دکتر آویده مطمئن فر / رادیو کوچه
avideh@koochehmail.com
غده تیرویید در بدن نقش بزرگی دارد. این عضو پروانه‌ای شکل واقع در گردن، درست زیر سیب آدم، مسوول تنظیم متابولیسم سلول‌ها است. وقتی سرعت تولید هورمون توسط تیرویید بالا است، بدن به همان اندازه احتراق انرژی بالایی دارد و از پرکاری تیرویید صحبت می‌شود. زمانی که غده تیرویید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند، از کم کاری تیرویید صحبت می‌شود. در این برنامه کوچه سلامتی که پرونده تیرویید نامیده‌ام، سعی می‌کنم در سه قسمت به منابع طبیعی و پزشکی برای درمان برخی از بیماری‌های غده تیرویید و یا به حداقل رساندن مشکلات ناشی از این بیماری‌ها بپردازم.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
کم کاری تیرویید ناشی از تولید پایین هورمون توسط غده تیرویید است. این بیماری معمولن زنان پس از سن ۵۰ سالگی را در بر می‌گیرد ولی می‌تواند زنان را در سنین پایین‌تر نیز دربر گیرد.
پیش‌تر گفته شد که تنظیم متابولیسم سلول‌های بدن به عهده تیرویید است. کنترل انرژی عضلانی، خلق و خوی، تمرکز حواس، تنظیم درجه حرارت بدن، و غیره از مسولییت‌های این غده به حساب می‌رود. در افراد مبتلا به هیپوتیروییدی، همه این توابع با سرعت کمتری انجام می‌شوند.
در حال استراحت، بدن برای حفظ عمل کردهای حیاتی خود یعنی گردش خون، عمل کرد مغز، تنفس، گوارش، و حفظ دمای بدن، به انرژی نیاز دارد. این همان چیزی است که متابولیسم بازال نامیده می‌شود و تحت کنترل هورمون‌های تیروییدی است. میزان انرژی مورد استفاده از فردی به فردی دیگر با توجه به قد، وزن، سن، جنس و فعالیت غده تیرویید متفاوت است.
کم کاری تیرویید بیماری است که نمی‌توان درمان کرد اما به خوبی می‌توان با جایگزینی هورمون تیرویید روزانه کنترل کرد. جایگزینی هورمون‌ها می‌تواند نقص عملکرد تیرویید را جبران و متابولیسم را به حالت طبیعی بازگرداند.
در کانادا، حدود یک درصد از بزرگ سالان از کم کاری تیرویید رنج می‌برند، زنان دو تا هشت برابر بیش تر از مردان تحت تاثیر قرار است. شیوع کم کاری تیرویید با سن افزایش می‌یابد و به بیش از ۱۰درصد پس از ۶۰ سالگی می‌رسد. یک کودک نوزاد در چهار هزار، در بدو تولد، از کم کاری مادرزادی تیرویید نوزادان به علت یک ناهنجاری یا نقص غده تیرویید، مبتلا است. اگر این بیماری کم کاری مادرزادی تیرویید درمان نشوند، عواقب جدی بر رشد جسمی و ذهنی کودکان دارد. خوشبختانه، در کانادا و دیگر کشورهای توسعه یافته، این بیماری به طور مداوم در تمام نوزادان، توسط یک تست خون کشف می‌شود. این غربال گری اجازه می‌دهد تا درمان در طی چند روز اول زندگی برای جلوگیری از عواقب جبران ناپذیر شروع شود.
تیرویید دو هورمون اصلی ترییودوتیرونینT3 و T4 تیروکسین یا تترایودوتیرونین را ترشح می‌کند. هر دو شامل واژه «یود» هستند چون یود برای تولید آن‌ها ضروری است. مقدار هورمون تولید شده تحت کنترل غدد دیگر که در مغز واقع هستند یعنی هیپوتالاموس و هیپوفیز می‌باشد. هیپوتالاموس غده هیپوفیز را برای تولید هورمون TSH یعنی هورمون تحریک کننده تیرویید، تحریک می‌کند. و TSH، تیرویید را به تولید هورمون‌های تیرویید، از جمله T3 و T4 تحریک می‌کند.
بنابراین کم فعالی یا بیش فعالی غده تیرویید با اندازه گیری سطح هورمون تحریک کننده تیرویید (TSH) در خون تشخیص داده می‌شود. در کم کاری تیرویید، سطح TSH بالا است، چرا که غده هیپوفیز در پاسخ به کمبود هورمون تیروییدیT3 و T4 بیشتر TSH ترشح می‌کند. در پرکاری تیرویید که در آن بیش از حد هورمون تیروییدی ترشح می‌شود، سطح TSH کم است زیرا غده هیپوفیز با حضور بیش از حد هورمون تیرویید در خون، تحریک غده تیرویید را متوقف می‌کند. حتی در آغاز یک بیماری تیرویید، سطح TSH اغلب غیرطبیعی است.
در آمریکای شمالی، تا سال‌های ۱۹۲۰ کمبود ید علت اصلی کم کاری تیرویید بوده است. ید یک عنصر مواد معدنی لازم برای زندگی و تولید هورمون‌های تیرویید T3 و T4 است. با اضافه کردن یود به نمک، کاری که در سال ۱۹۲۴ در میشیگان آغاز شد، این کمبود در کشورهای صنعتی نادر شده است. با این حال، بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت، نزدیک به دو میلیارد نفر هنوز در خطر کمبود یود به سر می‌برند. کمبود یود علت اصلی کم کاری تیرویید در سراسر جهان است. در حال حاضر، علل اصلی دیگر کم کاری تیرویید در کشورهای صنعتی تیروییدیت هاشیموتو است. این بیماری خود ایمنی باعث تخریب غده تیرویید توسط سیستم ایمنی بدن می‌شود. ما نمی‌دانیم چه چیزی باعث این بیماری می‌شود ولی ممکن است که در نتیجه استرس یا عفونت های ویروسی در افراد مستعد ظاهر شود.
درمان با یود رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیرویید یا جراحی برای برداشتن غده تیرویید باعث هیپوتیروییدی دایمی در حدود ۸۰ درصد از موارد است. در هشت تا ۱۰ درصد زنان واکنش خود ایمنی در برابر تیرویید ممکن است چند هفته تا ماه‌ها پس از زایمان طول بکشد که در ۴۰ درصد موارد، این تیروییدیت باعث کم کاری تیرویید می‌شود اما معمولا گذرا است. برخی داروها مانند لیتیوم، که برای درمان برخی از اختلالات روانی تجویز می‌شوند می‌تواند کم کاری تیرویید ایجاد کند. نقص غده تیروئید هنگام تولد، نقص غده هیپوفیز، عفونت باکتریایی یا ویروسی غده تیرویید از علل دیگر کم کاری تیرویید به شمار می‌روند.
در صورت عدم درمان، این بیماری می‌تواند عواقب درازمدت بسیار جدی داشته باشد. در بزرگ سالان، میوکسی اودم، فرم شدید کم کاری تیرویید، ممکن است رخ دهد. نشانه میوکسی اودم، چهره برافروخته، رنگ زرد و پوست خشک، که به نظر می‌رسد ضخیم است هستند و در موارد شدید، شرایط خاصی مانند عفونت، سرما، ضربه، جراحی، و غیره می‌تواند باعث از دست دادن هوشیاری یا اغما شود. علاوه بر این، مطالعات نشان می‌دهد که افرادی که از کم کاری تیرویید به مدت چند سال رنج می‌برند، در معرض خطر بیشتر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی هستند. در کودکان درمان نشده، کم کاری نیرویید به تاخیر قابل توجهی در رشد و توسعه فکری غیر قابل برگشت می‌انجامد و بیماری کرتینیسم نامیده می‌شود.
علایم کم کاری تیرویید متابولیسم کندتر است که به شدت به کمبود هورمون‌های تیرویید بستگی دارد. برخی از افراد هیچ نشانه‌ای ندارند و فقط آزمایش خون می‌تواند باعث تشخیص شود. در بزرگ سالان، کمبود انرژی و خستگی، بی میلی، افزایش وزن با علت ناشناخته با وجود بی اشتهایی، ضربان قلب کند که می‌تواند باعث تنگی نفس شود، تحریک پذیری و گاهی اوقات افسردگی، گرفتگی، سفتی عضلات، درد مفاصل، یبوست، چهره و چشم ورم کرده، رنگ پریده پوست، موهای خشک، ریزش مو، شکنندگی ناخن، صدای خشن، قاعدگی نامنظم و سنگین، ناباروری، گیجی، اشکال در تمرکز و از دست دادن حافظه، به خصوص در افراد مسن، گواتر (تورم گردن به علت افزایش حجم تیرویید)، و کلسترول بالا از نشانه‌های کم کاری تیرویید به حساب می‌آیند. در کودکان، زردی پوست، عقب ماندگی و یا کوتاهی قد، خواب بیش از حد، یبوست، مشکلات تغذیه و زبان بزرگ غیرطبیعی، گریه نوزاد با صدای گرفته غیرطبیعی از علایم هیپوتیروییدی به شمار می‌روند.
زنان بیش از ۵۰ سال، افرادی که سابقه شخصی یا فامیلی بیماری تیرویید و یا بیماری خود ایمنی مانند دیابت نوع یک، بیماری سلیاک، آرتریت روماتویید، و غیره دارند و زنانی که دو بار در طول یک سال باردار بوده‌اند در معرض خطر بالاتر ابتلا به هیپوتیروییدی هستند.
سیگار کشیدن مادر در طول دوران شیردادن می‌تواند باعث کاهش میزان عبور ید به شیر مادر شود، که می‌تواند روی عمل کرد تیرویید کودک نوزاد تاثیر گذارد. کمبودهای تغذیه‌ای، به‌خصوص کمبود ید، سلنیوم و روی، حتا استفاده بیش از حد ید به عنوان مثال، در ژاپن، که در آن مصرف جلبک بسیار رایج است، مصرف برخی داروها مثل لیتیوم، درمان های مبتنی بر ید رادیواکتیو، جراحی یا اشعه درمانی تیرویید، از عوامل خطر مهم برای کم کاری تیرویید است. مصرف غذاهای گواتروژن یعنی غذاهای خاصی که در صورت مصرف مقادیر زیاد، مانع از جذب یود توسط غده تیرویید و بنایر این مانع از تولید طبیعی هورمون تیرویید و در نهایت باعث گواتر می‌شود، از عوامل خطر کم کاری تیرویید به حساب می‌روند. غذاهای مانند کلم بروکسل، کلم، گل کلم، بروکلی، کلم پیچ، برگ‌های خردل، تربچه، ترب کوهی، منیوک، سیب زمینی شیرین، سویا، بادام زمینی و ارزن بسیار گواتروژن هستند.
البته این وضعیت در کشورهای صنعتی بسیار به ندرت رخ می‌دهد، چرا که مردم به طیف گسترده ای از مواد غذایی دسترسی دارند. ولی به عنوان مثال، در بخش‌هایی از آفریقا، منیوک یک جزء اصلی غذای روزانه است و علت عمده گواتر در این کشورها در نظر گرفته شده است.
در حال حاضر، ما نمی‌دانیم که چگونه می‌توان از بیشتر موارد کم کاری تیرویید در کشورهای صنعتی جلوگیری کرد. با این حال، تشخیص زود هنگام و یک رژیم غذایی که تمام مواد مغذی ضروری برای عملکرد غده تیرویید را فراهم می‌کند به جلوگیری از تشدید علایم و بدتر شدن این بیماری کمک می‌کند. ولی در نقاط دیگر جهان، پیش‌گیری در مواردی که کمبودهای تغذیه‌ای به‌خصوص کمبود یود، سلنیوم و روی و یا مصرف بیش از حد یود، علت کم کاری تیرویید است، ممکن است.
آزمون غربال‌گری کم‌کاری مادرزادی تیرویید در بیمارستان‌ها برای همه نوزادان در کشورهای صنعتی انجام می‌شود. نمونه خون پاشنه پا بر روی یک کاغذ سه تا شش روز پس از تولد برای اندازه گیری میزان TSH و سطح هورمون T4 در موارد ضروری ایده‌آل است. در بزرگ سالان، فواید غربال‌گری ثابت نشده است. بنابراین، انجام غربال‌گری جهانی توصیه نمی‌شود.
اقدامات احتیاطی اولیه شامل رژیم غذایی سالم و متنوع است. برخی از منابع غذایی خوب برای یود ماهی‌های آب شور ، سیم دریایی، ماهی خال مخالی، ساردین، و غیره، و جلبک‌ها و نمک یوددار است.
گردوی برزیلی، صدف و ماهی تن منبع خوبی برای سلنیوم است و صدف، گوشت گاو، جگر گوساله، گوشت گوساله یا گوشت خوک منابع خوبی برای روی به حساب می‌روند. در بزرگ‌سالان، مصرف روزانه 150 میکروگرم یود در روز توصیه می‌شود. سازمان بهداشت جهانی، استفاده پنج گرم نمک ید دار در روز یعنی یک قاشق چایخوری نمک را توصیه می‌کند.
کم‌کاری تیرویید بیماری است که نمی‌توان درمان کرد اما به خوبی می‌توان با جایگزینی هورمون تیرویید روزانه کنترل کرد. جایگزینی هورمون‌ها می‌تواند نقص عملکرد تیرویید را جبران و متابولیسم را به حالت طبیعی بازگرداند. اکثر مردم باید آن‌ها را تمام عمر به طور روزانه استفاده کنند ولی هورمون‌های مصنوعی، تیروکسین علایم کم کاری تیرویید بزرگ‌سالان را در عرض چند هفته تصحیح می‌کند.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
