ماسیمو کالابرسی/ مجله تایم
برگردان، احسان نوروزی/ رادیو زمانه
رییس‌جمهور اوباما نتایج نشست روز دوشنبه متخصصان اتمی ایران و غرب در وین پیرامون آینده ذخایر اورانیوم با درجه پایین غنی‌شده ایران را شخصا پیگیری می‌کرد، چون آن‌طور که منابعی از درون دولت به «تایم» گفته‌اند، اوباما در جریان مذاکرات چندجانبه و محرمانه با ایرانی‌ها در چهار ماه اخیر، سه بار به تصریح گفته‌است که این مذاکرات نه فقط برای سنجش اهداف ایران از برنامه اتمی، که آزمونی برای تلاش‌های دولت وی در محدودساختن بلندپروازی‌های هسته‌ای ایران از طریق بهره‌گیری تلفیقی از تحریم‌ها، تهدید‌ها و مشوق‌ها است.
مذاکرات پشت درهای بسته، در ماه ژوئن آغاز شد؛ درست در زمانی که مقامات ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کردند که سوخت مورد نیاز این کشور برای رآکتور تحقیقاتی قدیمی‌ای که در سال ۱۹۶۷ توسط تکنیسین‌های آمریکایی برای شاه ساخته شد، رو به پایان است.
ایران از آژانس برای خرید حجم بیشتری از بسته‌های مخصوص اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز برای تولید ایزوتوپ‌های لازم در درمان سرطان، تولید اشعه ایکس و حشره‌کش‌‌ها، درخواست کمک کرد. آژانس هم در نخستین گام، درخواست ایرانی‌ها را با مقامات آمریکایی در میان گذاشت.
یکی از مقامات ارشد دولت ایالات متحده که در این مذاکرات چندجانبه نیز حضور داشته و نمی‌خواهد هویت‌اش فاش شود، در این‌باره می‌گوید:«خیلی سریع ما شاهد یک گشایش بی‌سابقه بودیم.»
یکی از مقامات ارشد دولت ایالات متحده: خیلی سریع ما شاهد یک گشایش بی‌سابقه بودیم
ایالات متحده به این نتیجه رسید که ممکن است بتواند این بسته‌های مخصوص را از منبعی نامتعارف تامین کند: ذخایر اورانیوم با درجه پائین غنی‌شده‌ای که ایران با تخطی از درخواست‌های شورای امنیت، در چند سال گذشته در تاسیسات وسیع غنی‌سازی اورانیوم نظنز تولید کرده است.
ارزیابی آمریکا، اسرائیل و سایر کشورها این بود که ایرانی‌ها – اگر بازرسان آژانس را اخراج کنند و بخواهند از تاسیسات موجود خود برای غنی‌سازی اورانیوم تا حد موردنیاز برای ساخت تسلیحات هسته‌ای بهره گیرند – ذخایر کافی برای تولید یک بمب هسته‌ای را در اختیار دارند. بنابراین، به نظر می‌رسید این ایده که ایران ممکن است با ارسال بخش عمده‌ای از ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود به خارج از کشور برای تبدیل آنها به بسته‌های بی‌خطر مورد استفاده در رآکتور تحقیقاتی موافقت کند، فرصت مناسبی را برای تنش‌زدایی فراهم خواهدکرد.
این ایده که ایران ممکن است با ارسال بخش عمده‌ای از ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود به خارج از کشور برای تبدیل آنها به بسته‌های بی‌خطر مورد استفاده در رآکتور تحقیقاتی موافقت کند، فرصت مناسبی را برای تنش‌زدایی فراهم خواهدکرد
در اوایل جولای، اوباما به مسکو سفر کرد و در آن‌جا گری سیمور، دستیار ارشد او در زمینه منع گسترش تسلیحات هسته‌ای، پیشنهادی به روس‌ها ارایه‌کرد:«اگر ایران با صادرات ذخایر اورانیوم با درجه پائین غنی‌شده خود به مسکو موافقت کند، روس‌ها می‌توانند آن را تا سطح مورد نیاز برای استفاده در رآکتور غنی کنند و پس از آن فرانسوی‌ها – که در این مباحثات نیز شرکت داشتند – آن را در قالب بسته‌های مخصوصی که برای تولید ایزوتوپ مورد استفاده قرارمی‌گیرند، آماده کنند. این بسته‌ها که ایران امکان تبدیل آنها به اورانیوم مورد نیاز برای تولید تسلیحات را ندارد، به تهران فرستاده خواهندشد. آن‌طور که این مقام ارشد دولت آمریکا می‌گوید: «روس‌ها بلافاصله اعلام کردند که این ایده‌ای فوق‌العاده است.»
پس از آن بود که برای توافق بر سر جزئیات این طرح، مجموعه‌ای از مذاکرات محرمانه و در سطوح بالا میان ایران، آژانس، روسیه، فرانسه و آمریکا آغاز شد. اواسط سپتامبر، اوباما با محمد البرادعی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تماس گرفت تا آمادگی آمریکا برای به انجام‌رساندن این معامله را به اطلاع او برساند.
پس از آن، البرادعی این موضوع را با نماینده ایران در آژانس در میان گذاشت و به گفته این مقام ارشد دولت آمریکا، نماینده ایران نیز در واکنش به او گفت باید این موضوع را به اطلاع دولت متبوع خود برساند. سرانجام ایرانی‌ها در تماس با البرادعی اعلام کردند که مایل‌اند این معامله صورت‌گیرد.
آمریکایی‌ها می‌خواستند اطمینان حاصل کنند که ایرانی‌ها قصد فریب‌کاری ندارند و نمی‌خواهند روس‌ها را متقاعد کنند که مواد موردنیاز برای سوخت رآکتور تحقیقاتی آنها را از منبعی غیر از ذخایر موجود خودشان تامین کنند. این مقام ارشد دولت اوباما می‌گوید وقتی رییس‌جمهور اوباما اواخر سپتامبر در حاشیه مجمع عمومی سازمان‌ملل در نیویورک با دیمیتری مدودف، رییس‌جمهور روسیه دیدارکرد، روس‌ها را تحت فشار قرارداد تا «در سطح رییس‌جمهور تائیدکنند که این معامله فقط به تامین سوخت برای ایران محدود خواهد ماند» و رییس‌جمهور روسیه هم موافقت خود را اعلام کرد.
بعد از آن، اوباما در اواخر سپتامبر مکالمه تلفنی دیگری هم با البرادعی داشت تا جزئیات این معامله را بررسی و تائید کند؛ جزئیاتی که سرانجام در مذاکرات اول اکتبر میان ایران و قدرت‌های اصلی جهان غرب به‌علاوه روسیه و چین، به‌صورت رسمی اعلام شد. در این مذاکرات ویلیام برنز، مذاکره‌کننده آمریکا، با هم‌تای ایرانی خود – سعید جلیلی – به گفت‌وگو نشست تا میزان اورانیوم موردتوافق در این معامله را مورد تائید قراردهد. دو طرف توافق کردند که در ۱۹ اکتبر نشست دیگری برای تائید نهایی جزئیات انتقال اورانیوم داشته باشند.
مقامات آمریکایی نسبت به نشست روز دوشنبه در وین چندان خوش‌بین نبودند
به‌رغم این فعالیت‌های دیپلماتیک در سطوح بالا، مقامات آمریکایی نسبت به نشست روز دوشنبه در وین چندان خوش‌بین نبودند. بعد از چندسال ناکامی در مذاکره با ایران، آنها منتظر کارشکنی ایرانی‌ها یا سرسختی آنها در پذیرش جزئیات بودند. بمب‌گذاری روز یک‌شنبه در ایران که منجر به کشته‌شدن چند‌تن از اعضای ارشد سپاه پاسداران شد و بسیاری از مقامات تهران معتقدند که دست آمریکا را پشت این ماجرا می‌توان دید و آن را بخشی از برنامه پنهانی آمریکا برای بی‌ثبات‌کردن ایران از طریق حمایت از گروه‌های تجزیه‌طلب می‌دانند نیز می‌توانست بر روند مذاکرات اتمی تاثیر بگذارد. اما برای هر دو طرف دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهد پیش‌برد مذاکرات به سود آن‌هاست:
اگر این معامله صورت‌گیرد و به‌خوبی پیش برود، در حقیقت می‌توان گفت آمریکا موفق شده‌است از پیش‌روی بخش عمده‌ای از دخایر موجود ایران به سمت ساخت تسلیحات هسته‌ای جلوگیری کند.
از سوی دیگر ایران هم می‌تواند این معامله را نوعی مشروعیت‌بخشی به برنامه غنی‌سازی خود که در تضاد با خواسته‌های شورای امنیت سازمان ملل است، بداند و به آن ببالد. به اعتقاد مقامات آمریکایی، قطعی شدن توافق بر سر جزئیات این معامله می‌تواند احتمال پیشرفت مذاکرات را تقویت کند. امید به پیشرفت مذاکرات، امروز نسبت به هر زمان دیگری در گذشته بیشتر است.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
