مصطفا خلجی / رادیو کوچه
mostafa.k@koochehmail.com
در دومین برنامه از «مصائب خبرنگاری» به مناسبت آغاز سال نوی میلادی، گزارشی تقریبن جامع از مشکلات خبرنگاران سراسر جهان در سال 2010 را ارایه می‌کنیم. این گزارش با نام «بیلان آزادی مطبوعات در جهان ٢٠١٠» توسط سازمان گزارش‌گران بدون مرز در پاریس تهیه شده است.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
کاهش مرگ خبرنگاران در مناطق جنگی
در سال میلادی ٢٠١٠ در سراسر جهان ۵٧ خبرنگار به هنگام انجام وظیفه خود کشته شده‌اند. سال گذشته این آمار ٧۶ نفر بود که نشان‌گر کاهشی ٢۵ درصدی است. تعداد روزنامه‌نگاران کشته شده در مناطق جنگی در طی سال‌های گذشته کم‌تر شده است. نکته قابل ملاحظه این است که تشخیص هویت قاتلان در میان باندهای مافیایی، نطامیان، گروه‌های مذهبی افراطی و دولت‌ها بیش از پیش دشوار شده است.
«ژان فرانسوا ژولیارد» دبیر اول سازمان گزارش‌گران بدون مرز در این‌باره اعلام کرد: «نسبت به سال گذشته تعداد کم‌تری خبرنگار در مناطق جنگی کشته شده‌اند، حرفه‌کاران رسانه‌ها بیش از هر کس قربانی تبه‌کاران و باندهای قاچاق مواد مخدر شده‌اند. باندهای مافیایی و شبه نظامیان نخستین عاملان قتل خبرنگاران در جهان هستند. مقامات حکومتی کشورهایی که در آن‌ها خبرنگاران به قتل می‌رسند، مسوولیت اصلی را در این زمینه بر عهده دارند. اگر دولت‌ها همه‌ی تلاش خود را برای مجازات قاتلان خبرنگاران به کار نگیرند، عملن به شریک جرم جنایت‌کاران تبدیل می‌شوند.»
خبرنگاران گروگان‌های باج‌گیری
در ادامه گزارش سازمان گزارش‌گران بدون مرز آمده است، سال میلادی ٢٠١٠ از سال‌های گذشته با رشد چشم‌گیر ربودن خبرنگاران متمایز می‌شود. در سال ٢٠٠٨ این تعداد ٢٩ مورد بود، در سال ٢٠٠٩، این رقم به ٣٣ مورد رسید و در سال ٢٠١٠ آمار روزنامه‌نگاران ربوده شده ۵١ مورد است. خبرنگاران کم‌تر از پیش به‌عنوان ناظران بیرونی انگاشته می‌شوند. بی‌طرفی و ماموریت حرفه‌ای آن‌ها نیز مورد احترام قرار نمی‌گیرد.
گزارش‌گران بدون‌مرز در این باره اعلام می‌کند : «ربودن خبرنگاران بیش‌تر از پیش رایج شده است و کشورهای بیش‌تری را در بر گرفته است. برای نخستین بار، در سال ٢٠١٠ هیچ‌کدام از ۵ قاره‌‌ی جهان از این بلا بی‌نصیب نماندند. خبرنگاران در عمل به وسیله‌ای برای باج‌گیری تبدیل شده‌اند. ربودن خبرنگاران به ربایندگان امکان تامین مالی فعالیت‌های‌شان را می‌دهد، دولت‌ها را به سرخم کردن در برابر درخواست‌های‌شان وادار می‌کند و این گونه پیام‌‌شان را به افکار عمومی می‌رسانند. برای گروه‌های درگیر تضمین‌کننده‌ی شکلی از تبلیغات برای خود است. در این‌باره نیز دولت‌ها برای شناسایی و به عدالت سپردن گروگان‌گیران باید تلاش بیش‌تری انجام دهند. بدون این تلاش گزارش‌گران محلی و خارجی امکان حضور در برخی مناطق را نخواهند داشت و مردمان آن‌جا با سرنوشت تلخ خود تنها خواهند ماند.»
در عراق خشونت علیه روزنامه‌نگاران از سر گرفته شده است
در سال ٢٠١٠ به‌ویژه در افغانستان و نیجریه خبرنگاران با این خطر رو در رو بوده‌اند. در افغانستان ربودن «استفان تاپونیه» و «هروه دکی‌ئر» و سه هم‌کار افغان‌شان از ٢٩ دسامبر ٢٠٠٩ تا امروز یکی از طولانی‌ترین گروگان‌گیری‌های تاریخ روزنامه‌نگاری فرانسه از آغاز دهه نود میلادی است.
هیچ نقطه‌ای از جهان نیست که در آن روزنامه‌نگاری کشته نشده باشد
در سال میلادی ٢٠١٠ در ٢۵ کشور جهان خبرنگار کشته شده است. از زمان انتشار بیلان سالانه‌ی گزارش‌گران بدون مرز تا امروز این نخستین‌بار است که در این تعداد کشور خبرنگار به قتل رسیده است. نزدیک ٣٠ درصد خبرنگاران کشته شده در قاره آفریقا به قتل رسیده‌اند، در «آنگولا»، «کامرون»،«نیجریه»، «اوگاندا»، «جمهوری دمکراتیک کنگو»، «سومالی» که هفت کشور از ٢۵ کشور تشکیل‌دهنده قاره آفریقا هستند، اما آسیا با ٢٠ مورد قتل و پاکستان در صدر آن با ١١ روزنامه‌نگار کشته شده مرگ‌آورترین قاره جهان برای خبرنگاران است.
از زمان انتشار «بیلان» سالانه‌ی گزارش‌گران بدون مرز تا امروز و در میان ۶٧ کشوری که در آن‌ها خبرنگاران به قتل رسیده‌اند، در تعداد اندکی از آن‌ها چون «افغانستان»، «کلمبیا»، «عراق»، «مکزیک»، «پاکستان»، «فلیپین»، «روسیه» و «سومالی» هیچ تغییری چشم‌گیری به‌وجود نیامده است. در این کشورها می‌توان گفت فرهنگ خشونت علیه مطبوعات نهادینه شده است. سه کشور پرخشونت در طی ده سال گذشته افغانستان، عراق و مکزیک هستند. در پاکستان هرسال چون سال پیش تکرار می‌شود، خبرنگاران که یا از سوی گروه‌های اسلامی مورد هدف قرار می‌گیرند و یا قربانی عملیات انتخاری می‌شوند، سنگین‌ترین هزینه را در سال گذشته پرداخت کرده‌اند.
در عراق خشونت علیه روزنامه‌نگاران از سر گرفته شده است. در کل ٧ روزنامه‌نگار درسال ٢٠١٠ کشته شده‌اند، اکثر آن‌ها پس از عقب‌نشینی ارتش آمریکا به قتل رسیده‌اند. در ٢٠٠٩ این آمار ۴ نفر بوده است. خبرنگاران در این کشور قربانی جریان‌های مختلفی از جمله قدرت‌های محلی، گروه‌های فاسد، جنبش‌های مذهبی هستند که مستقل‌بودن‌شان را نمی‌پذیرند.
در مکزیک خشونت مفرط باندهای قاچاق‌بری علیه همه‌ی مردم و به‌ویژه بر ضد روزنامه‌نگاران شاخص عمل می‌کند. این امر گزارش‌دهی از وقایع را تخریب کرده است. گزارش‌گران برای اجتناب از خطر، مجبور به انجام کاری حداقلی هستند.
«هندوارس»، در آمریکای مرکزی، دارای سه روزنامه‌نگار کشته شده است، در میان نه خبرنگار به قتل رسیده، در سال ٢٠١٠ – در ارتباط با حرفه روزنامه‌نگاری است. در پی کودتای ٢٨ ژوئن ٢٠٠٩ خشونت سیاسی نیز به خشونت «سنتی» جرایم سازمان‌یافته، پدیده رایج در این منطقه، اضافه شده است.
در سال گذشته، تایلند نیز که مطبوعات علی‌رغم مشکلات روی داده از استقلال نسبی بهرمند هستند، از آسیب در امان نماند. در ماه آوریل و می دو روزنامه‌نگار خارجی، «فابیو پولانگی» ایتالیایی و «هیروکی مورموتو» ژاپنی به هنگام درگیری میان پیراهن قرمزها هواداران، «تاکسین شین واتارا»، نخست وزیر سابق و پلیس در بانکوک و به احتمال زیاد با شلیک ماموران پلیس کشته شدند.
کشته شدن خبرنگاران در اروپا
در سال گذشته دو روزنامه‌نگار اروپایی در یونان و لیتونی به قتل رسیدند، که تا امروز چگونگی و چرای قتل آن‌ها مشخص نشده است. در یونان که عدم ثبات سیاسی و اجتماعی بی‌تاثیر بر کارکرد رسانه‌ها نیست، «سوکراتیس گویولیاس» خبرنگار و مدیر رادیو تما ٩٨،٩ در تاریخ ١٩ ژوئیه با شلیک گلوله در برابر منزلش به قتل رسید. پلیس تا این لحظه یک گروه چپ‌گرای افراطی به نام «فرقه انقلابیون» را مسوول قتل اعلام کرده است.
در برابر خشونت و سرکوب، بسیاری از حرفه‌کاران رسانه‌ها مجبور به ترک کشور خود شده‌اند. در سال گذشته ١٢٧ روزنامه‌نگار از ٢٣ کشور جهان مجبور به ترک کشور خود شده‌اند
در لیتونی کشوری که تا کنون از محیطی آرام برای مطبوعات بهرمند بوده است «گریگوریجیس نمکوف» مدیر و سردبیر روزنامه میلیون و مالک یک شبکه تلویزیونی در تاریخ ١۶ آوریل ٢٠١٠ با شلیک دو گلوله در سرش به هنگام بازگشت از یک جلسه کاری کشته شد.
اینترنت پناه نیست
گزارش‌گران بدون مرز به تحقیق در‌باره قتل وب‌نگار مصری خالد محمد سعید ادامه می‌دهد. وی پس از بازداشت‌اش در یک کافی نت از سوی دو پلیس با لباسی شخصی در خیابان مورد ضرب و شتم قرار گرفته و به قتل رسید. بنا‌بر اطلاعاتی که منتشر شده است وی در انتشار ویدئویی از دخالت ماموران پلیس در پخش مواد مخدر دست داشته است. پزشکی قانونی علت مرگ وی را زیاده روی در استفاده از موارد مخدر اعلام کرده است. اما عکس‌های منتشر شده از پیکر او این امر را رد می کند و تایید‌کننده قتل به وسیله ضرب و شتم است.
آمار وب‌نگاران دستگیر شده نسبت به سال گذشته به شکل نسبی ثابت مانده است. این امر نشان‌گر عادی‌شدن سرکوب وب‌نگاران و سانسور اینترنت است. مسدودسازی سایت‌ها دیگر امری تابو نیست، سانسور اشکال دیگری را نیز به خود گرفته است: «تبلیغ سیاسی یک طرفه و تهاجمی و استفاده بیش‌تر از حملات سایبری برای به سکوت وادار کردن کاربران معترض. نکته مهم دیگر این است که سانسور فقط از سوی دولت‌های سرکوب‌گر اعمال نمی‌شود و می‌تواند از سوی دمکراسی‌ها با وضع قوانین محدودکننده نیز به کار گرفته شود.
تبعید آخرین شانس
در برابر خشونت و سرکوب، بسیاری از حرفه‌کاران رسانه‌ها مجبور به ترک کشور خود شده‌اند. در سال گذشته ١٢٧ روزنامه‌نگار از ٢٣ کشور جهان مجبور به ترک کشور خود شده‌اند. برای دومین سال متوالی ایران با ٣٠ روزنامه‌نگار تبعیدی بیش‌ترین تعداد فرار روزنامه‌نگاران را به خود اختصاص داده است. آفریقای مرکزی نیز از خبرنگاران خالی می‌شود. نزدیک به ١۵ روزنامه‌نگار اتیوپیایی و سومالیایی در سال گذشته کشور خود را ترک کرده‌اند. تبعید اجباری ١٨ روزنامه‌نگار زندانی کوبایی به اسپانیا از جمله وقایع مهم سال ٢٠١٠ بود. این روزنامه‌نگاران از سال ٢٠٠٣ در زندان به‌سر می‌بردند.
آماری که سازمان گزارش‌گران بدون‌مرز منتشر کرده شامل همه موارد نمی‌شود، و آمار خبرنگاران قربانی‌ای که برای حفظ امنیت خود خواهان افشای وضعیت‌شان از سوی خود و یا این سازمان نبوده‌اند، اضافه نشده است.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
