اکبر ترشیزاد/ رادیو کوچه
«مترو» نام سامانه قطارهای مسافربری داخل شهری است. مترو و یا قطارشهری می‌تواند در زیر یا بر روی سطح زمین و بر روی ریل مخصوص خود حرکت کند. مترو در کم شدن مشکل ترافیک و نیز آلودگی هوا در کلان‌شهرها بسیار موثر است.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
نخستین متروی جهان در سال ۱۸۶۳ میلادی در شهر «لندن» آغاز به کار کرد. شهرهای «پاریس»، «بوداپست» و «گلاسگو» پس از آن به سیستم مترو مجهز شدند. استفاده از فن‌آوری مترو در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میلادی به سرعت در شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا گسترش پیدا کرد. در حال حاضر ۱۶۰ شهر جهان دارای سیستم مترو هستند و در ۲۵ شهر دیگر مترو در دست احداث است. شهرهای «توکیو»، «مسکو» و «سئول» دارای پر استفاده‌ترین متروهای جهان هستند. مترو «لندن» و «نیویورک» به ترتیب قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین خطوط متروی جهان هستند.
مترو «لندن» قدیمی‌ترین شبکه حمل و نقل زیرزمینی در جهان است. بهره‌برداری از سامانه متروی «لندن»، در تاریخ ۱۰ ژانویه سال ۱۸۶۳ آغاز شد. متروی «لندن»، دارای ۲۷۵ ایست‌گاه است و علی رغم نام رسمی آن که زیرزمینی (Underground) نامیده می‌شود، ۵۵ درصد این شبکه، بر روی زمین واقع شده است. این شبکه، با ۴۰۸ کیلومتر خط آهن، طولانی‌ترین خطوط حمل و نقل درون شهری جهان نیز هست. شبکه متروی «لندن»، از شلوغ‌ترین شبکه‌های حمل و نقل زیرزمینی جهان است. در سال ۲۰۰۷، یک میلیارد نفر از متروی «لندن» استفاده کردند.
در سال ۱۸۸۰، شمار استفاده کنندگان از قطار شهری لندن، به سالانه چهل میلیون تن افزایش یافت
نخستین خط متروی «لندن» خط «متروپولیتن» بود که بین دو نقطه «پدینگتون» و «فرینگدون» در مرکز شهر ایجاد شد. این خط، که اکنون بخشی از خط «همراسمیث» و «سیتی‌متروی» لندن است، در واقع، نخستین خط قطار شهری در جهان بود. مقدمات ایجاد متروی «لندن»، در سال ۱۸۵۴ میلادی ایجاد شده بود و در سال ۱۸۶۳، زمانی که نخستین قطار بین شهری در خط «متروپولیتن» آغاز به کار کرد، روزانه چهل و یک هزار مسافر، از این مترو استفاده می‌کردند. در آن زمان، در هر ده دقیقه، یک قطار، «پدینگتون» را به مقصد «فرینگدون» ترک می‌کرد.
در سال ۱۸۸۰، شمار استفاده کنندگان از قطار شهری لندن، به سالانه چهل میلیون تن افزایش یافت.
شمار خطوط متروی «لندن»، به تدریج افزایش یافت و در سال ۱۸۸۴، خط «اینر سیرکل» (Inner Circle ) که اکنون «سیرکل لاین» (Circle Line)نامیده می‌شود، تکمیل شد. خطوط قطار شهری «لندن» به تدریج افزایش یافت. این شبکه، در سال ۲۰۰۷ میلادی، یعنی ۱۴۴ سال پس از تاسیس، دوازه خط فعال دارد. این خطوط، بر روی نقشه متروی «لندن»، با رنگ مشخص شده‌است تا پیدا کردن آن، برای مسافران راحت‌تر باشد.
مترو و یا قطار شهری «نیویورک» که به انگلیسی (New York City Subway) خوانده می‌شود، سامانه قطارهای شهری کلان‌شهر «نیویورک» است. متروی «نیویورک» با داشتن ۲۶ خط فعال، ۴۶۲ ایست‌گاه و مسیری به طول ۱۳۵۵ کیلومتر، بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین خطوط متروی شهری در جهان است. متروی «نیویورک» از نظر تعداد مسافر جابه‌جا شده پس از متروهای شهری «توکیو»، «مسکو »و «سئول» در رده‌ی چهارم جهانی قرار دارد.
متروی شهری «نیویورک» جزو معدود قطارهای شهری در جهان است که بصورت ۲۴ ساعته و در تمامی روزهای سال و بدون تعطیلی به ارایه خدمات و سرویس‌دهی می‌پردازد. قطار شهری «نیویورک» در تمامی نقاط بخش‌های شهر «نیویورک» از جمله «منهتن»، «بروکلین»، «کوینز»، «برانکس» و «استاتن‌آیلند» دارای ایست‌گاه‌های متعددی است.
پیشینه برنامه‌ریزی برای احداث قطار شهری در تهران به دوره «ناصرالدین شاه» قاجار و قرارداد «رویترز» بازمی‌گردد، در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه «شهرری» و میدان «باغ شاه»، احداث شد. ولی اولین برنامه‌ریزی‌ها برای تاسیس مترو، قطار زیرزمینی، به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. مطالعات اولیه آن در سال ۱۳۵۳ به پایان می‌رسد و عملیات اجرایی به سال ۱۳۵۶ آغاز می‌شود. طبق برنامه تهیه شده درآنزمان نخستین خط متروی تهران، می‌بایست در سال ۱۳۷۰ آغاز به کار می‌کرد. در سال ۱۳۵۶، عملیات اجرایی ساخت مترو در تهران آغاز شد، اما پس از انقلاب ۱۳۵۷ و به دلیل آغاز جنگ ایران و عراق از سال ۱۳۵۹ به‌طور کامل متوقف شد و این توقف تا سال ۱۳۶۵ ادامه داشت. در سال ۱۳۷۴ قراردادی برای تامین تجهیزات مترو به امضا رسید.
اولین خط متروی تهران در سال ۱۳۷۷ افتتاح شد که تهران را به کرج متصل می‌کرد. دو سال بعد، نیمه غربی خط دو، حد فاصل ایست‌گاه «صادقیه» در میدان صادقیه تا ایست‌گاه «امام‌خمینی» در میدان امام‌خمینی نیز بهره‌برداری شد. بخشی از خط یک متروی تهران نیز که ایست‌گاه میرداماد را به ایست‌گاه «علی‌آباد» متصل می‌کرد، در سال ۱۳۸۰ به بهره‌برداری رسید. این خط در سال ۱۳۸۱ تا ایست‌گاه «حرم مطهر» در بهشت زهرا ادامه یافت. هم‌چنین بخش شرقی خط دو متروی تهران به‌تدریج در سال‌های ۱۳۸۲، ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ به بهره‌برداری رسید. با بهره‌برداری از این ایست‌گاه‌ها، خط دوی مترو از میدان صادقیه تا دانش‌گاه علم و صنعت امتداد یافت. در سال ۱۳۸۷ بخشی از خط چهار متروی تهران حد فاصل ایست‌گاه «دروازه‌شمیران» تا ایست‌گاه «میدان‌فردوسی» افتتاح شد. در بهار سال ۱۳۸۸ نیز ضمن افتتاح فاز اول توسعه شمالی خط یک حد فاصل ایست‌گاه «حقانی» تا ایست‌گاه «قلهک»، ایست‌گاه «میدان‌انقلاب» در امتداد غربی خط چهار نیز به بهره‌برداری رسید. در بهار سال ۱۳۸۹ ایست‌گاه مترو «کلاهدوز»، واقع در انتهای شرقی خط 4 مترو به بهره‌برداری رسید. در حال حاضر توسعه هشت خط از متروی تهران به تصویب شورای شهر رسیده است.
هم‌چنین عملیات احداث خط سه متروی تهران در جنوب غرب‌تهران آغاز شده است. این خط در مجموع به طول ۳۲ کیلومتر از ایست‌گاه «مجیدیه» آغاز می‌شود و از خیابان شهیدبهشتی، خیابان ولی‌عصر و میدان‌راه‌آهن عبور می‌کند و در آینده نیز از سمت جنوب به سمت اسلام‌شهر و از سمت شمال به سمت اقدسیه و لواسان‌کوچک توسعه خواهد یافت. خط چهار متروی تهران نیز در حال احداث است. این خط ۲۰ کیلومتر طول دارد و دارای ۲۰ ایست‌گاه است و خیابان پیروزی را به شهرک‌اکباتان متصل می‌کند. این خط در ایست‌گاه «دروازه‌شمیران» با خط دو، در ایست‌گاه «دروازه دولت» با خط یک، در ایست‌گاه «تاتر شهر» با خط در حال احداث سه و مجددن در ایست‌گاه «آزادی» با خط دو تقاطع خواهد داشت و بخش عمده‌ای از آن در زیر خیابان انقلاب خواهد بود.
پروژه‌ی ایجاد خطوط قطارشهری در شهرهای بزرگ دیگر ایران نیز سال‌هاست که آغاز شده است اما به سبب مشکلات فراوان هیچ‌کدام به نتیجه‌ی خاصی نرسیده است. کار این پروژه‌ها در شهرهای مختلف هم‌چون «مشهد»، «اصفهان»، «اهواز» و چند شهر دیگر، در مراحل مطالعاتی، آغاز، انجام و یا منتظر افتتاح هستند. غم‌انگیزترین آن متروی «مشهد» است که باوجود آن‌که پانزده سال از شروع و 5 سال از تکمیل آن می‌گذرد به سبب مدیریت غلط، دعواهای گروهی و سیاسی و مشکلات پیش‌آمده در اثر تحریم‌های بین‌المللی ایران، هنوز راه‌اندازی نشده است. در آخرین سری از این وعده‌ها مسوولان اعلام کرده‌اند که در اسفند ماه سال جاری اولین خط آن راه‌اندازی خواهد شد. آن چیزی که روشن است این است که برای رفع مشکلاتی مانند ترافیک و آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ایران، چاره‌ای به جز احداث هرچه سریع‌تر خطوط مترو نیست.
منبع: ویکی‌پدیا
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
