سروش / رادیو کوچه
روز دوازدهم شهریور ماه مصادف است با هفدهمین سال‌روز درگذشت دانشمند برجسته ایران و پدر علم فیزیک پرفسور محمود حسابی.
سید محمود حسابی از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شد. پس از سپری نمودن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه پدر، مادر و برادرش عازم شامات که در آن زمان متشکل از سه کشور سوریه، لبنان و اردن بود، گردید.
یک سال بعد پدر محمود به ایران برگشت و ازدواج مجدد کرد. به دلیل اختلافات پیش آمده بین پدر و مادر محمود پدرش که به دربار هم نزدیک شده بود دستور داد تا آن‌ها را از سفارت بیرون کنند. بعد از آن بود که محمود و برادرش محمد به همراه مادرشان با فقر زندگی کردند.
در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد و هم‌زمان، توسط مادر خود (خانم گوهرشاد حسابی)، تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفت.
محمود از مادرش نی زدن را یاد گرفت و به کمک او قرآن و دیوان حافظ را حفظ کرد و گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه و مثنوی مولوی را فرا گرفت.
او به قرآن اعتقادی ژرف داشت. شروع تحصیلات متوسطه وی مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل در منزل برای ادامه به کالج آمریکایی بیروت رفت و در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات، در سن نوزده سالگی، لیسانس بیولوژی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ نمود. در آن زمان با نقشه‌کشی و راه‌سازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. او هم‌چنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی نیز به تحصیلات آکادمیک پرداخت.
شرکت راه‌سازی فرانسوی که دکتر حسابی در آن مشغول به کار بود، به پاس قدردانی از زحماتش، وی را برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه اعزام کرد و بدین ترتیب در سال1924 به مدرسه عالی برق پاریس وارد و در سال 1925 فارغ التحصیل شد.
دکتر حسابی هم‌زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه‌آهن برقی فرانسه مشغول به کار گردید و پس از پایان تحصیل در این رشته کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ایالت «سار» آغاز کرد. سپس به دلیل وجود روحیه علمی، به تحصیل و تحقیق در دانشگاه سوربن، در رشته فیزیک پرداخت و در سال 1927 در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارایه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک» با درجه عالی دریافت کرد.
پرفسور حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنایی داشت و در چند رشته ورزشی موفقیت‌هایی کسب نمود که از آن میان می‌توان به دیپلم نجات غریق در رشته شنا اشاره کرد.
پروفسور حسابی به دلیل عشق به میهن و با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور به ایران بازگشت و با ایمان و تعهد، به خدمتی خستگی‌ناپذیر پرداخت تا جوانان ایرانی را با علوم نوین آشنا سازد
یکی از مهم‌ترین خدمات پرفسور حسابی به ایران تاسیس دانشگاه تهران بود. دکتر مهدی خزعلی از او روایت طرح تا تاسیس دانشگاه تهران را چنین نقل می‌کند: «وقتی خواستم دانشگاه تهران را تاسیس کنم با وساطت یکی از دوستان وقت ملاقاتی از وزیر معارف وقت گرفتم، پس از توضیح طرح، وزیر معارف از من پرسید: «دانشگاه بسازید که چه بشود؟» و من عرض کردم: «دکتر و مهندس‌ها که برای تحصیل به فرنگ می‌روند را در مملکت خودمان تربیت کنیم.» و او پاسخ داد: «تربیت دکتر و مهندس برای ما صد سال زود است.»
متاثر از کوته فکری وزیر معارف و ناامید از انجام رسالتی که بر دوش داشتم از دفتر وزیر خارج شدم، رفیق شفیق که آزردگی مرا دید برای تسلی خاطر گفت من می توانم از اعلیحضرت رضا شاه برایت وقت ملاقات بگیرم مشروط به اینکه وزیر معارف نفهمد که من این وساطت را انجام داده ام. وقت ملاقات با رضا شاه تعیین شد، برای او طرح تاسیس دانشگاه تهران را شرح دادم و شاه پرسید «که چه شود؟» عرض کردم، به جای آنکه جوانان ما به فرنگ بروند در مملکت خودمان دکتر و مهندس آموزش دهیم و رضا شاه باز پرسید «که چه شود؟» و عرض کردم: «این جاده‌ها و راه آهن را آلمان‌ها می‌سازند مهندسین خودمان بسازند و …» شاه بسیار استقبال کرد و گفت بروید طرحتان را بنویسید به مجلس می گویم رای بدهد. و من از همان شب شروع به نگارش طرح دانشگاه کردم.
فردای آن روز از دربار به در خانه‌ام آمدند، تعجب کردم که با من چه کار دارند، دیدم یک صد هزار تومان پول فرستاده‌اند که اعلیحضرت فرموده‌اند، کارتان را شروع کنید و طرحتان را نیز بنویسید. و این همان مبلغ خرید زمین دانشگاه تهران است و کار ساخت و ساز هم زمان با نوشتن طرح آغاز شد.»
پروفسور حسابی به دلیل عشق به میهن و با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور به ایران بازگشت و با ایمان و تعهد، به خدمتی خستگی‌ناپذیر پرداخت تا جوانان ایرانی را با علوم نوین آشنا سازد. پایه‌گذاری علوم نوین و تاسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین ایشان را به نام پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران در کشور معروف کرد.
سرانجام پرفسور حسابی، بزرگ‌مردی که مدت هفتاد سال برای شناساندن و اعتلای فیزیک در ایران تلاش کرد، در صبح روز دوازدهم شهریور در بیمارستان دانشگاه ژنو بر اثر بیماری درگذشت.
«نوشته فوق می تواند نظر نویسنده باشد و الزامن نظر رادیو کوچه نیست»
