کیومرث/ دفتر تاجیکستان/ رادیو کوچه
با گذشت بیست سال از زمان استقلال یک گروه از روشن‌فکران تاجیک سرسختانه تلاش دارند، تا هفتونیم میلیون ساکن این کشور دوباره به خط عربی اساس فارسی برگردند.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
به خطی، که تا زمان پای گذاشتن ارتش روسیه به قلمرو آسیا مرکزی میان تاجیکان رایج بود و تنها پس از «انقلاب اکتبر» جای آن را خط «لاتین» و سپس خط «سرللک» گرفت.
فعلن هفتونیم ملیون ساکن تاجیکستان به خط «سرلک» می‌نویسند و تمام کارگزاری هم با این خط انجام می‌شود.
اما تنها یک گروه کوچک اتباع تاجیکستان از خط فارسی آگاهند و می‌توانند با این خط مکاتبه کنند و یا مطالب بخوانند.
بیش‌تر روشن‌فکران تاجیک می‌گویند با گذشتن به خط فارسی مشکل‌های موجود در زبان تاجیکی هم رفع شده، مردم به منبع زیاد اخبار و کتاب دست‌رسی پیدا خواهند کرد.
«ستار ترسن» از ادیبان سرشناس تاجیکستان بازگشت به خط فارسی را برای تاجیکان «بازگشت به اصل خود» می‌داند.
آقا «ترسن» می‌گوید در دوران شوروی زبان فارسی هم‌چون زبان کتاب‌ها دینی از میان برده شد، ولی حالا فرصت است، که تاجیکان دوباره به خط تاریخی خود روی آرند و ثابت کنند که اصل ایران بزرگ‌اند.
«مادام که اساس‌گزار ادبیات ایران هم استاد رودکی باشد، پس، چگونه ما تاجیک و آن‌ها ایرانی و زبان ما تاجیکی و زبان آن‌ها فارسی بوده است؟ نه، زبان ما فارسی یا پارسی است» افزود او.
همان‌طوری اشاره رفت، پس از «انقلاب سال ۱۹۲۰» در «بخارا» و روی کار آمدن حکومت «پنترکستی» نخست زبان فارسی از نظام کارگزاری رسمی دور کرده شد و سپس در سال ۱۹۲۸ میلادی جای خط فارسی را «لاتین» گرفت.
گفته می‌شود پس از آن که خط لاتنی جای‌گزین خط فارسی شد، نفرانی را که با خط نیاکان کتاب می‌خواندند و یا نامه می‌نوشتند، «دشمن خلق» اعلان می‌کردند.
در پی چنین مناسبت، کتاب زیادی که به خط فارسی و مال شاعران بزرگ بود، یا به آب پرتافته شدند یا سوزانده شدند و یا خود مردم از ترس آن که آن‌ها را «دشمن خلق» می‌گویند، خودشان آن کتاب‌ها را در زیر خاک پنهان کردند.
اما در آخر سال ۱۹۳۹ میلادی، هنوز تمام ساکنان، خط لاتین را از خود نکرده، دولت شوروی اصلاحات در الفبا خلق‌ها آسیا مرکزی را به راه ماند.
در پی این اصلاحات، در سال ۱۹۴۰ خط سرلک روسی جای‌گزن خط فارسی شد.
تاریخ‌نویسان تاجیک می‌گویند، در سال ۱۹۴۰ میلادی هر کسی که فارسی و لاتنی می‌دانست اما خط سرلک را نمی‌دانست، هم‌چون بی‌سواد شناخته می‌شد.
تا آخر سال‌ها هشتادم قرن گذشته وضعیت زبان تاجیکی و خط آن دیگر تغیر نکرد.
تنها در سال ۱۹۸۹ میلادی در پی پافشاری و تلاش‌ها روشن‌فکران تاجیک قانون زبان تاجیکی قبول کرده شد، که «قانون زبان تاجیکی (فارسی)» عنوان داشت.
«محمدجان شکری» در کتاب «خراسان است اینجا» چنین می‌نوسد: «۲۰ جلی سال ۱۹۹۴ در اجلاسیه شورا عالی جمهوری تاجیکستان طرح قانون اساسی بررسی شد. یکی از بند‌ها قانون اساسی این بود: «زبان دولتی جمهوری تاجیکستان زبان تاجیکی (فارسی) است.»
«ستار ترسن» ادیب سرشناس تاجیک می‌گوید، «ما همان خیل قرار کردیم زبان تاجیکی و در درون قوسین فارسی. به چه تلاش‌ها به میان آمد. اما آن امروز از میان رفت. برای چه نمی‌دانم.»
حالا عنوان قانون زبان تاجیکی بدون واژه فارسی باقی مانده است.
زیرا در سال ۱۹۹۴ میلادی یک عده از نماینده‌ها مجلس تاجیکستان پیشنهاد کردند، تا واژه فارسی از عنوان قانون زبان تاجیکی و از قانون اساسی فروگذار شود.
آن‌ها برای آن پیشنهاد خود چنین دلیل می‌اوردند، که ما تاجیکیم نه ایرانی و زبان ما تاجیکست نه فارسی.
همین‌طور روز ۲۰ جلی ۱۹۹۴ پارلمان تاجیکستان از نام زبان ما و از تعبیر زبان تاجیکی (فارسی) واژه فارسی را بیرون انداخت.
هم‌چنین پارلمان اصطلاحاتی را چون «دادگاه»، «دادگستر»، «دادستان» و «رییس جمهوری» رد کرده، به جای آن‌ها واژه‌‌ای را از قبیل «سد»، «سدیه»، «پراکورار»، که از زبان روسی آمده است، قبول کردند.
در آخرین برسی طرح قانون زبان تاجیکی در دو سال پیش دو نماینده «حزب نهضت اسلامی» تلاش کردند، تا عنوان زبان تاجیکی «زبان تاجیکی فارسی» باشد، ولی این پیشنهاد از سوی وکلان دگر پذیرفته نشد.
خود مقامات رسمی تاجیکستان هم می‌گویند حالا ضرورتی برای بازگشت به خط فارسی را نمی‌بینند.
این حرف‌ها از زبان رییس‌جمهوری تاجیکستان «امام علی رحمان» نیز رسمن در سال ۲۰۰۸ میلادی در پی تلاش‌ها و دعوت‌ها روشن‌فکران تاجیک برای بازگشت تاجیکان به خط فارسی صدا داد.
وزیر معارف تاجیکستان نیز بارها گفته است، که دیگر نیازی برای بازگشت به خط فارسی نیست. وی باور دارد، که بازگشت به خط فارسی کار سهل نبوده، از یک سو مبلغ بیش‌تری را تقاضا و از سوی دگر مردم را به بی‌سوادی خواهد کشاند.
ولی «اسکر حکیم» کارمند «مجلس ملی تاجیکستان» پلته بالایی پارلمان کشور می‌گوید، «تاجیکستان می‌تواند زنه به زنه به خط فارسی گذرد، که برای این ضرور است، تا دولت برنامه خاصی را قبول کند.
با این حال، مخالفان و جانیب‌داران بازگشت به خط فارسی در تاجیکستان زیادند و هر کدامی آن‌ها برای عقیده خود دلیلی هم دارند. اما کارشناسان می‌گویند فعلن تنها رییس‌جمهوری می‌تواند این وضع را تغییر داده، دیگران را برای بازگشت به خط فارسی مایل کند. عمری، که اجرا آن از سوی رییس جمهوری در حال حاضر بعید به نظر می‌رسد.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
