«مقبولیت روزافزون زندگی مستقل زنان ایرانی»

مازیار مهدوی‌فر / رادیو کوچه

«توماس اردبرینک»، روزنامه‌نگار هلندی است که در زمینه مسایل خاورمیانه با محوریت ایران تخصص دارد. مقالات او در روزنامه‌های معتبری چون واشنگتن پست و نیویورک تایمز منتشر می‌شود. اهمیت مقالات و گزارش‌های او در مورد ایران زمانی بیش‌تر آشکار می‌شود که بدانید او علا‌رغم فشارهای بسیار زیاد بر روزنامه‌نگاران خارجی طی سال‌های گذشته ایران را به عنوان محل زندگی خود انتخاب کرده و گزارش‌هایش از مسایل مختلف جامعه ایران نه از روی اینترنت و تلوزیون و یا با واسطه شخص ثالث بلکه مستقیمن از متن جامعه ایران است. او اعتقاد دارد سرکوب، چالشی است که سبب ابداع و نوآوری می‌شود. مقاله پیش رو در تاریخ 12 ژوئن در نیویورک تایمز و به دنبال آن در بسیاری از رسانه‌های انگلیسی زبان منتشر شد و واکنش‌های جالب و عجیبی را در بعضی از رسانه‌های داخلی موافق حکومت برانگیخت.

به عنوان نمونه وب‌سایت «رجانیوز» در واکنش به این مقاله این‌گونه تحلیل کرده است:

«توماس اردبرینک»، خبرنگار «نیویورک تایمز» در تهران هم در روزهای اخیر با یک گزارش نشان داده که از استعداد خوبی برای پی‌گیری این خط رسانه‌ای برخوردار است و می‌تواند عصبانیت ناشی از موفقیت‌های دختران مسلمان ایرانی را که بر طبق تعریف کشور متبوعش، «در قفس حجاب» گیر کرده‌اند، به عنوان مقاله برای افکار عمومی غرب نسخه بپیچد. چند روز پیش این روزنامه آمریکایی در مقاله‌ای، با استناد به یک شخصیت مجهول به نام «شکوفه» که او را نماد دختران تحصیل‌کرده و مستقل ایرانی نامیده، ارایه الگوی «دختر مسلمان اجتماعی» را تخطئه کرده و از «دختر آمریکایی» به عنوان الگویی برای این الگو نام برده است.

اردبرینک در مقاله خود، اساسن سبک زندگی اسلامی را منکر شده و با اشاره به افزایش حضور دانش‌جویان دختر در دانش‌گاه‌ها به ویژه پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، مدعی شده است: «نحوه زندگی حضرت فاطمه، دختر پیامبر اسلام، به عنوان الگوی رسمی زنان در ایران تبلیغ می‌شود. اگرچه قرائت‌های نوین از اقدامات و نحوه زندگی حضرت فاطمه وجود دارد ولی در میان هیچ‌کدام از آن‌ها نامی از تنها زندگی کردن نیست، تنها نحوه اداره امور خانه مد نظر قرار دارد.» این روزنامه هم‌چنین دین اسلام را قدیمی و غیرکاربردی معرفی کرده و ضمن تلاش برای تمسخر ساختار خانواده‌محور زندگی اجتماعی در ایران، به نقل از یک دختر دانش‌جو نوشته است: «آن‌ها (پدر و مادرم) می دانند که من می خواهم مستقل باشم. می فهمند که روزگار عوض شده است. جامعه هیچ چاره ای جز پذیرش ما دختران مجرد که می‌خواهند مستقل باشد، ندارد.»

حالا این شما و این هم اصل مقاله آقای «اردبرینک». باقی تفاسیر به عهده خودتان:

وقتی شکوفه دختر جوان دانش‌جوی ادبیات که از یکی از شهرهای دورافتاده برای تحصیل راهی تهران شده تصمیم گرفت خانه‌ای اجاره کند، اول از همه رفت سراغ یک مغازه جواهرفروشی و یک انگشتر بدلی ۵ هزار تومانی خرید. در جامعه سنتی ایران از دخترها توقع می‌رود تا با والدین یا همسرشان زندگی کنند. به همین دلیل برای دور زدن چنین سنت‌هایی دختران مجبورند دروغ بگویند. شکوفه مجبور بود تا برق انگشترش را به بنگاهی و صاحب‌خانه نشان دهد تا به عنوان یک زن متاهل به او خانه اجاره دهند. شکوفه می‌گوید: «از نظر آن‌ها و همسایه‌ها من و دختر هم‌خانه‌ام دو زن متاهل هستیم که دور از شوهرانمان در تهران تحصیل می‌کنیم. اما واقعیت اینست که هردوی ما مجردیم.»

در ایران آمار رسمی از زنانی که به تنهایی در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند وجود ندارد. اما بسیاری از اساتید دانشگاه‌ها، خانواده‌ها، دختران جوان و حتا صاحبان بنگاه‌های اجاره مسکن اعتقاد دارند از حدود ۱۰ سال قبل به دنبال افزایش دختران دانشجو و زیاد شدن آمار طلاق این آمار هم افزایش یافته است. این موضوع سبب شده بین دختران جوان با روحانیون و سیاست‌مداران، کشمکشی برای به دست آوردن زندگی مستقل بدون نظارت مادر و پدر به وجود بیاید. برای جلوگیری از این روند حکومت ایران، سازمانی برای ازدواج سریع و ارزان ایجاد کرده اما کارشناسان اعتقاد دارند ارزان بودن ازدواج با سنت‌های ایرانی تطابق ندارد و به همین دلیل این حرکت با شکست مواجه شده است.

در جامعه‌ای که تصور غالب در آن شک نسبت به زنان است آن‌ها مجبور به یافتن راه‌حل‌هایی برای رهایی از این وضعیت هستند. شکوفه که از ترس از دست دادن خانه‌ اجاره‌ایش حاضر به گفتن اسم کاملش نیست می‌گوید همیشه وقتی از خانه بیرون می‌آید با نگاه‌های مشکوک و پرسش‌گر همسایه‌ها مواجه می‌شود با این حال او حمایت خانواده‌اش را برای انجام این کار داشته و از این بابت خوشحال است: «آن‌ها می‌دانند که من دوست دارم مستقل باشم و درک می‌کنند که زمانه عوض شده است.»

سال‌های نه چندان دور، زنان‌ تنها، مجبور به تحمل بدنامی‌های زیادی بودند. تهمت‌های اخلاقی مختلفی به آن‌ها زده می‌شد و نقش موثر خود را در زندگی از دست می‌دادند و امکان ازدواج نداشتند. اما هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران این موضوع در حال تغییر است. بسیاری از ایرانی‌ها اعتقاد دارند این تغییر جدا از افزایش کمی تعداد خانم‌های مستقل می‌تواند به دلیل افزایش استفاده از گیرنده‌های ماهوارهای، شبکه‌های اجتماعی در اینترنت و ارزان شدن سفر به خارج از کشور نیز باشد.

طی ده  سال گذشته پذیرش دانش‌گاه‌ها در ایران افزایش چشم‌گیری داشته و طبق آمارها دختران، حدود ۶۰ درصد دانش‌جوهای دانش‌گاه‌ها را در ایران تشکیل می‌دهند. پس از چهار سال تحصیل دانش‌گاهی بسیاری از دختران به علت تغییر در افق نگاهشان دیگر قادر به یافتن شوهران مناسب خود نیستند. شکوفه می‌گوید: «بسیاری از دوستان من به خصوص آن‌هایی که از شهرهای کوچک برای تحصیل به تهران آمده‌اند این‌جا تنها زندگی می‌کنند. برای اغلب دختران هم‌سن من تنها زندگی کردن خیلی معمولی و طبیعی است.»

شکوفه اعتقاد دارد زندگی در یک شهر بزرگ هم‌راه با فرصت‌ها و آزادی‌های خاص خودش، برای او و دوستانش زندگی جاه‌طلبانه‌ای ایجاد کرده و به آن‌ها اجازه داده زندگی کاملن متفاوت با والدینشان داشته باشند: «وقتی مادرم جوان بود پیدا کردن یک شوهر و داشتن چند بچه تنها معیار موفقیت برای یک زن به شمار می‌آمد. اما حالا حداقل برای من این موضوع کم‌ترین اهمیت را دارد.» روحانیون و سیاست‌مداران هشدار می‌دهند که نسل در حال رشد ایران به سرعت به سمت ارزش‌هایی گام برمی‌دارد که سال‌ها توسط حکومت لعن و نفرین شده. حکومت تلاش می‌کند مادر شدن را به عنوان امری مقدس جلوه دهد و در مقابل با افزایش علاقه و اقبال دختران برای تحصیل روبه‌رو هست. به همین دلیل تنها راه چاره را در ازدواج دختران می‌بیند.

آیت‌اله کاظم صدیقی امام جمعه تهران می‌گوید: «دختری که ازدواج نکرده مانند فردی است که لخت باشد و ازدواج برای او هم‌چون یک پوشش و حجاب الهی است.» ‌‌صدیقی همه ایرانیان را به داشتن فرزند و پیروی از سنت پیامبر دعوت کرده است. در مذهب شیعه، فاطمه زهرا به عنوان یک الگو برای زنان شناخته می‌شود. بر طبق روایات شیعه او، مادر و حامی خانواده‌اش و در عین حال شخصی فعال در زمینه سیاست بود و حاضر بود خود را برای همسرش فدا کند. چگونگی تفسیر عمل‌کرد فاطمه زهرا در عصر جدید را باید از روحانیون ایرانی پرسید. اگرچه در میان تمامی تعابیر و تفاسیر موجود از رفتار وی، جای‌گاهی برای زندگی مستقل یک زن قابل تصور نیست.

جامعه امروز ایران فاصله زیادی با جوامع غربی دارد که در آن‌ها مادر شدن و ازدواج کاملن انتخابی و اختیاری است. اما برای جلوگیری از حرکت زنان ایرانی به سمت جوامع غربی، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۲۰۰۶ دستور به آسان شدن و ارزان شدن ازدواج داده است. این سازمان دستور به کاهش توقعات و آداب و رسوم پرخرج و دست‌و‌پاگیر داده و به خانواده‌ها توصیه کرده به فرزندانشان کمک کنند تا بتوانند ازدواج کنند.

مراسم ازدواج سنتی در ایران بسیار سنگین و پرخرج و جهیزیه‌ها یسیار سنگین است. به همین دلیل ازدواج برای زنان و مردان مجرد بسیار سخت می‌نماید. برای حل چنین مشکلاتی احمدی‌نژاد در یک دوره، پیشنهاد ازدواج‌های دسته‌جمعی برای دانش‌جویان و دادن وام‌های کوچک ازدواج را مطرح کرد. اما از نظر کارشناسان چنین مداخلات دولتی در امر ازدواج تاثیر معکوسی خواهد داشت. محمد‌امین قانعی‌راد یکی از مدیران مرکز جامعه‌شناسی اعتقاد دارد: «آن‌ها به جای آن‌که ازدواج را جذاب‌تر نشان دهند آن را به غذای آماده تبدیل کرده‌اند. به دلیل این روی‌کرد جوانان تصور می‌کنند زندگی مشترک هم به همین اندازه برگزاری مراسمش آسان است.»

در گذشته زنان مطلقه محکوم به زندگی پنهانی و تنها در کنج اتاق‌های خواب دوران کودکی‌شان بودند و جامعه از آن‌ها توقع داشت تا پایان زندگی در همین وضعیت باقی بمانند. اما افزایش روزافزون ازدواج‌های شکست‌خورده در کنار بالا رفتن حقوق خانم‌ها که ناشی از افزایش سطح تحصیلات آن‌هاست باعث شده بسیاری از این زنان بتوانند دوباره به موفقیت برسند و در این راه حتا از حمایت‌های والدینشان هم برخوردار شوند.

نازنین ۳۵ ساله که درآمد خوبی به عنوان مدیر یک کمپانی لوازم آرایشی بهداشتی دارد می‌گوید: «برای من خیلی عجیب بود که والدینم خودشان من را به داشتن یک زندگی مستقل تشویق کردند.» حقوق بالای نازنین باعث شده او پس از جدایی از همسرش که به علت اعتیاد او صورت گرفت بتواند آپارتمانی مستقل برای خودش اجاره کند. «من شدیدن به خدا اعتقاد دارم. او این سرنوشت را برای من خواسته و حتمن زندگی تنها برای من به‌تر است.» نازنین که نام خانوادگیش را به دلیل حفظ حریم خصوصی عنوان نمی‌کند می‌گوید که در محل کارش همه مطلقه هستند. او تازگی به آپارتمان جدیدی نقل مکان کرده که همه ساکنان آن بالای ۳۰ سال و مجرد هستند. او می‌گوید: «جامعه مجبور است ما را بپذیرد و امیدوارم حکومت هم از این روند پیروی کند.»

منبع‌‌ها:

نیویورک تایمز

رجا نیوز

«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»