محبوبه شعاع / رادیو کوچه
بیست و سوم دسامبر برابر با زادروز «ژان فرانسوا شامپولیون» دانش‌مند، زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی است. او زاده سال 1790 بود و پس از سال‌ها تحقیقات دشوار و بی‌وقفه به راز و رمز خط «هیروگلیف» مصریان باستان پی برد و موفق شد تا مفهوم نشانه‌های این خط باستانی را دریابد.او در سال 1832 و در سن 42 سالگی درگذشت.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
«ژان فرانسوا شامپولیون» در روز بیست و سوم دسامبر سال ۱۷۹۰ میلادی در یکی از شهرهای «فرانسه» متولد شد. برادر بزرگ‌ترش «ژاک ژوزف» که خود دانش‌مندی پژوهش‌گر به‌شمار می‌رفت مراقبت کامل آموزش و پرورش او را بر دوش گرفت و تا دوازده سال دقیقه‌ای از آموزش به او دست نکشید.
از سال ۱۸۰۴ ژان فرانسوا به یافتن رمزهای دبیره (خط) «هیروگلیف» دل‌بسته شد و دریافت که برای کام‌یابی در این کار آشنایی با زبان‌های شرقی لازم است. این بود که در همان اوان جوانی چندین زبان کهن را فرا گرفت.
او که از یک نبوغ ذاتی در فراگیری زبان‌های کهن برخوردار بود، ابتدا به فرا گرفتن یونانی و رومی روی آورد و سپس به آموختن زبان‌های عبری، قبطی، عربی و سریانی پرداخت. شانزده ساله بود که رساله او درباره نام‌های گیتی‌شناختی مصر باستان مورد تحسین و تایید اعضای «دانشگاه گرنوبل» قرار گرفت.
سپس به پاریس رفت و با سرسختی بسیار به پژوهش‌های روش‌مند خود در دبیره‌های مصری به ویژه دبیره قبطی ادامه داد و کوشید تا از راه این دبیره، کلید دبیره‌های هیروگلیف مصری را به‌دست آورد. او با دانش بسیار خود توانست در سال ۱۸۰۹ در سن نوزده سالگی به استادی رشته تاریخ در دانشگاه گرنوبل گماشته شد.
از سال ۱۸۰۴ ژان فرانسوا به یافتن رمزهای دبیره (خط) «هیروگلیف» دل‌بسته شد و دریافت که برای کام‌یابی در این کار آشنایی با زبان‌های شرقی لازم است
گفته می‌شود: «که شامپولیون پس از سرنگونی ناپلئون از امپراتوری فرانسه و بازگشت سلسله «بوربون‌ها» به سلطنت این کشور، مورد بی‌مهری قرار گرفت و کرسی خود را در دانشگاه از دست داد.»
اما برادر بزرگش باز هم او را زیر چتر حمایت خود گرفت و ژان فرانسوا جوان توانست به لطف کمک‌های بی‌دریغ برادرش به تحقیقات خود ادامه دهد. بدین ترتیب، او نزدیک به همه عمر خود را صرف خواندن بازمانده‌های باستانی مصر کرد.
وی با بهره‌گیری از بررسی‌های دانش‌مندانی که پیش از او این راه را رفته بودند، سرانجام در سن ٣٢ سالگی توانست، آن‌چه را که به سه زبان بر روی سنگ «رشید» نوشته شده بود، بخواند و از تطبیق آن‌ها با یک‌دیگر به کشف راز دبیره یا خط هیروگلیف نایل آید.
فرانسوا رفته‌رفته توانست الفبای دبیره مصری، سپس فرهنگ واژگان و سپس دستور زبان مصرکهن را آماده کند و یافته‌های خود را به سال 1822 در یک رشته یادداشت‌هایی برای انجمن ملی فرانسه بفرستد. این یادداشت‌ها سپس به هزینه دولت فرانسه با نام شناسه‌های دبیره هیروگلیفی مصر کهن چاپ و پخش شد.
او که برای مدت دو سال به ایتالیا رفته بود. پس از بازگشت به میهن به فرمان «شارل دهم» پادشاه فرانسه به فرنشینی بخش مصری موزه «لوور» گماشته شد. از سال ۱۸۲۸ تا ۱۸۳۰ فرانسوا و یک استاد ایتالیایی به نام «روسلینی» سراسر مصر را گشتند و با گردآوری طرح‌ها و نگارهای کنده‌کاری‌های بازمانده‌های باستانی سرزمین فرعون‌ها و یادداشت‌های روشن که به آن‌ها پیوست دادند نسخه‌ای در چهار جلد با نام یادبودهای مصر تهیه کردند.
فرانسوا هنگام بازگشت از مصر ترتیب بردن دو ستون یادبود «لوکسور» را نیز داد، که مصریان پیش‌کش دولت فرانسه کرده بودند. با این باز در سرنوشتش نبود که خود گواه ره‌یافت آن‌ها به پاریس باشد. زیرا ژان فرانسوا شامپولیون در چهارم مارس سال 1832 درگذشت و دو ستون یاد شده در یازدهم می همان سال پس از مرگ وی به بندر فرانسه رسید.
ژان فرانسوا در سن ۴٢ سالگی درگذشت، بی‌آن‌که فرصت یابد دستور زبان مصری و فرهنگ‌نامه مصری که به تالیف آن‌ها پرداخته بود را به اتمام برساند.
و ماجرای چگونگی کشف راز هیروگلیف، لشکرکشی «ناپلئون بناپارت» به مصر در سال‌های ۱۷۹۸ تا ۱۷۹۹ میلادی موجب شد تا آثار باستانی مصر به کانون توجه دانش‌مندان آن روزگار مبدل شوند.
در سال ۱۷۹۸ میلادی، دانش‌مندانی که هم‌راه ناپلئون به مصر رفته بودند و در «دلتای نیل» موفق به کشف یک لوح سنگی از جنس «بازالت سیاه رنگ» شدند که بر سطح آن متنی توسط راهبان شهر «ممفیس» در دوران سلطنت «بطلمیوس پنجم» از سلسله فراعنه مصر حک شده بود.
این متن به سه خط «یونانی قدیم»، «دموتیک» یک خط مصری جدیدتر و «هیروگلیف» خط مقدس مصریان باستان نوشته شده بود. این لوح با ارزش خیلی زود توسط دریاسالار «هوراشیو نلسون انگلیسی» که در آن زمان با فرانسوی‌ها می‌جنگید از آن‌ها ربوده شد و امروز در بریتیش موزیوم لندن از آن نگه‌داری می‌شود. این لوح کنجکاوی بسیاری از دانش‌مندان، آن زمان از جمله شامپولیون جوان برانگیخت.
و اما کشف شامپولیون راه را برای مصرشناسان و باستاشناسان گشود تا به تاریخ و تمدن مصرباستان و فراعنه پی برده و رازهای این تمدن غنی باستانی را کشف کنند. شامپولیون را هم‌چنین بنیادگذار دبستان مصرشناسی خوانده‌اند.
منبع‌ها:
ویکیپدیا
گوگل
دانش‌نامه آریانا
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
