در ایران باستان داشته است. زادگاه رستم و پهلوانان نامی ایران زمین است.  اگرچه امروز بخش اعظم تمدن ایران باستان و رودخانه‌ی هیلمند در کشورهای پاکستان و افغانستان قرار گرفته است. سیستان جایی است که توانست تا قرن‌ها خصلت مرد‌پروری خود را حفظ کند و در سده‌های نزدیک به مولف تاریخ سیستان عیاران و جوان‌مردانی چون یعقوب لیث بپرورد. شهر سوخته از نظر زمانی هم‌زمان با تمدن سومر در بین‌النهرین و تمدن‌های «هاراپا» و «موهنجودارو» در شمال غربی پاکستان بوده است. شباهت مجسمه‌های یافت شده با آن‌چه که در هاراپا و موهنجودارو وجود دارد این نظریه را اثبات می‌کند علاوه بر این‌که ابزارها و علوم پیش‌رفته‌ای که در شهر سوخته وجود دارد حکایت از شهری بزرگ و تجاری در ۶۰۰۰ سال پیش می‌کند.

فایل صوتی را از اینجا بشنوید

فایل را از این جا دانلود کنید

نژاد و زبان مردم شهر سوخته :

علی‌رغم پیدا کردن بیش از ۴۰۰۰۰ اسکلت در گورستان‌های این شهر هیچ‌کس موفق به شناسایی نژاد مردمی که در این ناحیه می‌زیسته‌اند نشده است. همین مشکل در خصوص شهرهای باستانی هاراپا و موهنجودارو نیز وجود دارد و در نتیجه باستان‌شناسان را به این باور سوق داده است که مردم از همان نژاد ناشناس سو‌مری بوده‌اند که به مناطق خوش آب و هوای زمین در کنار رودخانه‌های عظیم کوچ می‌کردند و با یک‌دیگر ارتباطات تجاری داشته‌اند. علاوه بر این جثه‌ی عظیم اسکلت‌ها پس از پوسیده شدن در طول ۶۰۰۰‌سال باز هم این باور را تقویت می‌کند که پهلوانان عظیم الجثه‌ی ایران باستان هم‌چون گیو، گودرز، گرشاسب، سام، نریمان و رستم از همان نژاد بوده یا دورگه بوده‌اند.

زبان مردم شهر سوخته و به‌طور کلی مردم نواحی بلوچستان و زابلستان باستان نا‌شناس باقی‌مانده و کسی قادر به رمز‌گشایی نوشته‌ها و مهرهای کشف شده نیست. اما آن‌چه مسلم و قابل اثبات است این است که زبان پهلوی و زبان اوستایی از جمله زبان‌هایی بوده‌اند که توسط برخی قبایل و سلسله‌های باستان تکلم می‌شده‌اند و هم‌چنان امروز به ما رسیده‌اند.

تجارت:

شهر سوخته «ایران باستان» به کشورهایی هم‌چون سومر، هاراپا، موهمجودارو و مصر وسایل صنعتی و جواهرات و وسایل تزیینی صادر می‌کرده است.

دین مردم شهر سوخته :

به غیر از تعدادی مجسمه‌ی بت‌مانند از خدایان مونث و چند پیکره‌ی مرد که گمان می‌رود طبقه‌ی روحانی را نشان دهد علایم دیگری یافت نشده که بتوان دین اصلی مردم را مشخص کرد. اما در جدیدترین کاوش‌ها ساختمان یک معبد بسیار بسیار بزرگ کشف شده است که به زودی پاسخ به این سوال را خواهد داد.

آب و فاضلاب :

سراسر شهر سوخته دارای سیستم پیش‌رفته‌ای برای انتقال آب به منازل و سطح شهر است و جنس لوله‌ها از سفال خاصی است. چیزی که در تمدن‌های بسیار پیش‌رفته مانند عیلامی‌ها و هخامنشیان می‌بینیم و از یک قوم کوچک بسیار بعید است که این‌قدر به مسئله بهداشت و تامین مصرف مردم و ساکنین اهمیت بدهند. شهر سوخته در منطقه‌ای کاملن غیر زلزله خیز «حتا تا امروز» بنا شده «درست مانند تمدن‌های سومر، مصر و دره‌ی سند.» این شهر ۲ بار به‌طور کامل سوخته شده اما باز ساخته شده است و ناگهان بدون هیچ نشانی در ۲۱۰۰‌سال پیش از میلاد تخلیه شده است. دقیقن هم‌زمان با ناپدید شدن تمدن‌های دره‌ی سند «یعنی هاراپا و موهمجو دارو.» طبق کتیبه‌های آشور باستان این دقیقن همان تاریخی است که آنوناکی‌ها ناگهان زمین را ترک کردند.

دلیل این خروج ناگهانی در کتب عهد عتیق و متون باستان تغییر ناگهانی آب و هوای زمین از مرطوب به خشک بوده است. تمامی مناطقی که این تمدن‌ها در آن به‌وجود آمده بود به‌دلیل تغییر مدار زمین، گرم و خشک شدند و این موجودات «آنوناکی» برای حیات به محیطی بسیار سبز و مرطوب نیاز داشته‌اند. از این رو ناگهانی ناپدید می‌شوند اما انسان‌های دو رگه که از آمیزش آنوناکی و مردم زمین به‌وجود آمده بودند در زمین باقی ماندند که احتمالن همین انسان‌ها سلسله‌های مشهور و پادشاهان و پهلوانان را تشکیل می‌داده‌اند.

جراحی مغز در 5000 سال پیش:

اسکلت کامل پیدا شده از یک دختر 14 ساله که مورد جراحی مغز قرار گرفته است‌. چهره‌ی این دختر توسط اندام‌شناسان باستان‌شناس در تصویر فوق بازسازی شده است. محل کشف اسکلت‌هایی که مورد جراحی قرار گرفته‌اند، به هم‌راه وسایل زینتی و چند کوزه ساخت و استفاده از چشم مصنوعی در 5000‌سال پیش تعجب بیش‌تر باستان‌شناسان و مورخان زمانی زیادتر شد که دریافتند در ۵۰۰۰ سال قبل، جراحی مغز و ساخت و کار گذاشتن چشم مصنوعی، در شهر سوخته انجام گرفته است. پیش از این تصور می‌شد که تنها مصریان باستان دست به جراحی می‌زدند «بر اساس نوشته‌های سینوهه مصری، پزشک مخصوص فرعون» هم‌چنین عکس، اسکلت زنی ۳۵ ساله را نشان می‌دهد که طی جراحی بسیار ظریف، از چشم مصنوعی استفاده می‌کرده. جنس این کره‌ی چشم نامشخص است و توسط تارهای بسیار باریکی از طلا به عصب‌های چشم متصل شده بوده است.

مشخصات چشم مصنوعی کشف شده، به گزارش استاد سجادی: «مطالعات اولیه نشان داده‌اند که این چشم مصنوعی، مربوط به چشم چپ یک زن تنومند ساکن شهر سوخته بوده است که در گور شماره 6705 مدفون بوده‌. سن این زن بین 25 تا 30 سال تخمین‌زده شده است.» بررسی بیش‌تر توسط پزشکان، مشخص شد که زیر طاق ابروی زن مذکو آثار آبسه و جراحی داشته است. به‌علت طول زمان زیادی که بخش زیرین چشم مصنوعی با پلک چشم در تماس بوده آثار ارگانیکی پلک چشم بر روی پروتز مصنوعی مشخص است. جنس این چشم مصنوعی یا پروتز کاملن هنوز مشخص نشده است اما به نظر می‌رسد از جنس قیر طبیعی با مخلوط یک نوع چربی حیوانی درست شده است.

وسط این پروتز خالی است که چشم از داخل آن پیدا بوده است. بدنه‌ی چشم مصنوعی با نوعی مفتول طلایی احاطه گردیده و توسط 2 سوراخ موازی به چشم این زن پیوند زده شده بوده. نقشی که در روی این چشم مصنوعی طراحی شده دقیقن شبیه به موی‌رگ‌های ریز داخل چشم انسان می‌باشد. ضمنن به هم‌راه اسکلت این زن عجیب تعدادی لوازم مانند: «یک کیسه چرمی، یک آینه مفرغی، و تعدادی مهرهای تزیینی و تعدادی ظروف سفالی کشف شده است. زمان فوت و درگذشت این زن با استفاده از کربن 14 و مطالعات آزمایش‌گاهی حدود 3هزار سال قبل از میلاد مسیح تایید شده است.»

پروتز یا چشم مصنوعی که در داخل جمجه یک اسکلت زن در 4 هزار سال که به تازگی کشف و جهانیان را شگفت زده کرد. این پروتز و محل‌های بخیه بر روی آن دیرینه‌شناسان را با پزشکانی زبردست و شگفت مواجه کرده، که این قوم ناشناخته و عجیب ولی پیش‌ترفته، در 4000 سال پیش در کشور ایران، چگونه می‌توانشتند عمل‌های جراحی به این ظرافت و دقت انجام بدهند؟ تصویر بازسازی شده چهره زنی که با یک چشم مصنوعی در 4 هزار سال پیش زندگی می‌کرده و توسط پزشکان آن دوره مورد جراحی زیبایی و بازسازی قرار گرفته است. با کشف این اثر پیشینه پزشکی در ایران به حدود 5000 سال می‌رسد. جراحی مغز به این شکل هنوز در هیچ‌جایی از کره زمین با ساده ترین وسایل موجود و بدون تجهیزات اتاق عمل دیده نشده است .

تاس‌ها و تخته‌نرد در شهر سوخته

چه تفکر عظیم و شگفت و پویایی در این مردم وجود داشته که حتا وسایل بازی‌شان نیز شبیه به وسایل امروزی است وسیله‌ای بازی شبیه به تخته نرد که دارای تاس و مهره‌هایی شبیه به تخته نرد امروزی بوده و در گور شماره 731 به‌دست آمد. گزارش استاد سجادی باستان‌شناس ایرانی از کشف تخت نرد باستانی: «بازی از شهر سوخته به تمدن بین‌النهرین رفته است‌. به تازگی از گور باستانی موسوم به شماره ۷3۱ قدیمی‌ترین تخت نرد جهان به هم‌راه ۶۰ مهره آن در شهر سوخته کشف شد. این تخته نرد بسیار قدیمی‌تر از تخت نردی است که در گورستان سلطنتی اور در بین‌النهرین کشف شده بود. آقای سجادی گفته که این تخت نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است. چون آبنوس در سیستان و بلوچستان نمی‌روییده و مشخص است که از هند وارد شده است. روی این تخت نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است.

به نظر می‌رسد که چنین طرحی هم به موضوع‌های فرهنگی و فلسفی هند مربوط باشد، چرا که چنین علامتی در فرهنگ هند به معنی مرکز انرژی‌های حیاتی در بدن انسان است‌. این تخت نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد‌. مهره‌ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ‌های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه است. به نظر آقای سجادی: «‌این تخت‌نرد ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال قدیمی‌تر از تخت نرد بین‌النهرین است و به‌همین دلیل او فکر می‌کند این بازی از شهر سوخته به تمدن بین‌النهرین رفته است. گروه تحقیق و کاوش هنوز روش بازی با این تخت نرد را نیافته است. یک جسد خاکستر شده انسان 5000 ساله در شهر سوخته که در هنگام آتش سوزی در هنگام نیایش و یا خواب بسر می‌برده است.»

یک گور قدیمی در شهر سوخته متعلق به یک زن و شوهر

اینان مدتی قبل از آتش‌سوزی و نابودی همیشگی شهر سوخته از دنیا رفته بودند. جالب است بدانید هنوز دست‌بند و زیور آلات زن به هم‌راه اسکلت مشخص بود و با نگاه اول مشخص می‌شد که کدام زن و کدام مرد هستند. سن تقریبی این دو حدود 30 سال بوده و چنان عاشقانه در بغل و کنار یک‌دیگر به‌خاک سپرده شدند که گویی در آن دنیا نیز با یک‌دیگر خواهند بود. در کنار آن‌ها مقداری غذا و لوازم مورد نیاز در آن دنیا برای‌شان گذاشته شده بوده است .

یک نمونه مهر ، کشف‌شده در شهر سوخته

این مهرها جهت شناسایی افراد مهم یا افراد حکومتی و یا اعتبار بخشیدن به فرمان‌های حکومتی و هم‌چنین برای شناخت تجار معروف یا مال‌التجاره‌های معتبر، در طول تاریخ استفاده می‌شده است.  تا کنون این مهره‌ها بیش‌تر در حفاری‌های دوران هخامنشی کشف شده بود. نکته قابل توجه این‌که با کشف تعداد زیادی از این مهرها، معلوم شد که ساکنان شهر سوخته چنان متمدن بوده‌اند که از تجارت و سلسله مراتب اجتماعی کاملن پیش‌رفته‌ای برخوردار بوده‌اند و چنان طبقات اجتماعی جالب و پیش‌رفته‌ای داشته‌اند که افراد با توجه به موقعیت‌شان نسبت به یک‌دیگر از برتری و شناسایی و اعتبار خاصی برخوردار بودند. یک فقره شانه بسیار جالب فلزی که در کوره به شکل ماهرانه‌ای ساخته شده است. این اثر نشانه‌ای از نوع تفکر و رفتار اجتماعی ساکنان ایران‌زمین در 5 هزار سال پیش است. باستان‌شناسان از روی همین آثار مکشوفه به عادات، سنن و عمق تمدن یک ملت پی ‌می‌برند.

نقاشی متحرک

یکی از قدیمی‌ترین نقوش متحرک به‌دست آمده در جهان کشفی که باستان‌شناسان را متحیر کرد. کشف قدیمی‌ترین تصویر متحرک که بر روی یک سفال، با استادی و مهارت بسیار کشیده شده. در این تصویر یک بز کوهی یا گوزن در حال جهش به سمت یک درخت‌چه برای خوردن گیاه آن است. جالب است بدانید این ظرف سفالی پس از کشف، سر و صدای عجیبی به پا کرد و دقیقن پس از انتشار خبر کشف این اثر جالب ناپدید شد و هم اکنون کسی جای آن را نمی‌داند. این کشف بازگو‌کننده قدیمی‌ترین نقاشی متحرک درجهان است. که توسط ایرانانیان ابداع شده است.

تکه‌ای از سر یک مجسمه شبیه به گربه که با ظرافت و دقت بالایی طراحی و نقاشی شده است. یک نمونه پارچه کشف شده از لباس یک شهروند شهر سوخته در 5 هزار سال پیش جالب است بدانید در آن زمان ساکنین این شهر لباس کامل بر تن می‌کردند :

سفال‌های کشف شده در شهر سوخته

این سفال‌ها همگی رنگی بوده و با رنگ‌های طبیعی در 5 هزار سال پیش لعاب داده شده است‌. یک نمونه گردن‌بند از سفال رنگی را نیز مشاهده می‌کنید.

لیست اشیایی که تاکنون در منازل و گورهای شهر سوخته پیدا شده :‌

باستان‌شناسان با یافتن مهره‌ها و گردن‌بندهایی از لاجورد و طلا در یک گور در‌باره روش‌های ساخت ورقه‌ها و مفتول‌های طلایی به پژوهش پرداختند و دریافتند صنعت‌گران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی ابتدا صفحه‌های طلایی بسیار نازک به قطر کم‌تر از یک میلی‌متر تهیه کرده و بعد آن‌ها را به شکل لوله‌های استوانه‌ای درمی‌آوردند و پس از اتصال دو سوی ورقه‌ها به یک‌دیگر مهره‌های سنگ لاجورد را در میان آن قرار می‌دادند.

– مهرهایی از جنس لاجورد و صدف و فیروزه

– سفال با امضای سفال‌گر بر روی آن

– خانه‌ی معمولی با چند اتاق خواب و اتاق‌نشیمن

– شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های همگانی هم‌چون آپارتمان

– چکش مفرغی، مسی،  سوزن

– کاسه‌های مرمری

-اشیای وارداتی از تمدن ‌هاراپا و سند که ارتباط و تعامل این تمدن‌ها را ثابت می‌کند .

– النگوهاو مهره‌ها و مجسمه‌ها و پیکره‌های انسانی

– بذر خربزه،  حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج خوراکی و بذر زیره‌ی کرمانی

– کوره های سفال‌گری و کوره‌های ذوب فلزات

– دکمه، تبر، بند کفش، قلاب و شانه‌ی سر

– خط‌کش با دقت نیم میلی‌متر. این خط‌کش به‌طول 10 سانتی‌متر با دقت نیم میلی‌متری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط‌کش در شهر سوخته زابل نشان‌گر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیش‌رفت‌های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده‌اند. این خط کش بعنوان قدیمی‌ترین خط‌کش دنیا شناخته شده است.

– طناب، سبد، لباس، تخم حشرات، ناخن و مو «که در هیچ نقطه‌ی باستانی تا به حال یافت نشده و نشان می‌دهد که این قسمت از ایران کاملن دست نخورده باقی مانده است.»

زنان شهر سوخته پنج‌هزار‌سال پیش طبق مد روز لباس می‌پوشیدند. میراث خبر، گروه استان‌ها  تحقیقات باستان‌شناسان درون قبور گورستان محوطه باستانی شهر سوخته نشان داد که زنان شهر سوخته مطابق مد روز پنج‌هزار‌سال پیش لباس می‌پوشیدند و به استفاده از زیورآلات و آرایش خود اهمیت می‌‌دادند. این بررسی‌ها روی قبور و به‌خصوص مطالعه روی اسکلت زنان در کاوش‌های فصل پیش انجام شده و باستان‌شناسان، نحوه آرایش و نوع پوشش زنان شهر سوخته را به‌دقت مورد مطالعه قرار داده‌اند. اشیای داخل قبوری که با مردگان درون قبرهای پنج‌هزار‌سال پیش به درون خاک می‌رفتند، باستان‌شناسان و محققان را به این اطلاعات ره‌نمون کرده است.

«منصور سجادی»، باستان‌شناس و سرپرست هیات کاوش در شهر سوخته در این‌باره به «میراث خبر» گفت: «در تمام قبور متعلق به زنان شهر سوخته، سرمه‌دان، سرمه و شانه دیده می‌شود. زنان این منطقه به زیورآلات خود توجه می‌کردند و بیش‌ترین اشیای به‌دست آمده از شهر سوخته را زیورآلات قیمتی تشکیل می‌دهند که با هنرمندی و ظرافت بسیار ساخته شده‌اند.» وی در ادامه افزود: «زنان شهر سوخته در استفاده از سنگ‌های گران‌قیمت بسیار تبحر داشتند و گردن‌بندها و دست‌بندهای به‌دست آمده از این منطقه، یکی از شاه‌کارهای هنری پنج‌هزار‌سال پیش محسوب می‌شود. در قبری متعلق به یک زن 18 ساله بسیار ثروت‌مند، سرمه‌دان، سرمه، شانه، جعبه آیینه فلزی، میله سرمه‌کشی مرمری، هاون سرمه‌کوبی و سایر وسایل تزیینی به دست آمده است. جنس و نوع اشیا نشان می‌دهد که این زن بسیار ثروت‌مند بوده، اما در قبور دیگر زنان نیز همین اشیا با جنس‌های معمولی و ارزان‌تر دیده می‌شود.»

سجادی هم‌چنین درباره پوشش زنان شهر سوخته گفت: «از روی بقایای پارچه‌های به دست آمده از شهر سوخته و هم‌چنین پیکره‌های یافت شده در این منطقه، متوجه شدیم که زنان شهر سوخته لباسی همانند لباس «ساری» که در هندوستان و پاکستان استفاده می‌شود، می‌پوشیده‌اند. مردمان شهر سوخته از صنعت پارچه‌بافی بسیار بی‌نظیری برخوردار بوده‌اند و همین امر موجب شده که آنان در انتخاب رنگ و نقش لباس خود، تنوع زیادی داشته باشند. در یکی از پیکره‌های یافت شده، زن شهر سوخته لباسی مانند «ساری» پوشیده و لباس او از روی سینه به پایین با پولک و سنگ‌های قیمتی، تزیین شده است. تحقیقات روی زنان شهر سوخته در مجموع نشان می‌دهد که زنان پنج هزار سال پیش در این منطقه مطابق مد روز لباس می‌پوشیدند و ثروت‌مندی آنان موجب شده بود که آنان بسیار خوش‌لباس بوده و به آرایش خود بسیار اهمیت بدهند.

به هر حال این منطقه و تمدن اعجاب‌انگیزچیزی حدود 4500 سال پیش بر اثر یک آتش‌سوزی عظیم، آن‌قدر عظیم که نمی‌توانسته کار حمله احتمالی قومی به این منطقه باشد این شهر را از بین برده است. این آتش‌سوزی می‌تواند آتش‌سوزی‌های عظیم ناشی از گرم شدن زمین، یک جنگ ویران‌گر، و یا صاعقه‌های بزرگی بوده باشد که توانسته شبانه و طی چند روز یک شهر را کاملن  تبدیل به خاکستر کند. شهر سوخته به‌علت رمزها و رازهای بسیار، بهشت باستان‌شناسان معرفی شده و هر روز چیز تازه‌ای برای کشف شدن دارد. اینان واقعن چه کسانی بوده اند‌‌؟

منابع

Sign in   Recent Site Activity   Terms   Report Abuse

ایرانیکا

ویکی پدیا

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»