«از ترور تا اعدام»

سروش / رادیو کوچه

souroosh@radiokoocheh.com

نوزدهم آبان مصادف است با سال‌روز اعدام دکتر فاطمی سیاست‌مدار و روزنامه‌نگار مشهور ایرانی. دکتر فاطمی در سال 1296 زاده شد و بنا به دستور شاه سابق به دلیل اقدام علیه سلطنت و امنیت ملی تیرباران شد. او از سال  ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ وزیر امور خارجه ایران بود.

سید حسین فاطمی‌زاده در خانواده‌ای روحانی در سال 1269 و در شهر نایین متولد شد.  پدرش سیدعلی محمد معروف به سیف العلماء از روحانیون طراز اول نایین محسوب می‌گردید. حسین پس از طی کردن دوره ابتدایی به اصفهان عزیمت کرد و علاوه بر ادامه تحصیل در روزنامه چاپ اصفهان مشغول به کار گردید و همین امر باعث شد که در تهران نیز با روزنامه « ستاره » با مدیر مسوولی احمد ملکی هم کاری کند. فاطمی تحصیلات خود را در اروپا ادامه داد و با اخذ درجه دکترا به ایران بازگشت.

دکتر فاطمی که از خارج دکترا گرفته بود پس از مدتی که دستیار دکتر مصدق بود به سمت وزیر امور خارجه ایران منصوب شده بود.

پس از شهریور ۲۰ و آزادتر شدن محیط سیاسی ایران روزنامه « باختر امروز» را منتشر کرد. در جریان نهضت ملی شدن نفت از هم کاران نزدیک دکتر مصدق بود. به گفته دکتر مصدق، او نخستین کسی بود که پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت در سراسر ایران را ارایه داد. هم‌چنین ابراهیم یزدی گفته است که پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت ایران، ابتدا از سوی وی در روزنامه باختر امروز مطرح شد.

مخالفت پی گیر او با دربار محمدرضا شاه پهلوی پس از شکست کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ به اوج رسید. وی خروج شاه از کشور در مرداد ماه 1332 را به دلیل این که قبلا شورای سلطنت را تشکیل نداده بود و نیز بدون برنامه از پیش تنظیم و اعلام شده وطن را ترک کرده بود، «فرار» اعلام داشت و به سفارتخانه‌ها دستور داد که با او تماس نگیرند.

دکتر فاطمی در مراسم سال‌روز مرگ محمد مسعود  (یکی از روزنامه‌نگاران مشهور دهه‌ی 20 که حامی بزرگ وی بود) در حالی که مشغول سخنرانی بود مورد اصابت گلوله‌ی محمد عبد خدایی، از اعضای گروه فداییان اسلام، قرار گرفت. گلوله به قلب او آسیبی نرساند و پس از مدتی از بیمارستان مرخص شد و به کارش در وزارت امور خارجه دولت مصدق ادامه داد.

تنها آتش مقدسی که باید در کانون سینهٔ هر جوان ایرانی برای همیشه زبانه بکشد این آرزو و آرمان بزرگ و پاک است که جان خود را در راه رهایی جامعه و نجات ملت خود از چنگال استعمار و فقر و بدبختی و ظلم و جور بگذارد

این سخنان را حسین فاطمی روی تخت بیمارستان و پس از ترور نافرجامش گفت: «برای جامعه و ملتی که می‌خواهد زنجیرهای گران بندگی و غلامی را پاره کند، این طور رنج‌ها و جان سپردنها و قربانی دادن‌ها باید امری عادی و بسیار ساده تلقی شود. تنها آتش مقدسی که باید در کانون سینهٔ هر جوان ایرانی برای همیشه زبانه بکشد این آرزو و آرمان بزرگ و پاک است که جان خود را در راه رهایی جامعه و نجات ملت خود از چنگال استعمار و فقر و بدبختی و ظلم و جور بگذارد.»

فاطمی 25 مرداد 1332 در کودتای مقدماتی سرهنگ نصیری (بعدا ارتشبد و پس از انقلاب اعدام شد) دستگیر اما موفق به فرار شد. روز 28 مرداد در خانه دکتر مصدق بود و چون می دانست که شاه دشمن خونی اوست، پس از به محاصره درآمدن خانه، از آنجا فرار کرد و پنهان شد و تا اسفند همان سال که در خانه‌ای در کوچه رضائیه منشعب از میدان تجریش دستگیر شد هر چند وقت در یک خانه پنهان بود.

همسایه آن خانه به تصور این که یک توده‌ای ریش گذارده و خود را به بیماری زده و در آنجا پنهان گردیده جریان را اطلاع داد و ماموران فاطمی را گرفتند و به فرمانداری نظامی بردند که در آنجا چند نفر (گویا با نقشه قبلی برخی مقامات) وی را هنگام انتقال تحت الحفظ از ساختمانی به ساختمان دیگر چاقو زدند!! و مجروح کردند. محاکمه دکتر فاطمی غیرعلنی انجام گرفت و کسی جز اعضای محکمه نتوانست حرفهای او را بشنود. شاه با فرجام‌خواهی دکتر فاطمی موافقت نکرد، درخواست روحانیون و بزرگان اصفهان را هم در دادن یک درجه تخفیف به او نپذیرف و با این که غیر نظامی بود و اقدام مسلحانه نکرده بود سحرگاه 18 آبان 1333 در میدان تیر لشکر دو زرهی به جوخه اعدام سپرده شد و «تیرباران» گردید.

روحانیون اصفهان در یک تلگرام گروهی به شاه نوشته بودند که حسین فاطمی یک «سید» و از اولاد پیغمبر است و قتل او برای سلطنت یمن نخواهد داشت.

پس از انقلاب 1357 ، خیابان آریامهر تهران به «دکتر حسین فاطمی» تغییر نام داده شد و تنها نامی از میان پیروان خط دکتر مصدق است که پس از کناره گیری مهندس بازرگان از ریاست دولت موقت، هنوز از خیابان حذف نشده است و برخی دلیل آن را تعلق دکتر فاطمی به خاندان روحانی معروف نائین می‌پندارند.

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»