افشان برزگر/ رادیو کوچه
بر اساس آخرین آمارهای سازمان «یونیسف»، سالانه 530 هزار زن در دنیا هنگام زایمان جان خود را از دست می‌دهند که این امر باعث‌شده جهان پیش‌رفت‌های محدودی در زمینه تحقق نخستین اهداف توسعه هزاره‌سوم برای کاهش سه چهارمی میزان مرگ و میر زنان هنگام زایمان تا سال 2015 داشته باشد و این امر موجب نگرانی سازمان ملل متحد شده است.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
البته بر اساس گزارش سازمان‌های کمک‌رسانی وابسته‌به سازمان‌ملل، میزان مرگ و میر مادران بین سال‌های 1990 تا 2008 یک‌سوم کاهش پیدا کرده، به‌طوری که میزان مرگ مادران هنگام زایمان در این سال به حدود 350 هزار مورد رسیده است. بر اساس این گزارش 99 درصد از مرگ‌های حین زایمان در کشورهای در حال توسعه روی می‌دهد که نیمی از این مرگ‌ها در جنوب صحرای آفریقا و یک‌سوم نیز در کشورهای جنوب آسیا رخ داده است.
یونیسف اعلام کرده است که در منطقه جنوب صحرای آفریقا عملن پیش‌رفتی در زمینه کاهش میزان مرگ و میر مادران هنگام زایمان صورت نگرفته است، به‌طوری که بر اساس استانداردهای مورد نظر سازمان بهداشت جهانی، زنان باید در دوره بارداری در چهار نوبت مورد معاینه کامل قرار گیرند، در حالی که در منطقه آفریقای سیاه 50 درصد زنان در طول بارداری خود فقط یک‌بار به‌صورت کامل معاینه می‌شوند.
سازمان بهداشت جهانی هم‌چنین می‌گوید که زنان باید در مراکز درمانی یا توسط مامای آموزش‌دیده زایمان کنند، اما در آفریقا فقط کم‌تر از نیمی از زنان از این امکان برخوردارند. بر اساس گزارش یونیسف هم‌چنین در مقابل هر یک زن که به علت مشکلات مرتبط با بارداری و زایمان جان خود را از دست می‌دهد، سالانه حدود 10 میلیون زن که از مرگ حین زایمان جان سالم به در می‌برند با پیامدها و بیماری‌های پس از بارداری و زایمان دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
بر اساس گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی در حال حاضر خطر مرگ مادران هنگام بارداری و زایمان در کشورهای در حال توسعه یک به 76 است که این نسبت در کشورهای صنعتی یک به هشت هزار تخمین‌زده شده است. در این میان نیز «نیجریهم با داشتن نسبت یک به هفت، پرخطرترین مکان دنیا برای بارداری و زایمان اعلام شده است، یعنی به ازای هر هفت زن باردار، یک نفر از آن ها یا در طول بارداری و یا در حین زایمان جان خود را از دست می‌دهد.
دومین کشور این لیست سیاه، «افغانستان»، همسایه ایران است، به‌طوری که بر اساس اعلام یونیسف سالانه از 100 هزار زن افغان، یک هزار و 600 نفر آن ها حین زایمان جان خود را از دست می‌دهند که بیش‌ترین میزان مرگ و میر نیز مربوط به مادرانی است که قبل از 18 سالگی باردار می‌شوند.
البته هر چند خطر مرگ یک مادر هنگام زایمان در یکی از کشورهای کم‌تر توسعه یافته 300 برابر بیش‌تر از کشورهای توسعه یافته و صنعتی است، اما آمارها در برخی کشورهای دارای فن‌آوری روز دنیا هم نشان از بالا بودن نرخ مرگ و میر مادران دارد، به‌طوری که بر اساس اعلام پزشکان آمریکایی هر سال بیش از 500 زن باردار در این کشور در هنگام زایمان جان خود را از دست می‌دهند که در این میان نیز میزان مرگ زنان آفریقایی تبار سه تا چهار برابر زنان سفیدپوست آمریکایی است.
بر اساس فهرستی که از بهترین و بدترین کشورهایی که برای زندگی کودکان و مادران منتشر شده، سوئد، دانمارک، فنلاند، نروژ، استرالیا، آلمان، هلند، کانادا، آمریکا و انگلیس به‌عنوان بهترین کشورها و نیجریه، بورکینافاسو، مالی، چاد، افغانستان، اتیوپی، یمن، افریقای مرکزی، کنگو و لیبریا به‌عنوان بدترین کشورها برای زندکی مادران و کودکان معرفی شده‌اند.
در این فهرست‌بندی شاخص‌های کلیدی هم‌چون خطر مرگ مادران حین زایمان، درصد زایمان‌هایی که توسط پرسنل متخصص انجام می‌شود و درصد زنان باردار مبتلا به عارضه کم‌خونی مورد‌نظر قرار‌گرفته است. حال باید دید وضعیت مرگ و میر مادران در ایران به چه‌صورت است. بر اساس اعلام نماینده سازمان ملل متحد، سالانه 420 زن هنگام زایمان در ایران می‌میرند، یعنی به عبارتی روزی بیش از یک مادر در ایران فوت می‌کند که با این وضعیت ایران در بین کشورهای جهان به لحاظ آمار مرگ و میر در رتبه هفتاد و ششم قرار دارد.
براین اساس، میزان نرخ مرگ و میر مادران هنگام زایمان در ایران 30 در هر 100 هزار نفر است که با این وجود و بر اساس اعلام سازمان ملل، ایران از هم اکنون به هدف پنجم از اهداف هزاره سوم دست پیدا کرده است. وزیر بهداشت ایران نیز با تایید مرگ روزانه یک زن حین زایمان در ایران گفته است: « 30 سال پیش میزان مرگ مادران 240 در هر 100 هزار نفر بود که این آمار هم اکنون به 24 در 100 هزار نفر رسیده است، البته از آن‌جا که مرگ مادر، یک مصیبت است، همین تعداد مرگ و میر نیز باید به حداقل برسد.»
مدیرکل دفتر جمعیت و سلامت وزارت بهداشت هم با اعلام این که مرگ و میر مادران از سال 1353 تا 1384 کاهش چشم‌گیری داشته، اعلام کرده است که تعداد مرگ مادران در سال 53، 245 نفر در هر یک صد‌هزار نفر بوده است که این رقم در سال 84 به 24 نفر در هر 100 هزار تولد رسیده است که هدف برنامه‌های وزارت بهداشت کاهش مرگ مادران به 20 نفر در هر 100 هزار نفر تا سال 1394 است.
وی البته اعلام کرده که مرگ مادران گروه سنی 10 تا 14 سال و بالای 45 سال افزایش یافته، اما در عین حال نیز میزان زایمان‌های صورت‌گرفته توسط افراد دوره‌ندیده نیز از سال 1367 تاکنون کاهش داشته است.
هرچند که براساس اعلام مسوولان ایرانی، میزان مرگ و میر مادران در هنگام زایمان کاهش یافته، اما در برخی مناطق کشور این آمار بالاتر از میان‌گین کشوری است که آذربایجان‌غربی یکی از این استان‌هاست، به‌طوری که آمار مرگ مادران، مسوولان امور پزشکی در این استان را نگران کرده است که گفته می‌شود بالا بودن تعداد مرگ در این ناحیه از کشور به مسایل فرهنگی بازمی‌گردد.
البته دلایل مرگ و میر مادران هنگام زایمان فراوان است و بنا به موقعیت جغرافیایی کشورها، این عوامل متنوع می‌شوند، به‌طوری که بر اساس اعلام سازمان‌های بین‌المللی، خون‌ریزی حین زایمان دلیل اصلی مرگ و میر مادران آفریقایی و آسیایی است. افزایش فشار خون نیز در آمریکای لاتین و کشورهای جزایر «کارائیب» دلیل اصلی مرگ زنان هنگام زایمان است. هم‌چنین ابتلا به ایدز جان شش درصد زنان را سالانه در دنیا می‌گیرد و کم خونی و مشکلات زایمان هم علت 10 درصد مرگ و میرهاست.
در ایران نیز 60 تا 80 درصد علت مرگ و میر مادران هنگام زایمان را خون‌ریزی، سختی زایمان، فشار خون بالا و عوارض سقط جنین تشکیل می‌دهد، به‌طوری که 30 درصد سهم خون‌ریزی، 14 درصد سهم فشار خون بالا، 14 درصد بیماری‌های قلب و عروق و 13 درصد به‌دلیل عفونت است. یکی دیگر از عوامل مرگ و میر زنان باردار در ایران که حدودن 17 درصد میزان مرگ و میر را شامل می‌شود، زایمان‌هایی است که توسط افراد ناوارد که هیچ دوره آموزشی ندیده‌اند، انجام می‌شود.
هم‌چنین وجود باورهای نادرست در برخی خانواده‌های سنتی مبنی بر این‌که احتیاجی به تحت‌نظارت پزشک وجود ندارد، زنان بسیاری را از مراجعه به مراکز پزشکی و انجام معاینات ضروری در طول دوران بارداری باز می‌دارد. حاملگی در سنین پایین، بالا بودن تعداد زایمان‌ها، فاصله اندک میان دو بارداری، توجه نکردن به تغذیه مادران و دختران و فقر و نابرابری نیز از دیگر عوامل مهم مرگ و میر مادران نه تنها در ایران بلکه در دنیا قلمداد می‌شود.
بر اساس اعلام یونیسف مرگ و میر مادران در اغلب موارد قابل پیش‌گیری است که کلید آن نیز افزایش بهداشت دوران بارداری هم‌چون مراقبت پیش از زایمان، خدمات مشاوره و تست (اچ ای وی)، حضور افراد ماهر هنگام زایمان، مراقبت اورژانس از زنان، مراقبت پس از زایمان و تنظیم خانواده در راستای سیاست‌های ملی است. البته بنابر اعلام یونیسف در سال‌های اخیر افق‌های امیدبخشی از پیش‌رفت در زمینه مداخلات بهداشت بارداری مشاهده شده است، به‌طوری که پوشش مراقبت‌های پیش از زایمان در کشورهای در حال توسعه 15 درصد افزایش پیدا کرده است و در دهه اخیر 75 درصد از مادران باردار مراقبت‌های بهداشتی قبل از زایمان را دریافت کرده‌اند.
در برخی از مناطق آسیایی نسبت زنانی که در هنگام زایمان یک فرد ماهر در کنارشان حضور داشته است در بین سال‌های 1995 تا سال 2005، از 31 درصد به 40 درصد رسیده و این پیش‌رفت در بسیاری از کشورهای آفریقایی نیز صورت گرفته است. مرکز امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری ایران که سیاست‌گذاری‌های مربوط به امور زنان در کشور را برعهده دارد نیز عنوان کرده که 50 درصد از مرگ‌های مادران هنگام زایمان قابل پیش‌گیری است و از آن‌جا که زن محور اصلی و عنصر بنیادی نهاد خانواده است، باید توجه به زنان در دوره بارداری، شیردهی، توجه به تغذیه و تضمین وجود امنیت حقوقی و خانوادگی در راس برنامه‌های دولت قرار گیرد.
وزارت بهداشت ایران نیز در کنار افزایش تخت‌های بیمارستانی، به روز‌کردن دست‌گاه‌ها، تربیت نیروهای ماهر و ده‌ها برنامه دیگر که منجر به افزایش سطح عمومی بهداشت در ایران می‌شود، به‌دنبال این است که پوشش مراقبت‌های بارداری تا سال 1394 را به 98 درصد برساند. هم‌چنین بر اساس اعلام مسوولان وزارت بهداشت، برنامه‌های بهداشت باروری در ایران در قالب تنظیم خانواده، پرهیز از تولد کودک ناخواسته و فرزند دارشدن به تعداد دل‌خواه، تنظیم فواصل بارداری، آموزش و مشاوره به زوج‌ها، آموزش روابط جنسی و افزایش پوشش استفاده از روش‌های پیش‌گیری از بارداری افزایش خواهد یافت.
هرچند ایران بنا بر اعلام سازمان‌های بین‌المللی در زمینه مرگ و میر مادران در هنگام زایمان در وضعیت مطلوب‌تری نسبت‌به بسیاری از کشورها قرار گرفته و به اهداف توسعه هزاره‌سوم رسیده است، اما مسوولان کشور باید در نظر داشته باشند که نجات مادران نه تنها امری اخلاقی است، بلکه سرمایه گذاری مطمئنی است که فرزندان و خانواده‌ها، جوامع و کشورهای‌شان از آن سود می‌برند.
به علاوه سطح مرگ و میر مادران هنگام زایمان منعکس‌کننده نظام ملی خدمات بهداشتی هر کشور است، چرا که مادران و کودکان‌شان در آسیب‌پذیرترین لحظات زندگی خود به سر می برند، لذا ضروری است دولت‌مردان هم‌چنان که به‌دنبال افزایش سطح بهداشت برای کاهش مرگ و میر و بهداشت جسمی زنان هستند، قوانین مدنی و حقوقی تضمین‌کننده بهداشت روانی این قشر از جامعه را نیز از یاد نبرند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
