«موسیقی محیطی»

سیمین/ رادیو کوچه

simin@koochehmail.com

تا به‌حال براتون پیش آمده که در یک مکان عمومی صدای محیط آن قدر آزاردهنده باشه که نتونید اون‌جا رو تحمل کنید و تصمیم بگیرید هرچه سریع‌تر خارج شوید؟ برای من که بارها پیش آمده. خیلی زمان‌‌ها، وارد یک مکان عمومی شدم مثل یک فروش‌گاه یا رستوران اما آن‌قدر صدای موسیقی آزاردهنده بوده که نتوانستم آن محل را تحمل کنم و مجبور به ترک آن شدم.

فایل صوتی را از اینجا بشنوید

فایل را از این جا دانلود کنید

به خاطر دارم زمانی یکی از دوستان از فرنگ برگشته را به رستورانی سنتی در تهران دعوت کرده بودم. رستورانی در یک هتل لوکس 5 ستاره که انتظار می‌رفت در سرویس‌دهی نیز چنین باشد. به روال رستوران‌های سنتی، یک گروه موسیقی سنتی خود را آماده می‌کردند تا به اجرای قطعاتی بپردازند. هم‌زمان با سفارش غذا از سوی ما این گروه نیز پس از کوک‌کردن سازهای خود، اجرا را آغاز کرد و به خلاف انتظاری که به‌طور معمول از روح لطیف موسیقی سنتی می‌رود آن‌چنان بدون توجه به تذکرهای حاضران، گوش‌خراش نواختند و قطعه‌های نامناسبی را انتخاب کردند که در میانه خوردن ترجیح دادیم که رستوران را ترک کنیم. درواقع آن‌قدر صدای محیط آزاردهنده شده بود که به‌هیچ عنوان نمی‌شد فضا را تحمل کرد.

یا بسیاری زمان‌ها در برخی از فروش‌گاه‌ها از نوعی از موسیقی استفاده می‌شود که آدم مجبور می‌شود یا هرچه سریع‌تر خریدش را انجام بده یا هرچه سریع‌تر خارج بشود. گویی به جای یک فروش‌گاه لباس قدم به یک نایت‌کلاب آن هم ازنوع خیلی مهیج آن گذاشته‌ای.

در طول روز، بخشی از ساعت‌های زندگی ما به گذراندن در مکان‌های عمومی می‌گذرد، وسایل حمل‌و نقل عمومی، رستوران‌ها، لابی هتل‌ها، فروش‌گاه‌ها، فرودگاه‌ها، گالری‌ها، سینما و بسیاری دیگر از این مکان‌ها اما آیا به‌واقع در انتخاب صدای محیط رعایت تمامی جوانب می‌شود؟

موسیقی محیطی یک نوع موسیقی زمینه‌ای است یعنی هدف، تولید یک موسیقی محض نیست، بلکه موسیقی با یک سلسله عوامل دیگر، برای رسیدن به هدفی مشترک در نظر گرفته می‌شود.

به راستی در یک فضای عمومی چه موسیقی باید طنین‌انداز شود؟ آیا در اساس برای موسیقی محیط تعریفی وجود دارد یا گرداننده‌ی هر مکان به سلیقه خود انتخابی برای آن دارد؟

آیا در این انتخاب تمامی جنبه‌های تاثیرگذاری موسیقی در نظر گرفته می‌شود یا تنها به جلب مشتری اندیشیده می‌شود و آیا این جلب مشتری با کدام نوع موسیقی موفقیت‌آمیزتر خواهد بود؟

این‌ها سوالاتی است که در برخورد با این مسئله ذهن مرا به خود مشغول کرده‌است.

در این ارتباط گفت‌و‌گویی انجام دادم با «اردوان طاهری»، آهنگ‌ساز ایرانی مقیم اتریش:‌

«اساسن آیا تعریف خاصی برای «موسیقی محیطی» وجود دارد؟ و اگر چنین تعریفی وجود دارد، ویژگی‌های آن چه باید باشد؟»

شاید به‌کاربردن همین عنوان «موسیقی محیطی» آغازی باشد برای بررسی، شناخت و در نهایت، ارایه‌ی تعریفی از نوعی موسیقی که به‌صورت زمینه‌ای در اماکن عمومی پخش می‌شود. شاید در همین نه‌چندان تعریفی که برای شما بیان کردم، دست کم، منظور ما از کاربرد «موسیقی محیطی» کمی مشخص شود. از نظر من، هر گونه از موسیقی که در اماکن عمومی پخش می‌شود، به‌عنوان «موسیقی محیطی» محسوب می‌شود. البته این واقعیت را هم باید در نظر داشته باشیم که بیش‌تر موسیقی‌هایی که در اماکن عمومی پخش می‌شوند، برای این منظور ساخته و تولید نشده‌اند، بنابراین وقتی ما می‌گوییم «موسیقی محیطی»، به نوع خاصی از موسیقی اشاره نمی‌کنیم، بلکه کاربری موسیقی را مد نظر داریم.

و اما در مورد ویژگی‌هایی که موسیقی زمینه‌ای در محیط‌های عمومی دارد یا باید داشته باشد، بهتر است زمانی در مورد آن گفت‌و‌گو کنیم که وجود و لزوم وجود چنین نوع یا ژانری از موسیقی ثابت شده باشد.

آیا فرهنگ هر منطقه در این نوع موسیقی دخیل است؟

در مورد تاثیرات منطقه‌ای فرهنگی در موسیقی‌های محیطی هم باید این‌گونه بیان کنم که در حقیقت هیچ نوعی از موسیقی از فرهنگ منطقه و محیطی که آن نوع موسیقی در آن رشد می‌کند یا ساخته می‌شود بی‌تاثیر نیست.

آیا به نظر شما در هر مکانی لازم است که نوای موسیقی جاری باشد؟ برای مثال دیده می‌شود که در مراکز خرید عمومی حتا در توالت‌های عمومی هم از موسیقی استفاده می‌شود.

بحث باید و نباید نیست، اگر الزامی هم در به کارگیری موسیقی در اماکن عمومی احساس می‌شود، بر می‌شود به نیاز مکان‌های به‌عنوان مثال: تجاری، تفریحی یا ورزشی، به ایجاد فضایی که مورد نیاز مشتری آن‌هاست. امروز بحث کاربری موسیقی در محیط‌های عمومی یک بحث کامل تجاری است که با پارامترهای هنری چندان سنخیتی ندارد و بیش‌تر از روان‌شناسی بازار و مشتری بهره می‌برد تا مباحث تئوریک موسیقی و زیبایی‌شناسی.

به‌عنوان نمونه می‌توان به موسیقی‌های مهیج با سرعت بالا در مراکز ورزشی عمومی اشاره کرد که برای ایجاد انگیزه در ورزش‌کاران و البته جذب مشتری علاقه‌مند به ورزش‌ تفریحی استفاده می‌شود. یا حتا گاهی موسیقی به‌عنوان پرکننده‌ی فضای سکوت استفاده می‌شود. تصور کنید در کافه‌ای نشسته‌اید و با دوست خود مشغول یک گفت‌و‌گوی خصوصی هستید و از این که دیگران صدای شما را بشنوند، احساس خوش‌آیندی نخواهید داشت، اما یک موسیقی زمینه‌ای ملایم می‌تواند به شما احساس امنیت بیش‌تری دهد.

شما به‌عنوان کارشناس ارشد موسیقی و آهنگ‌ساز چه نوع موسیقی را برای چه مکان‌هایی مناسب می‌دانید؟ برای مثال یک رستوران کلاسیک با یک فست‌فود آیا باید موسیقی‌شان تفاوت داشته باشد البته اگر واقعن لازم است که در رستوران‌ها موسیقی وجود داشته باشد یا برای یک فروش‌گاه لباس یا مکان ورزشی یا …. موسیقی در نظر گرفته ‌شود.

همان‌گونه که در پاسخ پرسش پیشین بیان کردم، بحث باید و نباید نیست و بیش‌تر بحث اثرات تجاری است. البته یک اصل مهم باید در نظر گرفته شود که در محیط‌هایی هم‌چون یک رستوران، بلندی صدا نباید چندان باشد که گوش و ذهن مشتری آن‌چنان درگیر شود که در هضم غذا دچار مشکل شود. یا به‌طور مثال، یک موسیقی «هارد راک» یا «هوی متال» چندان مناسب یک رستوران به نظر نمی‌رسد، چرا که یک فرد در یک رستوران، پیش از هر چیز نیاز به آرامش دارد. از طرف دیگر، باز هم بنا به همان دلایل روانی، تجاری که پیش از این ذکر کردم، میانگین سنی مشتری‌ها یا مخاطبین هر محیط نیز عامل تعیین‌کننده‌ای در نوع موسیقی می‌تواند باشد. شاید به همین دلیل در محل‌هایی که «فست فود» ارایه می‌دهند بیش‌تر از موسیقی‌های مهیج‌تر استفاده می‌شود تا به‌عنوان مثال در لابی یک هتل پنج ستاره.

گاهی موسیقی به‌عنوان پرکننده‌ی فضای سکوت استفاده می‌شود. تصور کنید در کافه‌ای نشسته‌اید و با دوست خود مشغول یک گفت‌و‌گوی خصوصی هستید و از این که دیگران صدای شما را بشنوند، احساس خوش‌آیندی نخواهید داشت، اما یک موسیقی زمینه‌ای ملایم می‌تواند به شما احساس امنیت بیش‌تری دهد.

در مورد انتخاب نوعی موسیقی خاص برای برخی فضاها، در خارج از ایران می‌دانم که کارهایی شده است. اما آیا تاکنون در ایران یا برای فضاهای ایرانی در خارج از ایران فعالیتی مشخص در این زمینه یعنی موسیقی محیطی صورت گرفته؟

اگر هم فعالیت خاصی صورت گرفته باشد، متاسفانه من اطلاع ندارم، اما شاید بتوانم پرسش شما را به این صورت پاسخ دهم که مشخص‌کردن دلایل نیاز به موسیقی محیطی نخستین قدمی است که می‌توان در این زمینه برداشت. چرا که موسیقی محیطی یک نوع موسیقی زمینه‌ای است. در واقع شاید بتوان آن را با موسیقی متن یک فیلم مقایسه کرد، یعنی هدف، تولید یک موسیقی محض نیست، بلکه موسیقی با یک سلسله عوامل دیگر، برای رسیدن به هدفی مشترک در نظر گرفته می‌شود. بر این اساس تقسیم‌بندی اولیه‌ای از دلایل نیاز به موسیقی محیطی شاید بتوان راه‌گشا باشد. به نظر من برخی از دلایلی که گردانندگان اماکن عمومی به پخش موسیقی روی می‌آورند چنین است:

ایجاد آرامش در مشتری یا افراد شاغل (به‌عنوان نمونه در رستوران‌ها و مراکز ورزشی و توان‌بخشی سال‌مندان)

ایجاد فضای امن صوتی (به‌عنوان نمونه در کافه‌ها)

ایجاد یک فضای پر هیجان برای فعالیت بدنی (به عنوان نمونه در باش‌گاه‌های ورزشی)

تحریک جنسی (باش‌گاه‌های شبانه و بارها)

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»