«سفر پیدایش یک برزخی»

مه‌شب‌ تاجیک / رادیو کوچه

«پیتر بروگل» ۱۵۶۹-۱۵۲۵ نقاش هلندی دوران رنسانس است که به جهت نقاشی مناظر طبیعی و زندگی روستایی شهرت دارد. از آن جایی که بیش‌تر اعضای خانواده‌ی بروگل نقاشان شهیری شدند برای متمایز‌کردن پیتر بزرگ به او لقب بروگل روستایی داده‌اند. شواهدی موجود است که او در «بردا» متولد شده و پسر یک روستایی بوده که در دهکده‌ی بروگل می‌زیسته است.

فایل صوتی را از اینجا بشنوید

فایل را از این جا دانلود کنید

بروگل پس از آن که در اوایل زندگی توانایی و استعداد اعجاب‌آمیزش را در نقاشی نشان داد و به شاگردی «پیتر کوئکه فن الست» در آمد و سپس با دختر او «مایکن» ازدواج کرد. او مدتی را در فرانسه و ایتالیا گذراند و سپس به «انتورپ» رفت و در آن‌جا در سال ۱۵۵۱ به‌عنوان استاد به عضویت انجمن نقاشان در آمد. بروگل خیلی زود بار سفر بست و راهی ایتالیا شد سپس به انتورپ بازگشت اما ده سال پایانی زندگی را به‌طور مداوم در بروکسل به سر برد. او در هنگام مرگ دو فرزند داشت «پیتر بروگل» جوان و «یان بروگل» بزرگ که هر دو نقاشان بزرگ و تحسین‌برانگیزی از آب درآمدند از آن‌جایی که فرزندان بروگل در زمان مرگش بسیار کم سن و سال بودند به‌نظر می‌رسد که آموزش‌شان بیش‌تر بر عهده مادرشان که خود نیز یک نقاش بود، بوده باشد.

هنر بروگل آخرین مرحله در پیش‌رفت نقاشی سنتی هلند است که با «یان وان ایک» در قرن ۱۵ آغاز شد. این سنت انتزاع هنر قرون وسطا را به یک دید تجربی از واقعیت تغییر داد. بروگل به صراحت تاثیر هنرمندان ایتالیایی رنسانس و تعابیر کلاسیک‌شان را که بر آثار بیش‌تر نقاشان هم دوره‌اش غالب است رد کرد. به جای موضوعات اساطیری‌، بدن‌های عریان و صحنه‌های شاعرانه، هنر بروگل صحنه‌هایی از طبیعت را به تصویر می‌کشد که خارج از قواعد واقع نمایی در عصر بروگل می‌نماید.

برخلاف بسیاری از نقاشان، پیتر بروگل به‌دلیل عدم تمایل به ستایش شخص خود به ندرت نقشی از خود تصویر کرده است‌. هر چند که اتفاقی ممکن است تصویر مردی عادی در گوشه‌ی تابلوهای او ببینید که به‌نظر می‌رسد خود نقاش باشد. از جمله در تابلوی نقاش و مشتری که به شکل واضح‌تری به نقاش پرداخته است‌. کارهای اولیه بروگل چشم‌اندازهای طبیعی بودند، علاقه‌ای که در سرتاسر عمر پا‌بر‌جا ماند. تعدادی از نقاشی چشم‌اندازهای افق که در سفر ایتالیا کشیده بود توانایی منحصر به فرد او را در به تصویر‌کشیدن تغییرات فصلی و کیفیات جوی طبیعت نشان‌داده است. همین شاخصه‌ها در آثار متاخر او نیز به چشم می‌خورد از جمله در «چشم‌انداز زمستان با یک دام پرنده» مردم در برف و یخ‌ها مشغول شادمانی هستند، حال آن‌که کمی آن طرف‌تر پرندگان در کنار دری که به‌عنوان تله کار می‌کند به وضع رقت باری گرفتار آمده‌اند.

دورانی هر چند کوتاه و مختصر که او در بروکسل به کار مشغول بود، بسیار زاینده و پربار بود. کافی است بدانیم که او تنها در یک سال یعنی سال 1565، سری آثار «ماه‌ها» را خلق کرد که به‌عنوان شاه‌کارهای هنری بروگل مورد تقدیر و توجه قرار می‌گیرند. در این آثار، که تنها پنج عدد از آن‌ها باقی مانده بروگل، ماه‌های سال را مجسم کرده است. تابلوی «شکارچیان در برف» یا «بازگشت شکارچیان»، یکی از نقاشی‌های این مجموعه است. در این نقاشی، انسان و منظره، در سرمای زمستان با یک‌دیگر گره خورده‌اند.

بروگل در سفری به «رم و ناپل»‌، بر خلاف دیگر هنرمندان که محو بناهای تاریخی بودند، تحت‌تاثیر قرار نگرفت، ولی او با تعداد زیادی طراحی و به عبارتی منظره‌سازی خطی، به‌خصوص از مناظر کوه‌های آلپ، به خانه بارگشت. او در ونیز، به‌شدت تحت‌تاثیر نقاشی مناظر قرار گرفت. آمیختگی اندام‌های انسانی با صحنه‌ی طبیعی و نمایش تدریجی عناصر در فضا، از پیش زمینه به سمت پس زمینه چنان‌چه در آثار «تی سین» و «جورجونه» دیده می‌شود از مهم‌ترین این تاثیرات بود. طبیعت در این تصاویر، دیگر به‌عنوان پس زمینه برای پیکره‌های انسانی نیست، بلکه خود موضوع اصلی تصاویری است که در برابر چشم ما گشوده است. تا آن‌جا که در این تصاویر می‌توان گفت که انسان ها فرعی هستند.

بروگل بین سال‌های 1566 تا 1568، یک سری تابلو از زندگی روستایی خلق کرد و همین کارش باعث شده که به «بروگل منظره ساز» مشهور شود. این تابلوها سرشار از سرزندگی و تحرک فوق‌العاده و نشان‌دهنده‌ی یک رئالیسم بی‌پرده و بی‌رحم می‌باشند و به‌طور کامل از مناظر طبیعی الهام گرفته شده‌اند، چرا که بروگل بیش‌تر هنگام جشن و مراسم روستاییان، نزد آنان رفت و آمد می‌کرد او به مراسم عامیانه، جشن‌ها و زندگی روزانه مردم عامی نگاهی دوستانه، عمیق، حکیمانه و مسخره داشت. توجه او به دهقانان و روستاییان، هم‌چنین مسایلی اسف‌بار نظیر گرسنگی و شورش مردم در «فلاندرو» آلمان، که به قتل‌و‌عام‌های سخت منجر شد، قابل مطالعه و تقدیر است.

بروگل نقاشی بود که به خوبی و با آگاهی تمام در جریان آن‌چه در سرزمین خویش و سرزمین‌های دیگر می‌گذشت، قرار داشت. چنان‌چه وقتی به‌دقت به تابلوی «غذای عروسی» بنگریم در می‌یابیم که پرسپکتیو و کمپوزسیون صحنه تا چه حد از تابلوی «عروس کازا» اثر «تینتورتو» تاثیر گرفته است. «عروسی روستایی» از جمله آثار به یاد ماندنی بروگل است. در این اثر، روستاییان خشن و زمخت با پیکرهایی سنگین و رخوت زده دیده می‌شوند که با رنگ‌های صاف و یک‌دست رنگ‌آمیزی شده و تا حد ممکن برجسته نمایی شده‌اند و حتا سایه‌ایی از خود بر زمین نینداخته‌اند بلکه این‌جا و آن‌جا پراکنده‌اند. تعادل و تناسب در ترکیب این اثر غنی، بسیار استادانه بکار رفته است. تاکید بر ترکیب رنگ‌هایی که این‌جا و آن‌جا پر‌قدرت و درخشان به‌کار گرفته شده‌ باعث شده تا در آثار بروگل، برجسته نمایی به‌صورت خفیف، خود را نمایان سازد.

آثار بروگل به طور وسیع و گاه بسیار متضادی به اعتقادات متفکران مذهبی مختلفی نسبت داده شده ، از ستیز میان کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها‌، تا به سلطه سیاسی اسپانیا بر قسمت‌هایی از اسکاتلند و حتا از برابری‌های بارز تا تبعیضات دراماتیکی که توسط جامعه فلاندر زبان مطرح می‌شود. برای نزدیکی بیش‌تر با آثار بروگل نباید این نکته را نادیده گرفت که بروگل در دوران خطرناکی می‌زیسته و لازم بوده تا در پناه «طنز تلخ » به ابراز عقاید بپردازد‌، همان‌طور که به‌طور بسیار زیبایی در آثار او بارز است. بروگل جزییات را با تمام دقت نقش می‌زند. در تابلوها رنگ‌های متضاد و صحنه‌های ناموزون می‌بینیم ولی به لطف آگاهی نقاش به ترکیب رنگ‌ها‌، هیچ گونه ناهماهنگی در آن‌ها به چشم نمی‌خورد. ناپایداری ترکیب شگفت‌آور است،‌ ناپایداری که نقاش در حرکات جمعی یا فردی نشان داده است نمود زیبایی است.‌

هنگامی‌که به آثار بروگل نگاه می‌کنیم می‌خواهیم بدانیم که او چگونه هنرمندی است. آیا او متعلق به فرهنگ و ملتی خاص است یا به جهان فرهنگ و فرهنگ جهان تعلق دارد؟ پاسخ‌دادن به این پرسش‌ها درباره‌ی پیتر بروگل، قدری مشکل است. هرچه هست او نقاشی است که میان قرون وسطا و رنسانس، بین دیدگاه نقاشان شمال و جنوب اروپا، میان میل طرح موضوعات مذهبی و غیر مذهبی، میان دنیای هول‌آور و نقاشی‌های لطیف ایتالیایی قرن شانزدهم، میان مسخره‌کردن انسان و هم‌دردی با او، میان دنیای خیال‌انگیز و شاد کودکان و دنیای سخت و خشن و مرگ‌بار جنگاوران و شورشیان ایستاده است.

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»