امیر و کاملیا / رادیو کوچه
«تنگه بلاغی» در جنوب غربی جلگه پاسارگاد تنگه‌ی دراز و گودی است که محل رفت‌و‌آمد چارپایان و دام‌های طوایف باصری٬ کرد شولی٬ فارسی٬ عبدالیوسفی و عرب است. چون این تنگه کوتاه‌ترین راه بین «قادر آباد» و «سیوند» است٬ ایالات نام‌برده هنگام کوچ به ییلاق و هم‌چنین برگشت از ییلاق از این راه می‌گذرند. درازای تنگه حدود ۱۲ کیلومتر و عرض آن ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر می‌باشد ولی این پهنا قابل عبور نیست زیرا رودخانه پلوار و درختان انبوه و جنگلی اطراف رود عبور را مشکل کرده و تنها از کمر کوه که دارای راه باریکی است می‌توان گذشت. گذرگاه تنگه پس از گذشتن از پوزه‌های سنگ بر٬ تیرانداز ٬پوزه سرخ به دشت گسترده‌ای به‌نام دشت بلاغی می‌رسد.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
در آغاز تنگه در دامنه کوه راه باریکی به پهنای ۵.۱ متر و به درازای حدود ۲۰۰متر در سنگ کوه تراشیده شده که جالب و حایز اهمیت است و آثار آن می‌رساند که مربوط به دوران‌های خیلی دور است. برحسب نیاز به رفت و آمد بسیار٬ دیوار گذرگاه سنگی را از بالا تراش داده و در بعضی جاها از یک‌متر تا ده متر پهنا داده‌اند. در وسط تنگه پایه‌های پلی دیده می‌شود که برای گذشتن از این سوی آب به سوی دیگر در قدیم الایام ساخته بودند. تنگه‌ی بلاغی به موازات تنگه‌ی سعادت آباد قرار گرفته ولی همان‌قدر که تنگه‌ی «سعادت آباد» خشک می‌باشد این تنگه با صفا و پر درخت است و بدون شک در دوران شاهنشاهی هخامنشی و قرن‌ها پس از آن راه مواصلاتی «تخت جمشید» و نقش رستم و استخر به پاسارگاد از همین طریق بوده و از این شهر به سوی هگمتانه می‌رفتند.
از سیوند تا پاسارگاد از راه تنگه‌ی بلاغی کم‌تر از ۳۰ کیلومتر راه است. در حالی‌که از راه فعلی و سعادت‌آباد حدود ۵۰ کیلومتر فاصله‌است. تنگه بلاغی (بلاغ به معنی چشمه در زبان ترکی) تنگه‌ای است نزدیک روستایی باستانی (در پی اکتشافات اخیر احتمالن شهری بزرگ) در استان فارس ایران، بین پاسارگاد و تخت جمشید و در نزذیکی مرکز شهرستان پاسارگاد سعادت شهر قرار دارد و به باور باستان شناسان زمانی در مسیر راه‌شاهی یا جاده‌ی سلطنتی و از شواهد راه‌سازی دوران پادشاهی هخامنشیان است. این شاه‌راه نخستین جاده بین‌المللی شناخته شده جهان است.
راه‌شاهی، شاه‌راه و مسیری زیارتی و کاروان رو بوده که پاسارگاد را به تخت‌جمشید و شوش و دیگر مناطق شاهنشاهی ایران پیوند می‌داده است که به نو‌به خود جدا از سایر آثار و کشفیات دیگر، یک اثر باستانی مهم به‌شمار می‌آید. جاده‌ای که به فرمان «داریوش بزرگ» هخامنشی ساخت آن از سارد (پایتخت لیدی) آغاز شد و پس از این‌که پاسارگاد را به تخت جمشید پایتخت هخامنشیان متصل کرد، به شوش کشیده شد و از همان زمان به‌نام راه شاهی معروف شد. داریو‌ش‌شاه بارها و بارها برای اداره امو‌ر کشوری و برگزاری جشن‌های بهاره در تخت جمشید با گردونه (ارابه) ویژه خود از این جاده گذر کرد.
این جاده که سده‌ها است در زیر خروارها خاک مدفون شده از خاطره‌ها، از پیروزی‌ها، از عبور پر از جلال و شکوه «داریوش» و «خشایارشا» و «اردشیر» و دیگر شاهان هخامنشی در طول ۲۲۰ سال سلطنت، از جشن‌ها و … ناگهان از سایه وحشت‌انگیز جنگ، از تعقیب «داریوش سوم» به وسیله «اسکندر مقدونی» که از همین راه داریوش می‌گریزد و پس از سه روز «بسوس» (قاتل داریوش) باز از همین راه سر داریوش سوم هخامنشی را می‌آورد و بر دامن اسکندر می‌افکند و پس از آن آتش و خون. آرامشی ۲۵۰ ساله بر این سرزمین حاکم بود دست‌خوش طوفان حوادث شده و همه‌چیز برباد می‌رود. مجموعه کاخ‌های ساخته شده بر روی صفه تخت‌جمشید به وسیله اسکندر به آتش کشیده می‌شود و اسکندر و سربازانش باز از همین راه به‌طرف شوش حرکت کرده و آن‌جا را نیز ویران می‌کنند.
از این مکان باستانی اطلاعات زیادی در دست‌رس نبود، تنها در سال ۲۰۰۵ در پی اکتشافات گروه‌های باستان‌شناسی از «ایران»، «آلمان»، «استرالیا»، «ایتالیا»، «فرانسه»، «ژاپن»، «لهستان» و «هلند» اطلاعات قابل توجهی به‌دست آمد. برپایه داده‌های جدید تنگه‌بلاغی تنها یک گذرگاه کوهستانی نبوده، و در دوره‌های گوناگون از رونق بسیاری برخوردار بوده است. تاکنون ۱۲۹ کارگاه باستان‌شناسی در این تنگه یافت شده‌است و قدیمی‌ترین آثار کشف شده تا به کنون، متعلق به ۷۵۰۰ سال پیش است. در این محل آثاری از دوره‌های پارینه‌سنگی، نوسنگی، ایلامی (۲۷۰۰-۶۴۵ پیش از میلاد)، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان و اوایل دوره‌ی اسلامی به‌دست آمده است.
واقع‌شدن تنگه‌بلاغی در بین مجموعه تخت‌جمشید و پاسارگاد و شهر ساسانی استخر، حدس باستان‌شناسان را در مورد عبور راه ارتباطی از این منطقه تقویت کرده است. باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی با کشف کوره‌های سفال‌گری در پشت سد سیوند در تنگه بلاغی شواهدی از صنعت گسترده سفال‌گری را در این منطقه به‌دست آوردند. تنها در یکی از محوطه‌ها دو کارگاه سفال‌گری کشف شده است. این کوره‌ها دایره‌ای شکل و به‌صورت سنگ‌چین هستند. گروه باستان‌شناسی ایرانی، هلندی در ماه آوریل ۲۰۰۵، حدود ۱۵۰۰۰ تکه سفال در یکی از کارگاه‌های باستان‌شناسی پیدا کردند که متعلق به دوران شاهنشاهی ساسانیان و اوایل دوره‌ی اسلامی هستند. این تکه‌های سفال بیش‌تر برنگ کرم هستند.
به گزارش سرپرست گروه باستان‌شناسی لهستانی به تاریخ ۸ می۲۰۰۵، در پی کشف تکه‌هایی از لوله به قطر حدود ۳۰سانتی متر و به رنگ خاکستری مربوط به دوران شاهنشاهی هخامنشیان، نظر باستان‌شناسان مبنی بر این‌که این منطقه تنها شامل یک روستای کوچک بوده‌است، تغییر کرده و اکنون باور بر این است که این منطقه شامل یک شهر باستانی بزرگ است. به نظر باستان شناسان این لوله‌ها ممکن است برای انتقال فاضلاب یا آب مصرف می‌شده‌اند. توسط این گروه یک زیر خاکی نیز متعلق به دوران شاهنشاهی هخامنشیان در محل پیدا شده‌است.
این بزرگ‌ترین کوزه‌ای است که تا به حال در ایران یافت شده‌است. ارتفاع کوزه ۱۴۰ سانتی متر، قطر آن ۱۲۳ سانتی‌متر و وزن آن ۱۲۰ کیلوگرم است. اسکلت کامل یک انسان نیز از زیر خاک بیرون آمده، که متعلق به دوران شاهنشاهی ساسانیان است (۲۲۶-۶۵۱ میلادی). اسکلت متعلق به یک مرد بزرگ‌سال بوده، که در حالت چمباتمه پیدا شده‌است. تیم مشترک باستان شناسان ایران و ژاپن با کاوش‌های نجات‌بخشی در غارهای باستانی منطقه تنگه‌بلاغی ابزارهای سنگی کشف کردند. کاوش در دو غار این منطقه به یافتن شمار زیادی ابزار سنگی گوناگون و از جنس «چرت» و سنگ چخماق انجامید.
«بابک کیال»، سرپرست مجموعه باستانی پاسارگاد در مورد محوطه‌های باستانی شناسایی شده گفت: «در این بررسی‌های باستانی آثاری شامل تپه‌های پیش از میلاد، کوره‌های ذوب فلز، غار و سکونت‌گاه‌های پیش از میلاد، دو گورستان دسته‌جمعی مربوط به دوران اشکانی و آثار دیگر به دست آمده‌است.»
مهر سنگی قهوه‌ای رنگ ۵۵۰۰ ساله با نقوش افقی
خمره ذخیره آذوقه(کوزه‌ی سفالی ۱۲۰ کیلویی)،
بیش از ۷ کیلومتر مرز سنگی مربوط به دوران اشکانی
دو اسکلت دفن شده به هم‌راه اشیای در گور
کارگاه شراب‌سازی
کارگاه سفال‌سازی ۷۵۰۰ ساله
محوطه باستانی ۷۰۰۰ ساله
دو غار با آثار سکونت ده هزار سال
یک روستای هخامنشی با دیوارهای دفاعی و لوله‌های سفالی دفع فاضلاب
گورستان ۶۰۰۰ ساله
یک گورستان کلان‌سنگی ساسانی
بقایای دوران ایلامی
حوض ساخته‌شده از لاشه سنگ با اندود گچ
بیش از 5 جفت چشم مجسمه در آخرین فصل کاوش هیت ایران و فرانسه در تنگه‌بلاغی کشف شد. هنوز کاربری این چشم‌ها برای باستان‌شناسان مشخص نشده است. هیت ایران و فرانسه موفق شدند ایوان‌شرقی کوشک داریوش بزرگ را در تنگه‌بلاغی از زیر خاک بیرون آورند. به‌علت فعالیت نامعلوم بولدوزرها در این محوطه محل برخی پایه ستون‌ها تغییر کرده است و به‌همین دلیل هنوز مشخص نشده که پایه ستون فصل گذشته به کدام بخش از کوشک تعلق دارد. و هم‌چنین خرابی سد هخامنشی، یک سد خاکی با هسته رسی و پوسته سنگی است که می‌توان گفت در دنیا بی‌نظیر بوده و نمونه آن تا کنون دیده نشده است. اما فعالیت ماشین‌آلات خاک‌برداری یک شرکت خصوصی باعث تخریب بخش‌هایی از آن شده است.
«منیرو بوشناکی»، معاون فرهنگی یونسکو می‌گوید: «صدای تنگه‌بلاغی را به گوش جهانیان برسانید».
«بابک کیان» سرپرست مجموعه باستانی پاسارگاد در مورد محوطه‌های باستانی‌شناسایی شده، گفت: «در این بررسی‌ها محوطه‌های باستانی شامل تپه‌های پیش از میلاد، کوره‌های ذوب فلز، غار و سکونت گاه‌های پیش از میلاد، کوره‌های سنگی مربوط به دوره فرمان‌روایان فارس (فرقه داران)، دو قبرستان دسته‌جمعی مربوط به دوران اشکانی، بیش از ۷ کیلومتر مرز سنگی مربوط به دوران اشکانی و دیگر محوطه‌های باستانی که بر اثر ساخت سد زیر آب می‌رود، شناسایی شد.»
به اعتقاد کارشناسان ساخت سد «سیوند» به جز ایجاد مشکل برای آثار درون تنگه، به‌دلیل به‌وجود آوردن شرایط خاص در منطقه به آسیب دیدن سازه‌های اصلی محوطه جهانی پاسارگاد منجر می‌شود.
«کیان» که خود کارشناس مرمت آثار باستانی است، در این‌باره گفت: «هنوز بررسی‌های دقیقی روی این مسئله انجام نگرفته‌است، اما با توجه به آب‌رفتی و سست‌بودن خاک منطقه حدس زده می‌شود جمع‌شدن آب در دریاچه سد، باعث افزایش شدید رطوبت هوا در منطقه و بالا آمدن میزان آب سطحی شود که این اتفاق می‌تواند به پی اصلی کاخ‌ها و آرامگاه کوروش آسیب وارد سازد.»
«جونکو تاینگوچی» کارشناس یونسکو در ایران در این‌باره به گاردین گفت: « تا آن‌جایی که می‌دانیم بر اثر ساخت این سد، منظر محوطه باستانی پاسارگاد به زیر آب خواهد رفت و ارزش میراث و محوطه‌های بالقوه اطراف آن برای همیشه در هاله‌ای از راز فرو خواهد رفت.»
«جامعی»، مدیر پروژه احداث سد سیوند می‌گوید: «در سال ۱۳۷۱ هنگامی که قصد داشتیم احداث سد را آغاز کنیم طی نامه‌ای، از سازمان میراث فرهنگی استان فارس استعلام کرده و خواستار بررسی منطقه از نظر فرهنگی شدیم اما از جانب سازمان میراث فرهنگی هیچ گونه اقدامی صورت نگرفت بنابراین ما کار احداث سد را آغاز کردیم.»
«کریم علیزاده»، مدیر روابط بین‌الملل پژوهش‌کده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردش‌گری کشور نیز در این‌باره گفت: «کاوش در غارهای پارینه‌سنگی تنگه بلاغی باتوجه به کم‌بود اطلاعات و مطالعات محدودی که تاکنون در باره دوره پارینه‌سنگی در کشور انجام گرفته‌است، می‌تواند اهمیت بسیار داشته باشد و اطلاعات فراوانی را در‌باره سکونت در این دوره در اختیار قرار دهد. کارشناسان زمان مورد نیاز برای نجات‌بخشی تمام محوطه‌ها را چهار سال می‌دانند اما زمان تخصیص داده شده از طرف سازمان آب منطقه‌ای استان فارس (مجری ساخت سد سیوند) برای این کار تنها یک سال است.
«دکتر رضا مرادی غیاث آبادی»، باستان‌شناس مستقل نیز در مصاحبه با خبرگزاری میراث‌فرهنگی از نبود تهیه و انتشار فهرست و گزارشی تفصیلی از آثار و محوطه‌های در معرض خطر، حداقل و حداکثر میزان و درصد آسیب‌رسانی به تک‌تک آثار باستانی منطقه، نقشه‌ای که نشان دهد در ازای هر واحد از ارتفاع آب دریاچه پشت سد، مساحت و طول آن دچار چه تغییراتی می‌شود و در هر ارتفاع مشخص، کدامیک از آثار را غرق خواهد ساخت. راه‌های علمی و عملی حفاظت از آثار غیرمنقول با توجه به تجارب کشورهای دیگر (هم‌چون چین، هند و مصر) به گونه‌ای گسترده و با فراخوان همگانی، و نبود گزارش علمی کاوش‌های هیت‌های گوناگون و دست‌آوردهای آنان انتقاد کرده‌است.
ساخت سد سیوند از سال ۷۱ روی رودخانه سیوند (پلوار) در منطقه بلاغی آغاز شد. تنگه ۹ کیلومتری بلاغی در فاصله ۲ کیلومتری از محوطه ثبت‌جهانی پاسارگاد قرار دارد. آب‌گیری این سد در تاریخ ۲۹ فروردین سال ۱۳۸۶ آغاز شد. پس از آب‌گیری سد تمامی پیش‌بینی‌های زیست‌محیطی رنگ واقعیت گرفت، دریاچه بختگان خشک شد و تمامی گونه‌هایی که در آن زندگی می‌کردند از بین رفتند. هم‌چنین تبدیل شدن آن به نمک‌زار وضعیت کشاورزی در منطقه را بسیار مشکل کرد.
در همین حال پیش‌بینی خطر در مورد آثار باستانی و هم‌چنین فواید سد برای منطقه همگی غلط از آب در آمد. به‌دلیل وجود راه‌هایی که آب را از زیر سد عبور می‌دهند، پس از گذشت سه بهار آب بسیار اندکی در دریاچه پشت سد جمع شده است. و برای همیشه این منطقه باستانی با چند هزار اصله درخت و گونه‌های گیاهی نایاب آن به نابودی کشیده شد.
منبع:
خبرگزاری میراث فرهنگی CHN
ویکی‌پدیا
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
