اکبرترشیزاد / رادیو کوچه
مفهوم ژانر، برگرفته از زبان فرانسه به‌معنای «گونه»، «دسته» و مشتق از واژه لاتین (genus) است. این مفهوم نقش مهمی در طبقه‌بندی و ارزش‌گذاری ادبیات ایفا کرده بود و در بررسی‌های ادبی، به اشکال مختلف به‌کار می‌رفت تا به تمایزهای میان انواع متن اشاره کند. نوع نمایشی مانند حماسی، تغزلی، دراماتیک، نوع رابطه با واقعیت هم‌چون داستانی و غیرداستانی و نوع پی‌رنگ شامل کمدی یا تراژدی.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
با گسترش هنر هفتم یعنی سینما و تنوع موضوع‌ها و سبک‌ها، کم‌کم نیاز به دسته‌بندی فیلم‌ها، موجب شد تا اصطلاح ژانر درسینما نیز مورد استفاده قرار گیرد. باید توجه داشت نظام ژانری و ژانرها مفاهیمی انتزاعی هستند، که بر اساس توافقی اعلام نشده، بین سازندگان و تماشاگران بنا شده‌اند. ژانر مجموعه‌ای از قواعد را برای ساختار روایی و تصویری شکل می‌دهد، که هم برای فیلم‌ساز و هم برای بیننده آشنا هستند. در واقع این خود فیلم‌ها هستند که به‌طور ضمنی مفاهیم ژانری را موجودیت می‌بخشند.
ژانر نظامی است، از نشانه‌ها و قراردادهای قابل پیش‌بینی و تعداد محدودی از عناصر خصلت‌نما که به وسیله آن می‌توان به طبقه‌بندی فیلم‌ها پرداخت. هر ژانر از طریق همین عناصر خصلت‌نما صاحب الگوی خاص می‌شود. این الگو دارای گستره‌ی محدودی از دال‌ها و نشانه‌هاست، که تعیین‌کننده تصمیم‌های فیلم‌ساز نیز هست. به‌عنوان مثال نمی‌توانیم به یک قهرمان وسترن و یا یک کارآگاه شهری به هر صورت که بخواهیم لباس بپوشانیم یا مسلح کنیم یا از جایی به جای دیگر ببریم، بلکه هر ژانر بر اساس الگوی خود، اشیا و مکان‌های خاص خود را دارد. ژانرها به مثابه نظام‌های رسمی دارای الگوهای قابل شناسایی‌اند که از دال‌ها و نشانه‌ها ساخته شده‌اند و مطابق با قوانین ترکیب و ساختار به کار گرفته می‌شوند.
طی سال‌های آغازین تولید فیلم، هر فیلم اغلب به وسیله طول زمانی و موضوعش شناخته می‌شد و اصطلاحات ژانری، آزادانه و بی‌ضابطه به فیلم‌ها اطلاق می‌شدند، مانند «فیلم‌های داستان‌دار» یا «فیلم‌های زد وخوردی». هنگامی که در دهه‌ی 1910 عرضه‌ی فیلم از تقاضا پیشی گرفت، اصطلاحات ژانری به‌طور فزاینده برای شناسایی و تفکیک فیلم‌ها به‌کار رفتند. واژگان ژانری سینمای اولیه در واقع نوعی زبان ارتباطی اختصاری رایج میان توزیع‌کنندگان و نمایش‌دهندگان فیلم‌ها بودند. واژگان ژانری سینمای اولیه به‌طور معمول از اصطلاحات ادبی و تاتری اخذ شده بودند، هم‌چون «کمدی» و «رمانس» و یا فقط دست‌مایه را توصیف می‌کردند، مانند «فیلم‌های جنگی». اما واژگان ژانری سال‌های بعد اغلب از تجربیات مختص سینما به‌دست آمده بودند، هم‌چون «فیلم تروکاژی» یا همان جلوه‌های ویژه، «فیلم انیمیشن» و «فیلم تعقیبی». با ضابطه‌مند شدن تولید فیلم در طول جنگ جهانی اول و پس از آن، واژگان ژانری بیش از پیش تخصصی شدند.
در بین دست‌اندرکاران مختلف سینما، ژانر یا گونه کاربردهای متفاوتی دارد که سه بخش از دیگران مهم‌ترند. در بخش تولید، مفهوم ژانری الگو و معیاری برای تصمیمات تولید و وظایف عوامل آن فراهم می‌کند و در واقع این آگاهی ضمنی، شیوه ارتباطی ویژه‌ای میان اعضای گروه سازنده ایجاد می‌کند. برای عرضه‌ی کار و اثر، مفهوم ژانری روشی ابتدایی و بنیادین برای تفکیک محصول عرضه می‌کند و به این ترتیب نوعی شیوه ارتباطی اختصاری را میان تهیه‌کننده و پخش‌کننده یا میان توزیع‌کننده و نمایش‌دهنده شکل می‌دهد و این بدان معناست که خریدار می‌داند با چه نوع فیلم از نظر محتوا و ساختار مواجه است. در ارتباط با مخاطبان و یا در واقع مصرف‌کنندگان اثر، مفهوم ژانری الگوهای استاندارد هم‌دلی تماشاگر را تعیین می‌کند و به او روشی برای انتخاب می‌دهد. به این ترتیب ارتباط میان نمایش‌دهنده و مخاطب تسهیل می‌شود.
صنایع سینمای نو پا و در حال تکامل بیش‌تر ژانرهای فیلمی ضعیفی دارند، در حالی که در کشورهایی که سینما ریشه‌های هنری و یا صنعتی قوی‌تری دارد، هم‌چون اروپا و آمریکا، ژانرها از قدرت بیش‌تری برخوردارند. اگر چه ژانرها در هر کشوری برای شناخت سینمای ملی اهمیت دارند، نظام استودیویی هالیوود از دهه 1930 سلطه‌ای جهانی بر تولید فیلم ژانر داشته است. صنعت سینمای آمریکا ژانرهای نیرومندی را به مدت بیش از نیم قرن به مخاطبان در سرتاسر جهان تحمیل کرده است، در حالی که صنایع ملی دیگر کشورها به همان میزان که از لحاظ حجم تولید عقب‌تر هستند، مدون و قاعده‌مند نشده‌اند و ژانرها در آن‌جا شهرت کم‌تری دارند و بیش‌تر تحت تاثیر ژانرهای آمریکایی هستند.
برخی از نمونه‌های مشهورتر ژانرها به قرار زیرند. البته هر کدام از این گونه‌ها ممکن است به ژانرهای ریزتر و یا در واقع به زیرژانر تقسیم گردند. علمی تخیلی، مستند، کمدی، پویانمایی، ترسناک، بیوگرافی، تاریخی، ماجراجویی، اکشن، هنری، عاشقانه، جنایی و وسترن. فراموش نکنیم که این‌ها نام‌ها و گونه‌های مقدسی نیستند و همواره هنرمندانی بوده‌اند که با خلاقیت خود توانسته‌اند ژانرهای جدیدی را در سینما بنیان نهند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
