افشان برزگر/ رادیو کوچه
اول مهر هر سال به‌طور متوسط 12 میلیون دانش‌آموز در ایران راهی مدرسه می‌شوند تا به تحصیل دانش بپردازند. یکی از سرنوشت‌سازترین محیط‌های دوران زندگی کودکان که نقش بسیار تاثیرگذاری در شکل‌دهی شخصیت و آینده اجتماعی و شغلی آن‌ها دارد.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
کارشناسان امور تربیتی بر این اعتقادنند که محیط مدرسه به لحاظ فیزیکی، مبلمان، نورپردازی و رنگ‌آمیزی تاثیر به‌سزایی در نحوه و پیش‌ترفت تحصیلی دانش‌آموزان در تمام مقاطع تحصیلی دارد که در این راستا آموزش و پرورش ایران در سال‌های گذشته‌ها اقداماتی را در این راستا آغاز کرده که این طرح به طرح «شاداب سازی» معروف شده و البته بیش‌تر در مدارس دخترانه اجرا می‌شود.
هرچند در ایران اکثر فضاهای آموزشی از مقطع پیش‌دبستانی تا دبستان و دبیرستان و حتا محیط‌های دانش‌گاهی از استانداردهای لازم برخوردار نیستند، اما برخی از مدارس کشور اساسن هیچ شباهتی به مدرسه ندارند. این مدارس که بیش‌تر در مناطق محروم کشور وجود دارد، به مدارس کپری معروف‌اند.
مدارس کپری، آلونک‌ها و سایبان‌هایی هستند که با شاخه و برگ درختان ساخته می‌شود و روی آن را با حصیر می‌پوشانند، البته در حال حاضر به مدارسی که در مناطق محروم و دورافتاده و به صورت غیر‌ایمن و با آجر و سنگ و خشت و گل و حتا چادر هم ساخته شده باشد، مدارس کپری و غیراستاندارد گفته می‌شود.
البته بر اساس عکس‌های منتشرشده، حتا مدارسی هم در کشور وجود دارد که دانش‌آموزان، همان سقف کپری را بالای سر خود ندارند و روی زمین و بدون حتا یک زیرانداز و روی خاک درس می‌خوانند.
از آن‌جا که وجود مدارس کپری مصداق بارز وجود نابرابری آموزشی در کشور است و بنابر اصول مصرح قانون‌اساسی برخورداری از امکانات آموزشی برای همگان باید یک‌سان و برابر باشد و این وظیفه دولت است که عدالت آموزشی را در سراسر کشور ایجاد کند، همیشه دولت از ارایه آمار مشخص درباره تعداد مدارس کپری در کشور طفره می‌رود و آمارهای مختلف و متناقض زیادی در این راستا ارایه داده است.
آمارها از بیش از 12 هزار مدرسه کپری شروع می‌شود و به 27 مورد هم می‌رسد، اما در آخرین اظهارنظر مسوولان وزارت آموزش و پرورش، معاون عمرانی این وزارت‌خانه عنوان کرده است که تعداد مدارس کپری از یک‌هزار و 200 مدرسه در سال 85 به‌حدود 100 مدرسه در سال جاری کاهش یافته است.
صرف‌نظر از این که اساسن مشخص نیست که چه تعداد دانش‌آموز در چه تعداد مدرسه کپری در کشور مشغول تحصیل هستند، حتا مسوولان آموزش و پرورش از پراکنش و وجود این مدارس در استان‌های مختلف اطلاعات درستی در اختیار ندارند، به‌طوری که هر یک از مسوولان ذی ربط، نام چند استان را به‌عنوان استان‌های دارای مدارس کپری عنوان می‌کنند که نام این استان‌ها لزومن در فهرست مسوول دیگر قرار ندارد، اما با توجه به اظهارنظرهای صورت گرفته می‌توان عنوان کرد که بیش‌ترین مدارس کپری در استان‌های سیستان و بلوچستان، لرستان، کرمان، کهکیلویه و بویراحمد، کرمان، هرمزگان، خراسان جنوبی و یزد وجود دارند، استان‌هایی که همیشه در لیست محروم‌ترین‌ها قرار داشته‌اند.
وضعیت نامناسب و نگران‌کننده این مدارس در کشور باعث شد که بحث برچیدن مدارس کپری مطرح شود. این داستان بیش از یک‌دهه است که در این ایران قدمت دارد و بر اساس قول مسوولان قرار بود که جشن کپرزدایی در سال 86 یعنی سه سال پیش در سراسر کشور برگزار شود، اما نه تنها این مدارس از صحنه روزگار محو نشد، بلکه با بیش‌تر و بزرگ‌تر‌شدن مشکلات آموزش و پرورش، این دسته از مدارس و دانش‌آموزان آن بیش از پیش طعم محرومیت را چشیده‌اند و هر از چند گاهی هم خبرهایی مبنی بر برچیده شدن همین کلاس‌های کپری و بازماندن دانش آموزانش از تحصیل نیز به گوش می‌رسد.
اوج وعده‌های مسوولان دولتی در حذف مدارس کپری در کشور به دولت نهم برمی‌گردد که البته بیش‌ترین اظهارنظرهای ضد و نقیض هم در این دوران مشاهده می‌شود، به‌طوری که در دوران تصدی «علی احمدی» در وزارت آموزش و پرورش، معاون وی قول داد که تمام مدارس کپری تا دهه فجر همان سال یعنی سال 87 برچیده شود و برای اثبات حرف خود نیز گفته بود که اگر این اتفاق نیافتد استعفا خواهد داد، اما علیرضا علی احمدی بعد از این اظهارنظر وجود مدارس کپری در کشور را از اساس تکذیب کرد و در پاسخ به خبرنگاران گفت که «شما به من آمار ارایه بدهید و بگویید کجا. شما به من نشان بدهید که کجا مدرسه کپری داریم.»
البته مسوولانی هم در آموزش و پرورش حضور دارند که هنگامی که صحبت‌های‌شان را در کنار یک‌دیگر قرار می‌دهیم، علت به نتیجه نرسیدن طرح کپرزدایی از مدارس کشور را متوجه می‌شویم. «مرتضی رییسی»، معاون عمرانی آموزش و پرورش و رییس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس که مسوول مستقیم اجرای این طرح در کشور است، در روزهای نخستین آغاز سال تحصیلی سال 88 عنوان کرده بود که تمام مدارس کپری کشور جمع‌آوری و دانش آموزان در مدارس ثابت در فضاهای آموزشی و یا عشایری تحصیل می‌کنند. وی گفته بود که آخرین مدارس کپری، هزار و 200 مدرسه در سیستان و بلوچستان بود که با اعتبارات ویژه، این مدارس جمع آوری شدند. اما رییسی بعدن اعلام کرد که در سه استان کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان هنوز مدرسه کپری داریم و در توجیه وجود این مدارس نیز مسئله بروز خشک‌سالی در این استان‌ها را مطرح کرد. البته وی تاکید زیادی بر روی این موضوع کرده است که برای حذف مدارس و کلاس‌های کپری هیچ مشکل اعتباری وجود ندارد.
در این میان و با همه قول هایی که تاکنون وزرای قبلی آموزش و پرورش درباره کپرزدایی از مدارس کشور داده‌اند، «حمیدرضا حاجی بابایی» وزیر آموزش و پرورش دولت دهم، آب پاکی را روی دست همه ریخت و حذف کامل مدارس کپری را غیرممکن دانست
رییس سازمان نوسازی مدارس و سایر مسوولان وزارت آموزش و پرورش، سال گذشته بارها با استناد به‌صورت جلسه‌های مسوولان محلی استان‌ها ادعای خود مبنی بر برچیده‌شدن مدارس کپری و برگزاری جشن کپرزدایی در مناطق مختلف را عنوان کردند، اما پس از گذشت زمان با اعتراض نمایندگان مجلس، نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها و یا سایر مسوولان محلی مبنی بر ادامه فعالیت مدارس کپری مواجه می‌شدند که این امر نشان می‌داد، وعده‌های و صحبت‌های آن‌ها در حذف نابرابری آموزشی در این مناطق در حد ادعا باقی مانده است.
در این میان و با همه قول هایی که تاکنون وزرای قبلی آموزش و پرورش درباره کپرزدایی از مدارس کشور داده‌اند، «حمیدرضا حاجی بابایی» وزیر آموزش و پرورش دولت دهم، آب پاکی را روی دست همه ریخت و حذف کامل مدارس کپری را غیرممکن دانست.
البته وزیر آموزش و پرروش در این اظهارنظر خود تعریف جدیدی از مدارس کپری ارایه داده و گفته است که مدرسه‌ای که از نرم فیزیکی و کلاسی بیفتد، کپری محسوب می‌شود که این مدارس هیچ‌گاه تمام نمی‌شوند و اگر امروز مدارس کپری جمع‌آوری شود، چند ماه دیگر باز هم مدارس کپری وجود خواهد داشت. اما از آن‌جا که به نظر می‌رسد، دادن قول کپرزدایی به یک ژست در میان وزرای آموزش و پرورش تبدیل شده است، حاجی بابایی نیز که چنین اظهارنظری کرده، از این وسوسه دور نمانده است، به‌طوری که وی گفته «تا پایان سال 89 نباید هیچ مدرسه کپری در کشور داشته باشیم.» و در این راستا نیز معاون عمرانی وزیر که اعتقادی به وجود مدارس کپری در کشور ندارد، بخشنامه مرتبط با این موضوع را به استان ها ابلاغ کرده است. بخش‌نامه‌ای که به اعتقاد کارشناسان بارها پیش از این به استان‌ها ابلاغ شده بود.
در کنار این موضوع معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش نیز از تشکیل مجتمع مدارس عشایری در کشور خبر داده که بنا به گفته وی مهم‌ترین هدف این طرح حذف مدارس کپری است، چراکه با تشکیل این مجتمع‌ها نظارت کافی بر عمل‌کرد مدارس در مناطق محروم صورت می‌گیرد و هر مدرسه و روستایی که حتا یک دانش‌آموز نیز داشته باشد، تحت پوشش مجتمع‌ها قرار می‌گیرد و از امکانات آموزشی و کمک آموزشی برخوردار خواهد شد.
البته معاون وزیر آموزش و پرورش برای تشکیل این مجتمع‌ها شرط نیز گذاشته، به‌طوری که هر مجتمع روستایی باید حداقل 200 دانش‌آموز داشته باشد تا کارش را آغاز کند، شرطی که تحققش در برخی مناطق کشور بعید به نظر می‌رسد.
مانع دیگری که در راه حذف مدارس کپری در کشور وجود دارد، مشکل کم‌بود اعتبار است. هرچند معاون عمرانی وزیر آموزش و پرورش همیشه تاکید داشته که برای کپرزدایی مشکل اعتباری نداشته‌ایم، اما پای ثابت مشارکت در مدرسه‌سازی در کشور که همان خیران مدرسه‌ساز هستند از عملی نشدن تعهدات مالی دولت در این زمینه گله‌مند هستند.
رییس جامعه خیران مدرسه‌ساز عنوان کرده که دولت به تعهد خود برای حذف مدارس کپری و روستایی عمل نکرده است، چراکه در طرح سامان‌دهی مدارس روستایی مقرر شده بود که 50 درصد هزینه ساخت کلاس‌ها توسط دولت و 50 درصد نیز توسط خیران پرداخت شود که در این زمینه خیران در ساخت کلاس‌های روستایی به تعهد خود عمل کرده‌اند و منتظر عملی شدن تعهد دولت هستند.
در این راستا نیز معاون عمرانی وزیر آموزش و پرورش گفته که در قالب برنامه پنجم توسعه اعتبار بی‌سابقه‌ای به مقاوم‌سازی و حذف مدارس غیر استاندارد اختصاص یافته است که با این وجود تا سه سال آینده همه مدارس غیراستاندارد و خطرآفرین حذف و مدارس استاندارد و متناسب با نیازهای امروز تعلیم و تربیت جای‌گزین این مدارس خواهد شد.
اما نکته‌ای که در این میان باقی می‌ماند آن است که مدارسی که جای‌گزین کپرها و آلونک‌های خشت و گلی دانش‌آموزان می‌شود، مورد استقبال آن‌ها قرار نمی‌گیرد و بنابر اعتراف مسوولان، دانش‌آموزان ترجیح می‌دهند که در همان مدارس کپری خود درس بخوانند تا وارد مدرسه‌های جدیدی شوند که ارمغان مسوولان دولتی است.
دلیل این عدم استقبال نیز آن است که معمولن کانکس‌ها و کانتینرها جای‌گزین مدارس کپری می‌شوند، لذا به اعتقاد کارشناسان اگر قرار است حذف مدارس کپری به این شکل صورت بگیرد و دانش‌آموزان به قفس‌های آهنی انتقال داده شوند، همان بهتر در مدارس کپری، اما با آزادی عمل بیش‌تر و محیط نزدیک به طبیعت‌شان درس بخوانند.
در حالی که وزیر آموزش و پرورش از اجباری‌شدن شنا برای دانش‌آموزان مقطع ابتدایی سخن به میان می‌آورد، باید به فکر کودکانی نیز باشد که با همان شرایط سنی و نیازهای جسمی و روانی در گرمای تابستان و سرمای زمستان این سرزمین در کپر و یا اتاق های تاریک و نمور بدون داشتن کم‌ترین امکانات به تحصیل علم می‌پردازند.
کودکانی که تحصیل، جزو حقوق اولیه آن‌ها محسوب می‌شود که نبود مدارس با دارا بودن حداقل شرایط، بسیاری از آن‌ها را مجبور به ترک تحصیل می‌‌کند و یا در نهایت تبدیل به کلاس‌های غیراستاندارد چندپایه‌ای می‌شود که کودکان در سنین مختلف با دارا بودن تنها یک معلم مجبورند از داشتن قدرت رقابت با سایر هم‌سالان خود از حق‌شان عقب‌نشینی کنند.
با این که کشور از سومدیریت رنج می‌برد، اما امید است که در آینده نه چندان دور جشن واقعی کپرزدایی در کشور برگزار شود و کودکان ایرانی حداقل در داشتن مدارسی با ظاهری استاندارد، برابر باشند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
