سروش / رادیو کوچه
soroush@koochehmail.com
امروز مصادف است با سال‌روز انتشار اولین روزنامه در ایران که توسط میرزا صالح شیرازی منتشر شد. روزنامه نشریه‌ای است که به طور مرتب و منظم تهیه، چاپ و پخش می‌شود و بی هیچ قید و شرطی در دسترس مردم قرار می‌گیرد. روزنامه نه بیانیه است و نه اطلاعیه و برای روشن ساختن افکار مردم به نشر اخبار و اطلاعات در زمینه‌های گوناگون و انتقاد و صلاح‌اندیشی در امور عمومی می‌پردازد.
فایل صوتی را از اینجا بشنوید
روزنامه همزمان با اختراع چاپ بوجود آمد . نزدیک به شصت سال پیش از چاپ نخستین مطبوعات در ایران و هم‌عصر با زندیان، در قرن 18 میلادی چاپ مطالب به زبان فارسی در روزنامه‌های هند و سپس انتشار روزنامه‌های تمام فارسی در آن کشور آغاز شده بود. از جمله‌ی این روزنامه‌ها، می‌توان «سلطان‌الاخبار»، «جام جهان‌نما» و «سراج‌الاخبار» را نام برد. اسداله‌خان غالب، شاعر نامور پارسی‌سرای آن زمان نیز در «سراج‌الاخبار» شعرهایش را به چاپ می‌رساند.
بر اساس آمار، امروزه آمریکا از نظر انتشار روزنامه بزرگ‌ترین کشور جهان است . تیراژ انتشار روزنامه این کشور درسال 1950 روزانه پنجاه میلیون نسخه بود و این رقم 24% تیراژ نشریات روزانه‌ی سراسر جهان در آن تاریخ به شمار می‌رفت. در آسیا، چین قدیمی‌ترین کشوری است که در آن روزنامه انتشار یافته است. بر طبق روایات چینی، نخستین روزنامه‌ی جهان در چین منتشر شده است.
نخستین روزنامه‌ی ایران نیز توسط میرزا صالح شیرازی در 25 محرم سال 1253 به نام «کاغذ اخبار» یا «اخبار وقایعِ دارالخلافه» انتشار یافت و بر خلاف اسمش، ماهنامه بود. ادارهی این روزنامه را خود میرزا صالح شیرازی بر عهده داشت. این روزنامه در دو برگ بزرگ با چاپ سنگی منتشر می‌شد و در آن مطالبی دربارهی شهر تهران ودیگر شهرهای ایران، سرزمینهای عربی و کشور ترکیه به چاپ میرسید. تنها نسخهی موجود از روزنامه‌ی کاغذ اخبار، در موزهی بریتانیا نگهداری می‌شود.
بازار روزنامه‌ها در آستانه انقلاب مشروطه رونق گرفت. «گروسه» یکی از خاورشناسان می‌نویسد: «رستاخیز ملت ایران در آغاز قرن بیستم رستاخیز ادبی بود که بیشتر از طریق روزنامه‌ها متجلی گردید.»
در سال 1286 خورشیدی هشتاد و چهار روزنامه در ایران منتشر می‌شد، نفوذ این روزنامه‌ها بر افکارعمومی به قدری بود که «میرزا آقاخان کرمانی» و «جهانگیرخان صوراسرافیل» دوتن از روزنامه‌نگاران نامی آن روزگار توسط محمدعلی شاه قاجار به جوخه اعدام سپرده شدند. فشار بر روزنامه‌ها در دوران رضاشاه نیز ادامه پیدا کرد، در این دوران هم‌چنین «میرزاده عشقی» و «فرخی یزدی» بر سر این کار جان باختند.
«گروسه» یکی از خاورشناسان می‌نویسد: «رستاخیز ملت ایران در آغاز قرن بیستم رستاخیز ادبی بود که بیشتر از طریق روزنامه‌ها متجلی گردید.»
درخشانترین دوران مطبوعات ایران دهه ۱۳۲۰ بود که فضای باز سیاسی رشدی بی‌سابقه را در روزنامه‌ها پدید آورد. تنها در طول سال‌های ۲۰ تا ۲۶ تعداد ۴۶۴ نشریه منتشر می‌شد که ۴۳۳ عنوان به فارسی و بقیه به زبان‌های ارمنی، ترکی، کردی ،انگلیسی، فرانسوی، روسی و لهستانی بود.
این روزنامه‌ها امور داخلی را با نهایت آزادی مورد بحث قرار می‌دادند، هر چند که امورخارجی توسط متفقین سانسور می‌شد. اکثر این روزنامه‌ها نیز از انقلاب اجتماعی دم می‌زدند و حمله به حکومت را وظیفه خود می‌دانستند. اما پس از کودتای ۱۳۳۲ روزنامه‌ها در ایران در محاقی طولانی افتادند که تا امروز ادامه دارد.
در دوران پهلوی تنها نشریه‌ای که گاه خشم شاه را بر می‌انگیخت نشریه توفیق بود و جز در دو دوره کوتاه؛ یکی پس از انقلاب اسلامی در سال‌های 1357 تا 1360 و دیگری پس از ریاست جمهوری محمد خاتمی در سال‌های ۷۷و۷۸ مطبوعات ایران همواره از انعکاس آزادانه اخبار و انتقاد از حکومت محروم بوده‌اند.
قوانین مطبوعاتی در ایران از اولین قانون مصوب در محرم ۱۳۲۶ قمری تاکنون در پی محدود کردن آزادی‌های مصرح درقانون اساسی بوده‌اند. هرچند که قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر دو بر آزادی مطبوعات تاکید داشته‌اند.
هر دو قانون نیز رسیدگی به جرایم مطبوعاتی را همچون جرایم سیاسی به هیئت منصفه واگذار کرده‌اند.
هم‌اکنون در ایران بیش از یک‌صد روزنامه با مضامین سیاسی، اجتماعی،اقتصادی، فرهنگی و ورزشی فعالیت می‌کنند و به همین تعداد نیز نشریات ماهانه و سالانه منتشر می‌شود.
منابع
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
